نیترو گلیسیرین
اولین ماده منفجره ما یک گونه مایع است که به عنوان پایه مواد منفجره در جهان شناخته می شود. این مایع انفجاری یکی از عناصر اصلی ساخت "دینامیت" به شمار می رود. در یک نمایه کلی "نیترو گلیسیرین" یک مایع روغنی است که اولین بار توسط " آسکانیو سوبررو " شیمیدان ایتالیایی در سال 1847 میلادی کشف شد. تا آن زمان باروت سیاه به عنوان قوی ترین ماده منفجره در جهان شناخته می شد انفجار نیترو قدرتی بسیار بیش از باروت داشت.
نتیرو پس از آن به سرعت توسط بخش های صنعتی همچون راه سازی و یا صنعت معدن به کار گرفته شد. این مایع انفجاری به راحتی می توانست حجم زیادی از پوشش های خاکی و یا سنگی را شکافته و مسیر مورد نظر را باز کند. اما این مایع انفجاری دارای مشکلاتی هم بود. نیترو در شکل مایع شدیدا به شوک و ضربه ناگهانی حساس است. چندین مورد انفجار در همان سالهای قرن نوزدهم میلادی این نکته را اثبات کرد که کار با این ماده انفجاری به شدت خطرناک است.
نیترو در برابر گرم شدن سریع نیز حساس بود. به طور معمول این مایع در دمای 4 درجه سانتیگراد یخ می زند. در گذشته این مایع در زمان حمل به صورت یخ زده حمل می شد چون در این حالت حساسیت این ماده در این حالت کمتر بود. البته در این جا نیز مشکل دیگری وجود داشت و آن هم بحث یخ زدایی این ماده بود. در بسیاری از موارد گرم کردن ناگهانی این ماده باعث انفجار آن می شد. این آلفرد نوبل شیمیدان و مخترع سوئدی بود که توانست با استفاده از این مایع " دینامیت " را اختراع کند که به دلیل دارا بودن حالت جامد از امنیت بیشتری برخوردار بود.
نیترو گلیسیرین به غیر از استفاده در بخش مواد منفجره در بحث پزشکی نیز به عنوان یک داروی مهم در بخش بیماری های قلبی و عروقی مورد استفاده قرار می گیرد.
دینامیت
شاید بتوان "دینامیت" را معروفترین ماده منفجر در کل دوران دانست. این اختراع " آلفرد نوبل " مخترع سوئدی به معنای واقعی کلمه دنیای مواد منفجره را دچار تغییری انقلابی کرد. همانگونه که در بالا اشاره شد نیترو گلیسیرین به عنوان یک مایع انفجاری به شدت حساس بوده و کار با آن بسیار مشکل بود.
در سال 1867 میلادی " آلفرد نوبل " موفق شد با ترکیب نیترو گیلیسیرین مایع با " خاک دیاتومه " که نوعی خاک حاوی فسیل های جلبکی است ، دینامیت را بسازد. ماده دیگری که به این ترکیب اضافه می شود " سدیم کربنات " نام دارد. دینامیت از ابتد بیشتر به شکل استوانه ای و درون پوشش های کاغذی بسته بندی می شد. در ابتدا دینامیت با نام تجاری " پودر انفجاری نوبل " به بازار عرضه شد. معمولا سه عدد از این دینامیتها به هم بسته شده و با یک فیتیله مشترک مجهز می شدند. در ابتدا این ماده منفجره با استقبال شدید صنایع راه و معدن در نقاط مختلف جهان رو به رو شد و البته به زودی پتانسیل های بالای نظامی آن نیز مورد شناسایی قرار گرفت.
در طول دو جنگ جهانی حجم زیادی از این ماده منفجره برای نابودی تاسیسات گوناگون مورد استفاده قرار گرفت. گونه خاصی از دینامیت نیز که با مواد ژلاتینی پوشش داده شده بود برای استفاده های زیر آبی ساخت شد. اما با وجود امنیت بیشتر باز هم دینامیت یک ماده 100 درصد مطمئن نیست. زمانی که دینامیت ها در یک جعبه و برای مدت طولانی نگه داری می شوند با پدیده ای رو به رو می شوند که در اصطلاح باعث " عرق کردن " دینامیت شده و نیترو گلیسیرین مایع را که در درون دینامیت به کار رفته از درون آن خارج کرده و در کف جعبه و یا سطح انبار شده جمع می شود.
مشخص است که این مسئله نیز بسیار خطرناک بوده و با هر حرکت ناگهانی کل محتویات جعبه امکان منفجر شدن را دارد. همین مشکلات بود که در نهایت به ساخت مواد منفجره امن تر مثل تی ان تی منجر شد.
تی ان تی
اما یکی از مشهورترین مواد منفجره حال حاضر در دنیا " تی ان تی " نام دارد. باید گفت که این ماده جامد زرد رنگ انفجاری به طور کلی در برابر ضربه و شوک حساسیتی نداشته و در دمای 82 درجه سانتیگراد نیز ذوب می شود. برای منفجر کردن این ماده حتما باید از یک مکانیزم فعال کننده مثل فیتیله یا جریان الکتریکی استفاده کرد.
