در پست قبلی بحث کردیم که در حالت عادی مالک سهام زمانی که قیمت افزایش می یابد سود می کند و بالعکس اگر قیمت سهم کاهش یابد، مالک از بابت داشتن سهم متحمل زیان می شود؛ ولی در فروش تعهدی سود کسب میکند. همچنین نحوه استفاده از سازو کار فروش تعهدی بحث شد و دیدیم که مبتنی بر چهار اصل اساسی زیر است:
به‌طور ساده، فرآیند انجام معاملات فروش تعهدی به شرح زیر است:
گام اول: متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک) سهم را در بازار به فروش می‌رساند.
گام دوم: متقاضی منتظر می‌ماند تا سهم کاهش یابد.
گام سوم: متقاضی سهم را به وکالت از مالک (و به نام مالک) از بازار خریداری میکند.
گام چهارم: پس از بازگرداندن سهم به مالک، مابه‌التفاوت بین قیمت خرید و فروش به‌عنوان سود متقاضی به متقاضی داده می‌شود.
در مثالهای مختلف توضیح دادیم که سرمایه گذار پیش بینی می کند که قرار است قیمت سهم در آینده کاهش یابد و قیمت سهم هم کاهش پیدا می کند و سرمایه گذار از این معامله منتفع می شود. اما حالتی را تصور کنید که پیش بینی سرمایه گذار درست نباشد و برخلاف انتظار قیمت سهم در بازار افزایش یابد. بنابراین سرمایه گذار در این حالت باید با قیمت بالاتری سهم را خریداری کند و به سرمایه گذار دیگری که سهم را از او قرض گرفته بود؛ برگرداند و در نتیجه متحمل زیان می شود که مقدار زیان هم دقیقا مانند فرمول سود ولی در جهت برعکس محاسبه می شود. در این حالت متقاضی متحمل زیان و مالک سهم سود کسب می کند.
فروش تعهدی از طریق سامانه معاملات کارگزاری به سادگی قابل انجام است و افرادی که دارای کد بورسی می باشند، می‌توانند اقدام به فروش تعهدی نمایند. حال برای فعال کردن فروش تعهدی در کارگزاری برای انجام معاملات هم متقاضی و هم مالک باید قراردادی تحت عنوان فروش تعهدی را امضا کنند و در نهایت این دسترسی برایشان فعال خواهد شد. پس برای انجام معاملات فروش تعهدی نیاز به یک کد بورسی جدید نیست. این فرایند معمولاً از طریق کارگزاری‌ها با انعقاد قراردادی به‌عنوان قرارداد مارجین و افتتاح حساب مارجین مدیریت می‌شود. با افتتاح حساب مارجین، کارگزار دو نوع اعتبار در اختیار مشتری قرار می‌دهد: اعتبار به شکل وام نقدی و اعتبار به شکل سهام؛ که یکی خرید اعتباری و دیگری فروش تعهدی (و همچنین وام به شکل سهمی) هستند (در خصوص خرید اعتباری در پستی جداگانه توضیح خواهیم داد). لذا خرید اعتباری و فروش استقراضی دو روی یک سکه است. چنانچه بیان شد سرمایه گذار پیش بینی می کند که مثلاً قیمت سهم در آینده کاهش یابد و قیمت سهم هم کاهش پیدا می کند و سرمایه گذار از این معامله سود می برد. اما حالتی را تصور کنید که پیش بینی سرمایه گذار درست نباشد و برخلاف انتظار قیمت سهم در بازار افزایش یابد. بنابراین سرمایه گذار در این حالت باید با قیمت بالاتری سهم را خریداری کند و به سرمایه گذار دیگری که سهم را از او قرض گرفته بود؛ برگرداند و در نتیجه متحمل ضرر و زیان می شود. در این حالت متقاضی متحمل زیان و مالک سهم سود کسب می کند.
فروش تعهدی مبتنی بر سه رکن اصلی است: مالک سهام، متقاضی فروش تعهدی و سامانه تامین.
ساز و کار مالک در فروش تعهدی
افرادی که تمایل دارند برای مدت طولانی سهامی را نگهداری کنند و جز افزایش قیمت در این مرحله سودی نمیبرند قادرند با مکانیزم فروش تعهدی، در بازه زمانی که تمایل به فروش سهم ندارند، آن را در اختیار کسانی قرار دهند که متقاضی فروش تعهدی هستند. در این حالت متقاضیان، سهمی که از مالک قرض گرفته اند را به وکالت از مالک در بازار می فروشند. در این حالت وجه حاصل از فروش سهام به حساب مالک واریز و مالک میتواند این وجوه را به دو صورت که شامل سپرده بانکی یا خرید صندوق‌های قابل معامله با درآمد ثابت می باشد، در بازار سرمایه‌گذاری نماید. توجه داشته باشید که مالک در حالت عادی و غیر فروش تعهدی، قادر به کسب سود از سرمایه درگیر شده برای سهم نگهداری شده، در حالت قبل نبود؛ بنابراین در این حالت مالک هم از بابت افزایش قیمت سهم سود میکند و هم از بابت دریافت سودی معادل سود سپرده بانکی. در مدتی که مالک سهام را فروخته نیز از محل سرمایه نقدی برای خود درآمد خواهد داشت.
