اگر به صورت جدی دورکاری را برای آینده شغلی خود انتخاب کردید؛ نیاز دارید که قرارداد های دورکاری درستی منعقد کنید. قرارداد های دورکاری؛ یکی از مهم ترین بخش های شروع پروژه برای یک فریلنسر است. قرارداد هایی قرص و محکم برای شما و اطمینان بخش برای مشتری. قرارداد خوب نه تنها باعث دوام کسب و کار شما می شود، بلکه شما را در نظر کارفرما بسیار حرفه ای جلوه می کند. در واقع شما با ارائه یک قرارداد قرص و محکم و درست دارید به مشتری خود اعلام می کنید که:
من در زمینه کاری خودم بسیار حرفه ای هستم. به تمام جزئیات، منافع خود و شما و همچنین؛ نوع تعامل حرفه ای با مشتریانم به طور کامل واقفم!
برای اینکه بتوانیم قرارداد های دورکاری خوبی ببندیم لزومی ندارد از الگوهای آماده که در اینترنت موجود است استفاده کنیم ولی برای خیلی از فریلنسر ها نوشتن اینکه اصلا قرار است چه کاری بکنند؛ یک کابوس بزرگ است! دیگر چه برسد به نوشتن قرارداد!
کمپین من طراحم الگوهای استاندارد این قرارداد ها را برای طراحان آماده کرده که گرچه ایرادات بسیار بر آن وارد است ولی می شود با کمی تغییر از آنها استفاده کرد. می توانید آنها را از اینجا دانلود کنید. همچنین نسخه های انگلیسی قرارداد های دورکاری را که توسط وبسایت hellobonsai.com آماده شده را می توانید اینجا پیدا کنید.
قرارداد خوب نباید پیچیده باشد ولی باید تمام جزئیات و اصول را پوشش دهد. باید از هر نوع استفاده استعاری در متون برحذر باشد واضح و گویا باشد و نباید طوری باشد که کارفرما بتواند از آن بر علیه شما استفاده کند! اشتباهاتی که اغلب حتی طراحان حرفه ای در قرارداد های دورکاری مرتکب می شوند گاها واقعا غیرقابل جبران هستند و نه تنها وقتی که بابت پروژه صرف کردید کاملا سوخت می شود بلکه ممکن است در مواردی باعث شکایت کارفرما از شما و درخواست خسارت های گذاف شود؛ که مثال آن را شخصا بارها و بارها به چشم دیده ام و شاهد دادگاهی شدن دوستانم بودم. Guillaume Leverdier بعد از عقد صدها قراردادهای دورکاری با کمک الگوهای hellobonsai، ده اشتباه رایج در عقد قرارداد های دورکاری را با ما به اشتراک گذاشته است که واقعا باید در عقد قرارداد های دورکاری مراقب این ها باشیم.
Deliverable ها در واقع همان المان هایی هستند که در نهایت برای شروع عملیات بعدی باید تحویل کارفرما شود. مثلا در طراحی رابط کاربری، آرت‌برد ها، آیکان ها و assetهای مورد نیاز توسعه دهندگان شامل deliverable ها می شود. مشتری شما احتمالا به این خاطر شما را به کار گرفته که می داند شما چه کارهایی می توانید برای او انجام دهید. برای مثال مراحل انجام طراحی تجربه کاربری شامل فازهای تحقیقاتی است که خروجی آنها یک گزارش مختصر در اکسل یا سه چهار صفحه ورد است؛ یا مثلا طراحی رابط کاربری یک اپ که ممکن است صفحات زیادی نداشته باشد شامل۴ یا ۵ آرت‌برد اسکچ است! می بینید؛ خودتان را بگذارید جای کارفرما، مثلا با خودش می گوید:
«من این همه پول می خواهم خرج کنم و دو سه ماه زمان بدهم که در نهایت ۴-۵ صفحه دیزاین بگیرم یا حداکثر دو سه صفحه مستندات دریافت کنم؟ اصلا منصفانه نیست!»
