شهر زیبا و تاریخی اصفهان که مورد توجه و علاقه ی گردشگران زیادی در سراسر جهان قرار دارد، یکی از قطب های صنعتی مهم کشور است. علاوه بر بناهای تاریخی و صنعت قوی، صنایع دستی اصفهان شهرتی جهانی دارند. هنر و ذوق هنرمندان اصفهانی را می توان در صنایع دستی مهمی مانند میناکاری، قلم کاری، فیروزه کوبی، خاتم کاری، منبت کاری، ملیله کاری، قلم زنی، نقره کاری، کاشی سازی، قالی بافی، ابریشم بافی، مینیاتور، سفالگری، قلاب دوزی، فرش، سفال گری، فیروزه کوبی و... مشاهده کرد. در ادامه، به معرفی مختصری از مهمترین و پرفروش ترین صنایع دستی اصفهان می پردازیم.
میناکاری نقاشی و تزیین فلزاتی همانند طلا، نقره و مس بوسیله رنگهای لعابدار مخصوصی که در حرارت بسیار زیاد پخته و ثابت شود را میناکاری گویند. میناکاری هنری با پیشینه ای در حدود پنج هزار سال است که برای زیبایی بخشیدن زیور آلات و ظروف مختلف استفاده می شده است. این هنر ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته میگردد و نقشه زیبایی را می آفریند. به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاریهای بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته است. مینای نقاشی: روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است به این صورت که نقشه ای مینا بر روی لعابی شفاف شکل میگیرد. بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر باید شی مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد و سپس استاد میناکار روی آن را لعاب سفید رنگ بدهد. مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام میگیرد و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در دمای ۷۰۰ درجه گرما رنگ لعاب ثابت می شود. سپس نقاشی روی این جسم سفیدرنگ انجام شده و دوباره شی به کوره میرود تا در درجه ای در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه پخته شده و رنگها به شکل ثابت در آیند. اکنون از رنگهای شیمیایی در نقاشی استفاده میگردد حال آنکه در گذشته رنگهای بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند.
خاستگاه هنر فیروزه کوبی، مشهد بوده است و توسط شخصی به نام یوسف حکمیان شروع شد. پس از بیست سال، این هنر توسط شخصی به نام حاج داداش، به اصفهان برده شد و در اصفهان، توسط هنرمندان اصفهانی و مخصوصا صنایع دستی آقاجانی به اوج خود رسید. قدمت این هنر به 60 تا 70 سال پیش برمی گردد. در فیروزه کوبی، قطعه های کوچک سنگ فیروزه به شکل موزاییک روی سطح ظرف چسبانده می شود و جلوه ی خاصی به شیء می بخشد. این سطوح از جنس مس، نقره، برنز یا برنج می باشند. پس از چسباندن فیروزه روی سطح، در فضاهای خالی بین فیروزه ها، لاک تیره قرار می گیرد. فیروزه کوبی در سه مرحله انجام می شود: زرگری، فیروزه کوبی، پرداخت گری. این هنر، روی انواع ظروف مانند بشقاب، گلاب پاش، گلدان، لیوان و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.
قلم کاری یا چاپ تمبری، هنری است که در ایران، تاریخی هشتصد ساله دارد. در قلم کاری، باید از پارچه هایی از جنس پنبه، ابریشم، کتان، چِلوار و کرباس استفاده کرد. الگوهایی که در قلم کاری به کار می روند شامل چشم اندازهای تاریخی، حیوانات اهلی و وحشی، تصاویری از ادبیات پارسی باستان، کتاب های شعر و وقایع تاریخی می باشد.
خاتم کاری، یکی دیگر از «پرفروش ترین صنایع دستی اصفهان» است که توسط هنرمندان ماهر در صنعت چوب به کار می رود. خاتم کاری در شیراز نیز رایج بوده و عمر آن به دوران صفویه برمی گردد. در خاتم کاری، چند ضلعی های منظم و رنگین چوبی در کنار هم قرار می گیرند تا اشکال هندسی زیبایی بسازند. برای ساخت یک قطعه ی خاتم، از چوب گردو، آبنوس، نارنج، عناب و استخوان عاج فیل، استخوان شتر، مفتول های برنجی، آلومینیومی و نقره ای استفاده می شود. سریش و لاک نیز جزو مواد اولیه ی خاتم کاری است. خاتم کاری یکی از زیباترین و پرفروش ترین صنایع دستی اصفهان است و به وفور یافت می شود، هنر خاتم کاری به دلیل حمایت شاه عباس در دروره ی صفویه به اوج خود رسید.
قلاب دوزی، سوزن دوزی، گلدوزی، قلاب بافی و انواع دیگر این هنر توسط بانوان اصفهانی خلق می شوند. مواد اولیه ی این آثار هنری زیبا، منسوجات دست ساز در رنگ های متنوع و نخ ابریشم می باشد. برخی از این بانوان، فقط به گل دوزی ساده پرداخته و برخی از آنها، طرح های بیشتری می آفرینند که قیمت محصول نهایی را افزایش می دهد.
منبت کاری که ریشه در تاریخ ایران دارد، اولین بار توسط هنرمندانی خلق شد که برای اولین بار، از ابزار استفاده می کردند. منبت کاری به معنی کنده کاری روی چوب است. در منبت کاری، نقش مورد نظر، روی چوب کنده کاری شده و برجسته می شود. در واقع، از چوب های مختلف با رنگ های طبیعی استفاده می شود. به عنوان نمونه در منبت کاری از چوب شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می شود. چوب درخت گردو یا ریشه ی درختان جنگلی، بیشترین استفاده را در منبت کاری دارند. به طور کلی، منبت به سه روش پیکرتراشی، حکاکی و برجست هسازی انجام می شود.
این مقاله در آینده به روز خواهد شد.
