در این مطلب قصد داریم در مورد سیستم اعلام و اطفاء حریق و ویژگی‌های آن صحبت کنیم. بنابراین جهت آشنایی بیشتر با این سیستم، همراه ما باشید.
آتش سوزی به عنوان یکی از خطرناک ترین و زیان بارترین رویدادهایی است که همواره در کمین انسان بوده و می‌تواند سبب بروز صدمات جبران ناپذیر جانی و مالی شود. بنابراین، جهت کاهش خطرات و خسارات ناشی از حریق، از سیستم‌هایی استفاده می‌شود که علاوه بر اعلام آتش سوزی، حریق را نیز خاموش کنند. بنابراین، این اصول در هنگام احداث ساختمان‌ها در خیلی از کشورهای پیشرفته دنیا رعایت می‌شود. همچنین امروزه در کشورمان نیز شاهد نصب سیستم اعلام و اطفاء حریق توسط سازندگان، با توجه به شرایط تعیین شده هستیم. در این مقاله قصد داریم به ارائه توضیحاتی راجع به سیستم اعلام و اطفاء حریق و اجزای آن بپردازیم. بنابراین تا پایان این مقاله ما را همراهی کنید.
همچنین برای آشنایی با کابل اعلام حریق می‌توانید به بخش محصولات ما مراجعه کنید.
طراحی سیستم اعلام حریق به نحوی است که با آگاه کردن افراد از وقوع آتش سوزی، مانع از ایجاد صدمات جانی و مالی می‌شود. در واقع این سیستم کاربردی و مهم، در صورت تشخیص گاز مونوکسید کربن، دود و آتش، با به صدا در آوردن آژیر، ساکنین ساختمان را مطلع می‌کند. از تجهیزات اعلام حریق می‌توان به انواع دتکتورها یا آشکارسازها (دودی، شعله، حرارتی و گاز)، تجهیزات هشدار ( فلاشرها و آژیرها و...)، شستی‌های روکش دار یا معمولی و همچنین مراکز کنترل اشاره نمود. علاوه بر آن، طبقه بندی این سیستم‌ها بر اساس فاکتورهای مختلفی از قبیل نحوه اطلاع رسانی و سطح حفاظت آن‌ها صورت می‌گیرد. با توجه به نقش مؤثر سیستم اعلام و اطفاء حریق در پیشگیری از بروز تلفات جانی و خسارات ناشی از آتش سوزی، از این رو، وجود چنین تجهیزاتی در اکثر ساختمان‌های اداری، تجاری، صنعتی و مسکونی ضروری است.
در واقع سیستم اعلام حریق، با تشخیص سریع آتش سوزی، امکان تخلیه ایمن افراد از محل را فراهم کرده و واکنش سریع جهت خاموش کردن آتش را میسر می سازد. بنابراین می توان گفت که خسارات مالی و جانی حریق با بکارگیری یک سیستم اعلام حریق مناسب به میزان چشمگیری کاهش خواهد یافت.
معنای لغوی اطفاء، خاموشی و فرو نشاندن است و در واقع اطفاء حریق به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که در جهت خاموش کردن، کنترل و هدایت آتش انجام می‌گیرد. لازم به ذکر است که چهار فاکتور اکسیژن، حرارت، ماده سوختنی و زنجیره واکنش های شیمیایی در گسترش و وقوع آتش سوزی نقش دارند. به عبارت دیگر جهت اطفاء حریق باید اقدام به حذف یکی از این موارد از هرم حریق نمود و انجام این کار با سیستم اطفاء حریق امکان پذیر است.
سالهاست که شاهد حضور سیستم های اعلام حریق جهت اطلاع رسانی به هنگام وقوع آتش سوزی در مکان‌های مختلف هستیم که البته تغییراتی در طی زمان در مکانیسم عملکرد آن‌ها ایجاد شده است. سیستم اعلام حریق امروزی دارای کارکرد اتوماتیک می‌باشد. این سیستم پس از اینکه سیگنال‌هایی از طریق سنسورهای دود و آتش دریافت نمود، آن را به کنترل پنل دستگاه به شکل خودکار اعلام می‌کند. سپس کنترل پنل به سیستم‌های هشدار دهنده فرمان داده و اطلاع رسانی انجام می‌شود. سیستم اعلام حریق می‌تواند با مرکز آتش نشانی بعد از وقوع آتش سوزی تماس برقرار کند و در نتیجه سبب حضور سریعتر نیروهای امداد به مکان وقوع حادثه شود.
کلیه اجزای مورد استفاده در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر، دارای یک آدرس یا کد مشخصی بوده و با کمک آن‌ها، امکان شناسایی و تشخیص دقیق محل وقوع حریق توسط کنترل پنل دستگاه وجود دارد. در سیستم اعلام حریق معمولی با تعریف زون های مختلف در ساختمان و نصب شستی، دتکتور و آژیر در هر یک از این مناطق، در نهایت اتصال این اجزاء به سیستم اعلام حریق صورت می‌گیرد. در صورت بروز آتش سوزی در ساختمان، زنگ هشدار در همان محل شروع حریق به صدا در آمده و اگر سیگنال قطع نشود، آژیر سیستم فعال می گردد. در حال حاضر در سیستم اعلام و اطفاء حریق بی سیم موجود در بازار، از ارتباطات ایمن جهت اتصال سنسورها و دستگاه‌های مختلف با کنترلرها استفاده می‌شود. همچنین در این سیستم به کابل کشی نیاز نبوده و محل وقوع حریق به شکل هوشمند قابل تشخیص است.