نتیجتا؛ به جای اینکه در قرارداد به مشتری بگویید «چه خواهید گرفت» بگویید «چه کاری برایشان انجام خواهید داد». انجام موفقیت آمیز یک پروژه بسیار به این بستگی دارد که روی برنامه پیش بروید، ساعات اضافه کار را کنترل کنید، ارزش آفرینی ها را بالانس نگه دارید و هدفمند پیش بروید. در یک قرارداد خوب تمامی موارد انجام پروژه از مراحل تحقیق و توسعه، جلسات، مصاحبات بازخوردها، تهیه گزارشات و مستندات، ارائه ها و … ذکر شده. درنهایت شما بابت چیزهایی که تحویل دادید پول نخواهید گرفت، بلکه بابت کاری که انجام دادید پول دریافت خواهید کرد.
برای همه ما گاهی رخ داده که اسکوپ پروژه به طور ناگهانی بزرگ می شود. یا مثلا انتظارات و پلن مشتری برای پروژه تغییر می کند. یا ممکن است که برای شما هم پیش آمده باشد که تماسی از سمت کارفرما دریافت می کنید و می شنوید که «هیئت مدیره دیشب جلسه داشت و تصمیم برآن شد که استراتژی محصول تغییر کند!». آن زمان است که اگر برای این شرایط آماده نباشیم هم فریلنسر ها و هم کارفرمایان، ممکن است متحمل ضرر و زیان زیادی شوند.
مطمئن شوید راجع به تغییرات، اضافه کارها و شرایط غیرقابل پیش بینی همه چیز را در قرارداد درنظر گرفتید. حتی الامکان همه سناریوهایی که ممکن است رخ بدهد را پیش بینی کنید و راه حل و موارد جلوگیری از مشکل را برای همه سناریوها در قرارداد های دورکاری ذکر کنید و شرایط را برای جبران خسارت کاملا واضح شرح دهید.
امروزه صدها راه برای پرداخت ایمن و سریع و راحت وجود دارد. نتیجتا بهانه ای برای عدم پرداخت یا کم کردن تعداد پرداخت ها نیست. ممکن است فریلنسر های تازه کار، برای اینکه بتوانند مشتری شان را ترغیب کنند که با آنها کار کند از پیش پرداخت صرف نظر کنند که این موضوع نه تنها باعث آن می شود که کارفرمایان از تازه کار بودن شما مطمئن شوند، بلکه باعث می شود که فکر کنند شما در انجام آن کار جدیت مورد نیازشان را ندارید. از آن سو مشتری هایی که درخواست عدم پیش پرداخت دارند نیز اصلا قابل اطمینان نیستند. این موضوع نشان دهنده آن است کارفرما جدیت خاصی برای انجام کار با شما ندارد و البته نمی خواهد هیچگونه تعهدی به شما داشته باشد. و این در ۹۹ درصد موارد یعنی انجام دورکاری به صورت رایگان!
برای تازه کارها می توان گزینه هایی را پیش روی کارفرمایان گذاشت: مثلا تخفیف با گزینه های مختلف پرداخت. به عنوان مثال می توانید مطرح کنید که اگر تا ۵۰ درصد مبلغ قرارداد به صورت پیش پرداخت واریز شود، برای تصویه شامل ۵ درصد تخفیف در کل مبلغ خواهید شد، یا این گونه طرح های پرداختی که مشتری هم رقبت بیشتری برای پیش پرداخت داشته باشد.
مشتری ما خفن ترین مشتری روی کره زمین است؟ خب؛ چرا نباید سر وقت هزینه پروژه را پرداخت کند؟
همه شرکت های بسیار بزرگ سر تحویل پروژه های سازمانی سخت گیری های خاص خود را دارند. چرا؟ چون وقت آنها بسیار ارزشمند است. خب؛ وقت ما هم همینطور است. بسیار بسیار ارزشمند است و هرگونه معطلی و تاخیر در انجام تعهدات کارفرما شامل خسارت شده و می باید جبران شود. این موضوع شما را از شر هر گونه مشتری بدقول و یا شرکت های زرنگ محافظت خواهد کرد!