" تی ان تی " اولین بار در سال 1863 میلادی توسط شیمیدان آلمانی " ژولیوس ویلبرند " ساخته شد. تا سالها به دلیل سختی های موجود برای منفجر کردن این ماده و این که مواد منفجره در آن زمان از تی ان تی قویتر بودند از این ماده استفاده چندانی به عمل نیامد. از ابتدای قرن بیستم آلمان به استفاده از تی ان تی خصوصا در بحث گلوله های ضد زره برای کشتی های جنگی خود رفت.
تحقیقات آلمانی ها نشان داد که گلوله های ضد زره که از تی ان تی به عنوان ماده منفجره استفاده می کنند پس از نفوذ به درون بدنه کشتی منفجر شده و تخریب بییشتری را ایجاد می کنند. پس از آلمان ها انگلستان و ایالات متحده آمریکا نیز از همین الگو برای ساخت گلوله های ضد زره، اژدر و مین های دریایی استفاده کردند.
البته باید توجه داشت که تی ان تی به صورت عادی ماده ای با خواص سمی است که اولین بار مشکلات ناشی از تماس آن با پوست در طول جنگ اول جهانی و در بین زنان کارگر انگلیسی که در کارخانه های مهمات سازی انگلستان فعال بودند خود را نشان داد. پوست دست این زنان زرد رنگ شده و بسیاری از آنها از علائمی همچون کم اشتهایی و حالت تهوع رنج می بردند. این مشکلات باعث شد که کارگران از آن به بعد برای کار با این ماده از دستکش و ماسکهای حفاظتی استفاده کنند. تی ان تی تا به امروز به عنوان یکی از مهمترین مواد منفجره چه در بخش نظامی و چه صنعتی کاربرد داشته و در حجم بالا مورد استفاده قرار می گیرد.
سی 4
ماده انفجاری سی 4 یک گونه از مواد منفجره " پلاستیکی " به حساب می آید. این ماده منفجره و در کل کلیه مواد منفجره خانواده پلاستیکی از مواد با ترکیب پلاستیک به دو منظور اصلی بهره می برند. اولا با استفاده از این مواد ، حساسیت این گونه از مواد منفجره به فشار و ضربات ناگهانی بسیار کاهش می یابد و حمل و نقل این گونه از مواد برای کاربران مختلف خصوصا واحدهای نظامی بسیار امن تر و راحت تر صورت می گیرید.
جالب است که بدانید این ماده منفجره حتی با شلیک مستقیم گلوله نیز منفجر نمی شود. بحث بعدی در مورد قابلیت شکل پذیری این گونه از مواد است. مواد منفجره پلاستیکی مثل سی 4 به راحتی و به مانند خمیر اسباب بازی قابلیت شکل پذیری داشته و به راحتی بر روی سطوح مختلف قابل نصب است.
ماده پایه ای برای ساخت سی 4 ماده منفجره " RDX " است. این ماده چیزی در حدود 91 درصد از ترکیب کلی ماده منفجره مورد نظر را تشکیل می دهد. باقی این ماده از ترکیبات پلاستیکی و روغن موتور تشکیل می شود.
امروزه در انواع گوناگونی از نارنجکها و مین های ضد نفر از سی 4 به عنوان ماده انفجاری استفاده می شود. باید گفت که سی 4 معمولا از فیتیله سوزان و یا خرج الکتریکی برای انفجار استفاده می کند.
سمتکس
اما آخرین گونه از مواد منفجره که در این لیست به شما معرفی می شود " سمتکس " نام دارد. این ماده منفجره که از خانواده مواد منفجره پلاستیکی به حساب می آید از ترکیب موادی همچون " پینتریت " و " RDX " ساخته شده است. سمتکس اولین بار در کشور چکسلواکی سابق در اواخر دهه 1950 میلادی ساخته شد.
این ماده منفجره از لحاظ قابلیت ها به سایر مواد منفجره پلاستیکی دیگر شباهت زیادی دارد اما نکاتی در مورد سمتکس وجود دارد که این ماده منفجره را در مرحله بالاتری قرار داده و خصوصا آن را به ماده انفجاری گروه های چریکی و تروریستی بدل کرده است.
این ماده خاصیت جامد و پلاستیکی بودن خود را تا دمای 40 – و 60 + درجه سانتیگراد حفظ می کند و در عین حال ضد آب نیز به حساب می آید. نکته دیگر این است که به دلیل ترکیبات خاص به کار رفته در این ماده شناسایی آن توسط سیستم های کشف مواد منفجره بسیار مشکل است. گروه های مبارز ویتنامی ، ارتش جمهوری خواه ایرلند و گروه های مبارز در خاورمیانه از جمله کاربران این ماده انفجاری بودند.
جالب است بدانید که پرواز معروف شماره 103 خط هوایی پان آمریکن که در سال 1988 برفراز لاکربی اسکاتلند منفجر شد به وسیله ماده سمتکس به آن سرنوشت شوم دچار شده و سیستم های شناسایی در فرودگاه هیتروی لندن نتوانستند این ماده را کشف کنند.