ساز و کار متقاضی در فروش تعهدی
افرادی که با استفاده از تحلیل های موجود در بازار مانند تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی و یا حتی تابلو خوانی و رفتار شناسی معاملات، انتظار کاهش قیمت یک سهم را دارند؛ قادرند از طریق فروش تعهدی سود کنند. زیرا پس از کاهش قیمت، آن را در قیمت پایین‌تر مجدداً خریداری کرده و از این تفاوت قیمت نفع می برند. از طرفی متقاضی برای فروش تعهدی، نیاز به پرداخت وجه تضمین دارند. وجه تضمین هم، درصدی از کل ارزش قرارداد است که باید توسط متقاضی پرداخت شود. درواقع متقاضی با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد از سود حاصل از اختلاف قیمت بین فروش و خرید نفع میبرد.
مالکان جهت تشویق متقاضیان به فروش تعهدی، هنگام ثبت درخواست خود در سامانه تأمین (این سامانه در ادامه توضیح داده می شود)، نرخ تشویقی نیز تعیین می نمایند. در سررسید قرارداد یا هنگام تسویه قرارداد فروش تعهدی، مالک به میزان نرخ تشویقی، از سود حاصل از فروش سهام تعهدی که در سپرده بانکی یا صندوق های قابل معامله با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری شده است، به متقاضی پرداخت میکند. در واقع متقاضی علاوه بر سود حاصل از کاهش قیمت، از سود ناشی از نرخ تشویقی نیز بهره مند می شود که همانند مالک سود متقاضی نیز از دو محل در نظر گرفته می شود.
سامانه تامین در فروش تعهدی
تاکنون در خصوص عوامل دخیل در فروش تعهدی و سازوکار آن صحبت کردیم و در خصوص مالک و متقاضی هم توضیحات جامعی ارائه شد. حال بایستی مالکان، سهام خود را برای فروش تعهدی در اختیار متقاضیان قرار دهند، برای انجام این کار باید وارد سامانه تامین شده و مراحل زیر را انجام دهند.
۱-در ابتدا باید نماد خود را ثبت کنند و تعداد سهامی را که قصد دارند در اختیار متقاضیان قرار دهند را مشخص کنند.
۲- دوره تنفس را مشخص کند. دوره تنفس به مدت زمانی گفته می شود که مالک حق ندارد درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی را صادر نماید.
۳- در مرحله بعدی مالکان نیاز به این دارند که تعیین کنند وجوه حاصل از فروش تعهدی چگونه سرمایه گذاری شود که میتواند سرمایه گذاری در سپرده بانکی یا صندوق‌های قابل معامله باشد.
۴- تعیین نرخ تشویقی جهت جذب متقاضیان
نکته: نرخ تشویقی توسط مالک، جهت تشویق متقاضیان برای معاملات فروش تعهدی، تعیین می‌شود. روز تسویه قرارداد فروش تعهدی، به میزان نرخ تشویقی از سود حاصل از سرمایه‌گذاری وجه فروش تعهدی، به متقاضی پرداخت می‌شود.
پس از امضای قرارداد فروش تعهدی توسط مالکان، تب سامانه تأمین در کارگزاری فعال می‌شود. مالکان پس از ورود به سامانه می‌توانند در قسمت نمای بازار، نمادهای قابل معامله از طریق فروش تعهدی را ملاحظه کنند. همچنین مالکان با انتخاب نماد، می‌توانند اقدام به ثبت درخواست فروش تعهدی کرده و سهام خود را برای فروش تعهدی در اختیار متقاضیان قرار دهند.
چنانچه بیان کردیم متقاضی متعهد است تعداد سهام فروخته شده از طریق فروش تعهدی را مجدداً از بازار خریداری کند و به مالک بازگرداند. حال فرض کنید که پیش بینی متقاضی اشتباه درآید و قیمت سهم افزایش یابد. در این حالت متقاضی باید سهم را در قیمت بالا خریداری کند و از این معامله زیان می کند. به همین دلیل ممکن است متقاضی تمایلی به خرید سهم در قیمت بالا و تحویل به مالک را نداشته باشد. لذا به جهت تضمین ایفای تعهدات از سوی متقاضی، هنگام انجام فروش تعهدی، متقاضی مبلغی را تحت عنوان وجه تضمین در حساب عملیاتی خود داشته تا هنگام سررسید فروش تعهدی آن را اجرا کند.