بعد از اینکه برای تاخیر در پرداخت قوانینی وضع کردیم ممکن است خیلی از مشتریان برای اینکه زرنگی خود را به جهانیان ثابت کنند؛ فورا پیشنهاد چک مدت دار یا پرداخت در موعد های خیلی طولانی را ارائه می کنند. خب؛ اگر قبول کنید یعنی علناً با حیله این مشتریان مکار(!) خسارت تاخیر در پرداخت را از دست داده اید. هیچ دلیلی وجود ندارد که بخواهید فرصت یک یا چند ماهه برای پرداخت پروژه ای بدهید که قبلا تمام و کمال به انجام رسیده.
این نکته را Guillaume Leverdier را خاطر نشان می کند که تاخیر در پرداخت هیچ دلیلی ندارد و اصلا برای کسب و کار شما خوب نیست. او در ایالات متحده کار می کند، با شرکت هایی از سراسر جهان قرارداد منعقد می کند و خب واحد پول هایشان هم دلار، یورو و از این دست موارد است! ما در ایران دیگر باید حساب کار خودمان را بکنیم! آن هم در این وضعیتی که در صبح تا شب کلی فرق ارزش پول ملی است!!! دورکاری رایگان هیچ جای جهان نه وجود دارد و نه معنی! Guillaume حداکثر پیشنهاد یک هفته فرصت را برای پرداخت می دهد. البته با ارزهای با ثبات! برای پول ما که یک ساعت هم دیر است! باید گرو کشی کنید! (مزاح نمودم!).
با شکستن پروژه به بخش های کوچکتر زمانی و عملیاتی؛ پروژه را از نظر پیشرفت می توانیم قابل ارزیابی کینم. در حقیقت انتهای هر کدام از این بخش ها؛ نقطه عطف در مسیر پیشرفت پروژه محسوب می شود. و این ها دقیقا همان فاز هایی هستند که فریلنسر ها معمولا در قراردادهایشان می گنجانند ولی اشاره ای به نقطه عطف آن فازها نمی کنند!
در قرارداد های دورکاری باید به مشتریان اجازه بدهید بدانند چطور قرار است کارشان به انجام برسد. و برای همه سوالات ذهنی ایشان باید از پیش پاسخی آماده کرده باشیم. به علاوه استفاده از این نوع زمان بندی شما را بسیار حرفه ای جلوه می دهد و باعث می شود که مشتریان از بابت مدیریت پروژه نیز خیالشان راحت باشد.
خیلی پیش میاید که مشتریان وعده هایی مانند استخدام یا کار تمام وقت یا مشاوره یا پروژه های زیاد در آینده را به شما می دهند. و در ادامه از شما توقع دارند تمامی حقوق معنوی کار را به آنها واگذار کنید. این موضوع، به مشتریان این اجازه را می دهد که کار را بدون نام بردن از شما (و یا حتی به نام خودشان) استفاده یا منتشر کنند. درست است که این موضوع تقریبا عرف است! ولی به هیچ عنوان؛ تکرار می کنم، به هیچ عنوان قانون نیست. و بدتر از آن به هیچ عنوان درست نیست.
جای دیگری که می توانید الگوی قرارداد های دورکاری (برای مثال) طراحی گرافیک و عناوین بصری را مشاهده کنید، وب سایت انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران است. طبق ماده ۸ این تفاهم نامه، همانطور که مشاهده می کنید، حق جایگذاری امضا در اثر برای فریلنسر محفوظ بوده و همچنین مالکیت معنوی اثر به کارفرما (مشتری) واگذار نمی گردد. نتیجتا، مشتریان شما تنها مالکیت مادی اثر را دارند.