سررسیدهای فروش تعهدی
حال سوال اینجاست که متفاضی تا چه زمانی فرصت دارند سهامی را که از طریق فروش تعهدی فروخته اند باز خرید کرده و آن را به مالک برگرداند؟ در پاسخ باید گفت که سررسید فروش تعهدی در مشخصات قرارداد ذکر می شود و در اطلاعیه های بورس اعلام می گردد. تسویه قراردادهای فروش تعهدی به حالت های شکل زیر امکان پذیر است که شامل تسویه در زمان سر رسید و تسویه قبل از سررسید و به درخواست مالک و یا به در خواست متقاضی خواهد بود.
در کل مالک می تواند قبل از پایان سررسید قرارداد فروش تعهدی در سامانه تامین درخواست تسویه بدهد که البته نمی تواند در دوره تنفس باشد. یعنی مالک از روز کاری پس از اتمام دوره تنفس تا تاریخ سررسید امکان ثبت درخواست تسویه فروش تعهدی را دارد. حال اگر مالک درخواست تسویه دهد متقاضی باید در یک زمان تعیین شده سهام را از بازار خریداری و در اختیار مالک قرار دهد. حال اگر متقاضی این کار را انجام ندهد کارگزار می تواند از طریق حساب متقاضی اقدام به ثبت سفارش خرید به قیمت سرخط تابلو نماید و به قیمت بازار سهم را خریداری کند. حال متقاضی هم میتواند قبل از سر رسید درخواست تسویه فروش تعهدی را دهد. در این حالت متقاضی باید سهام را از بازار خریداری نموده و به مالک بازگرداند. به بیان دیگر متقاضی، سفارش خرید وکالتی را در سیستم ثبت می‌نماید و در صورت انجام معامله، فروش تعهدی تسویه می‌شود. چنانچه متقاضی تمایل داشته باشد اقدام به تسویه فروش تعهدی نماید، می‌بایست درصدی از مابه‌التفاوت قیمت فروش تعهدی و خرید وکالتی (در صورت بالاتر بودن قیمت فروش نسبت به قیمت خرید) را به شرح جدول زیر به مالک بدهد.
چنانچه برای سهامی که مالک در اختیار متقاضیان قرار داده است، سود تقسیمی در نظر گرفته شود، مالک می تواند به میزان این سود، از وجوه حاصل از فروش تعهدی، از حساب عملیاتی خود برداشت نماید. در واقع در فروش تعهدی، مالک میتواند سریع و راحت به سود تقسیمی سهام خود نیز دست یابد.
در فروش تعهدی مالک سهم هر زمان خواست می تواند درخواست تسویه و عودت سهم نماید. اما با توجه به توافق صورت گرفته و شرایط بازار و اینکه خود مالک نیز از سود سهیم است، منطقی است تا پایان سررسید صبر کند.
در بحث فروش تعهدی فرض کنید زمان اتمام قرارداد فروش تعهدی سهم «فولاد» در مشخصات قرارداد برابر با ۲۸ روز باشد. اگر فردی در یک تاریخی مثلاً تاریخ ۱ مهر اقدام به فروش تعهدی سهم «فولاد» نماید، تاریخ سررسید و تسویه قرارداد وی ۲۸ روز بعد، یعنی ۲۹ مهر خواهد بود. به همین روش با توجه به زمان های مختلف، سررسید قابل محاسبه است. حال اگر در این میان سهمی افزایش سرمایه داشته باشد، قرارداد سررسید آن ۲ روز کاری قبل از موعد تغییر می کند. حال سوال اینجاست که سرمایه گذار به هر دلیلی قادر به خرید سهم و تسویه فروش تعهدی مانند (صف خرید بودن سهم و یا فراموش کردن موقعیت ) نباشد. در این حالت در روز تسویه فروش تعهدی تسویه نقدی می شود و متقاضی باید جرایم مالک را پرداخت کند که این جرائم از وجه تضمین مشتری برداشت می شود. نکته مهم این است که در حال حاضر همه سهم ها قابلیت فروش تعهدی در بورس را ندارند و اسامی شرکت هایی که قابلیت فروش تعهدی دارند در اطلاعیه ها اعلام می شود. کارمزد خرید و فروش تعهدی در بورس در حال حاضر همانند کارمزد معاملات در خرید و فروش سهام می باشد که توسط متقاضی پرداخت می شود و ساعت معاملات آن همانند ساعات معاملات سهام در بازار است.
(کپی با ذکر منبع بلامانع است.)
((تحلیل_بنیادی))
پست های دیگری که در همین راستا به شما پیشنهاد می دهیم:
معیارهای انتخاب یک صندوق سرمایه گذاری
دریافت آخرین وضعیت نماد خود و اخبار مربوط به آن از طریق اپلیکیشن بورس پلاس.
لینک دانلود از طریق کافه بازار و گوگل پلی در سایت قرار داده شده است. در صورت وجود هر گونه ابهام یا سوال می توانید از طریق پیج اینستاگرام برنامه با ما در ارتباط باشید.