به هر حال در نهایت؛ این شما هستید که تصمیم گیرنده این موضوع خواهید بود ولی هیچ احدالناسی نمی تواند شما را مجبور به اعطای مالکیت معنوی کار به کارفرما کند. شاید سوال پیش بیاید که خب، آنها فایل های لایه باز یا مثلا کدهای پروژه را در اختیار دارند و می توانند نام من را از هرجایی که بخواهند حذف کنند. درست است، ولی شما لزوما مجبور نیستنید تمامی یادداشت ها، مراحل تحقیق، چرک نویس ها، اسکچ ها، مستندات و… را تحویل مشتری بدهید. نتیجتا؛ آنها اگر بخواهند کار اساسی روی پروژه انجام بدهند، قطعا مجددا به شما نیاز خواهند داشت. در آن صورت است که می توانید اعتراض خود را نسبت به نقص مالکیت معنوی؛ به گوششان برسانید. (البته اگر مالکیت معنوی نقض شد!)
کارفرمایان دیوانه این هستند که بدانند الآن دقیقا شما در حال انجام چه کاری هستید! و اگر لحظه به لحظه پیشرفت پروژه را با آنها به اشتراک بگذارید؛ کارتان تمام است! مشتریان همین قدر که بدانند الان در چه فازی هستید، نقطه عطف بعدی کجاست و قرار است به چه برسیم کافی است! این برای خودشان هم بهتر است. آنها از جزئیات مراحل ذهنی یک طراح هیچ اطلاعی ندارند. و مثلا اگر بشنوند که شما نیاز دارید چهار روز بروید شمال (!) تا یک ایده را پرورش دهید با خود می گویند: «همانا این یارو، ما را گیر آورده است!».
مادامی که به صورت قراردادی، پیمانکاری، مشاوره ای و در کل دورکاری (هر روشی به غیر از تمام وقت و پاره وقت) به هیچ عنوان مجبور نیستید که هر جزئیاتی که مشتریان می خواهند را در اختیارشان قرار دهید. آنها اصلا نیازی نیست بدانند که لحظه به لحظه شما چگونه در حال سپری شدن است. این اتفاق از سوی فریلنسر وقتی رخ می دهد که اعتماد به نفس کافی وجود ندارد و لحظه به لحظه میخواهد که خود را به مشتری ثابت کند. که ویژگی بارز فریلنسر های آماتور و تازه کار است!
اینکه مشتریان حد و حدود خود را بدانند بسیار بسیار پسندیده و خوب است! همانطور که در اشتباه مهلک قبلی نیز گفته شد؛ تا زمانی که شما به صورت تمام وقت یا پاره وقت برای آنها کار نمی کنید، از لحاظ نوع انجام پروژه و مدیریت آن کاملا استقلال عملیاتی دارید. بسیار بسیار پیش آمده که مشتریان اصرار دارند که مثلا فلان فاز پروژه قاعدتا باید مقدار خاصی از وقت طراح را به خود اختصاص دهد. یا اینکه نظرات خود را راجع به تقدم و تاخر انجام مراحل کار به شما تحمیل می کنند! آنها به هیچ وجه حق این کار را ندارند و شما نیز به هیچ عنوان مجبور نیستید پیروی کنید.
در ساختار کارمندی، این اتفاقات کاملا رایج و اتفاقا در آن ساختار کاملا درست است. به دلیل اینکه نقش های مختلفی در ساختار تیم وجود دارد. که اتفاقا همین وظیفه را به عهده دارند؛ مثلا مدیر پروژه، یا اسکرام مستر. ولی در ساختار برون سپاری؛ تمام این اتفاقات توسط خود فریلنسر باید هندل شود. نتیجتا؛ نباید اجازه دخالت در این امور به شخص دیگری داده شود. محکم روی اصول و قواعد خود باستید و فقط درباره چگونگی پیشرفت آنها به مشتریان توضیح دهید. این چیزی است که آنان باید بدانند!
اگر شما یک فریلنسر حرفه ای هستید، کاملا بر این موضوع واقفید که محرمانگی مشتریان چه اهمیت بالایی دارد. فریلنسر به هیچ عنوان حق ندارد که اسرار محرمانه پروژه مشتریان خود را جای دیگری بازگو کند ولی کاملا محق است که از چیزهایی که در آن پروژه آموخته در مسیر حرفه ای و شغلی خود (یا در پروژه های دیگر) استفاده کند! و این بدان معناست که اصلا مجبور به قبول شرایط انحصار نیستید! منظور از انحصار آن است که مشتری از شما بخواهد که در مدت انجام پروژه روی پروژه دیگری کار نکنید. این موضوع به وضوح باید در قرارداد ذکر شود که فریلنسر به هیچ وجه مجبور به انحصار در فعالیت های صنفی خود برای کارفرما نیست!
این مورد نیز از آن مواردی است که کاملا بستگی به خودتان دارد. نقع کسب و کار شما در گرو آن است که بتوانید پروژه های بیشتری را انجام دهید ولی اگر تصمیم گرفتید که مدتی انحصارا با یک مشتری کار کنید باید بدانید که هزینه آن بسیار بیشتر از هزینه های رایج پروژه های برون سپاری و دورکاری است!
این مورد؛ در متن اصلی مقاله که توسط Guillaume Leverdier به نگارش درآمده؛ نبود. چون در مخیله‌شان نمی گنجد که همچین اتفاقی بیافتد و فریلنسر بدون قرارداد (و حتی بدون پیش پرداخت) شروع به کار کند و حتی کار تحویل دهد! ولی خب متاسفانه در ایران اشتباه بسیار بسیار رایجی است که توسط فریلنسر ها مکررا انجام می شود.
حتما قرارداد ببندید، راجع به مفاد آن پافشاری کنید و حتی الامکان (حداقل برای پروژه های بالا ۱۰ میلیون تومان)؛ قرارداد را به صورت رسمی و محضری به ثبت برسانید. چون پیگیری قانونی تعهداتی که ثبت محضری نشده اند در ایران بسیار سخت و زمان بر است. درست است که اگر قرارداد محضری هم باشد؛ در صورت وجود مشکل، خیلی طول می کشد که به حق خود برسید. ولی به هرحال؛ بن بست ها کمتری در قرارداد های محضری برای فریلنسر وجود دارد.
التبه که هزینه ثبت قانونی و محضر با فریلنسر می باشد. چون درخواست ثبت آن از سوی فریلنسر بوده. هزینه آن نیز بستگی به نوع قرارداد دارد ولی حداکثر ۲-۳ ساعت زمان و حضور در یک دفتر ثبت استاد رسمی است به علاوه حداکثر ۵۰۰هزار تومان هزینه!
نکته دیگری که لازم است اشاره شود این است: به هیچ وجه، تکرار می کنم، به هیچ وجه؛ زیر بار تضمین های مالی و سفته نروید، چون با وجود هزاران خلا قانونی در ایران امکان سو استفاده از سفته ها بسیار بالاست.
مطلبی که خواندید برداشتی آزاد (البته با حفظ وفاداری به کانسبت و متن) به نگارش Guillaume Leverdier بود که در این پست بلاگ اینویژن منتشر شده است. خب، فریلنسر ها در قراردادهای دورکاری بارها و بارها مرتکب همین اشتباهات شده اند و اصطلاحا چوب آن را نیز خورده اند. نتیجتا حتما تمامی موارد را دقت داشته باشید. در جاهای مختلف متن، فرم ها و مستنداتی که ممکن است نیاز داشته باشید برای شما جمع آوری شده ولی باز هم همه آنها را می توانید به تفکیک؛ در زیر مشاهده کنید.
باز هم اشاره می کنم به غیر از فرم های انگلیسی hellobonsai ، نسخه های فارسی الگو ها و تمپلیت های قراردادهای دورکاری و برون سپاری اصلا کامل نیستند و باید خودتان آنها را باتوجه به شرایط، مشتری، پروژه مورد نظر و … تکمیل و تصحیح کنید.
حقوق گیف ها متعلق است به دَسَندازبَند و کمپین من طراحم.
موفق باشید…