در این بخش قصد داریم در مورد انواع سیستم اعلام حریق صحت کنیم.
معمولاً این سیستم دارای یک آژیر کوچک بوده و از طریق برق شهر یا باتری تغذیه می‌شود. این سیستم در ساختمان‌های یک طبقه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در صورت نصب صحیح و سرویس به موقع، عملکرد خوبی را از خود نشان می‌دهد. گفتنی است که این سیستم را نمی‌توان در ساختمان‌های دوبلکس و بیش از یک طبقه به کار برد.
یکی از قدیمی ترین سیستم های اعلام حریق که می توان به آن اشاره نمود، سیستم اعلام حریق متعارف است. در این نوع سیستم، ساختمان مورد نظر به چندین زون یا ناحیه تقسیم شده و نام جداگانه‌ای برای هر زون در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر آن، اتصال تجهیزاتی همچون شستی‌ها و دتکتورها در قالب یک مدار پیوسته به پنل مرکزی صورت می‌گیرد. در واقع هر زون از طریق یک مدار پیوسته، ساختمان را تحت پوشش قرار خواهد داد. همچنین امکان پشتیبانی چندین مدار توسط تابلو کنترل مرکزی متعارف وجود دارد و هر تابلو کنترل مرکزی، در سیستم اعلام حریق متعارف می‌تواند شامل تعداد محدود 2، 4، 8، 12 و 16 زون باشد.
تمامی تجهیزات به کار رفته در سیستم اعلام حریق متعارف بایستی از نوع متعارف باشد. در واقع امکان استفاده از تعداد محدودی آشکار ساز اعلام حریق و تعداد بیشمار شستی در این سیستم، با توجه به ویژگی‌های کنترل پنل مرکزی در هر مدار وجود دارد. در هر زون یا منطقه متعارف می توان نهایتاً 32 دتکتور قرار داد. لازم به ذکر است که این سیستم علاوه بر تغذیه با برق شهری، به برق باتری نیز مجهز است.
از دیگر سیستم های اعلام و اطفاء حریق که می توان از آن نام برد، سیستم اعلام حریق خودکار آدرس پذیر است. معمولاً این سیستم شامل 8-1 مدار و از نوع حلقوی می‌باشد. دقت بالا در تشخیص محل آتش سوزی، از مهمترین مزیت این سیستم در مقایسه با سیستم آدرس پذیر می‌باشد.
سیستم اعلام حریق دارای تجهیزاتی مانند دتکتورها، آژیرها، شاسی‌ها، فلاشرها، زنگ‌ها، پنل کنترل مرکزی و همچنین یکسری تجهیزات جانبی مانند انواع رله‌ها، جداکننده اتصال کوتاه، انواع مبدل‌ها، کابل‌ها، بردهای اینترفیس، جعبه تقسیم‌ها و غیره می‌باشد. کلیه این تجهیزات باید از استانداردهای معتبر برخوردار باشند تا سیستم اعلام حریق بتواند عملکرد صحیحی را از خود نشان دهد. در ادامه به معرفی هر یک از این اجزاء خواهیم پرداخت.
دتکتورها:
وظیفه آشکارسازی حریق بر عهده دتکتورها است و این تجهیزات، سیگنالی را به پنل مرکزی در صورت آتش سوزی ارسال کرده و از این طریق وقوع حریق را اعلام می‌کنند. این دتکتورها از انواع مختلفی مانند دتکتور شعله، حرارتی، دودی و گازی تشکیل شده‌اند.
شاسی‌ها:
یکی از اجزاء سیستم اعلام حریق دستی، شستی یا شاسی اعلام حریق می‌باشد. در صورت بروز حریق، می‌توان اقدام به شکستن شیشه شاسی یا فشردن طلق شستی نمود تا پس از ارسال آلارم به پنل، سیستم اعلام حریق فعال شده و تجهیزات شنیداری و صوتی هشدار دهنده وارد عمل شوند. معمولاً این شاسی ها در مکان های قابل رؤیت مانند راه پله ها، راهروها، کنار درب های ورود و خروج نصب خواهند شد.
آژیرها: یکی از تجهیزات شنیداری و صوتی اعلام حریق که می توان از آن نام برد. آژیر اعلام حریق بوده که با فعال شدن آن در زمان آتش سوزی، ساکنین از وقوع حریق آگاه می شوند. هر زون به یک آژیر اعلام حریق نیاز دارد.
چراغ چشمک زن:
چراغ چشمک زن به عنوان تجهیزات دیداری سیستم اعلام حریق، معمولاً در بالای درب اتاق‌ها، راهروها، واحدها و همچنین در راه پله‌ها نصب شده و قرمز رنگ است. نصب چراغ‌ها در راه پله‌ها و راهروها به موازات آژیرها بوده و فعال شدن آن‌ها نیز به طور هماهنگ با آژیرها صورت می‌گیرد.
پنل کنترل مرکزی:
وظیفه مدیریت سیستم اعلام حریق بر عهده پنل مرکزی بوده که پس از دریافت سیگنال های فرستاده شده از سوی شستی ها و دتکتورها، افراد را از وقوع حریق با کمک تجهیزات شنیداری و دیداری آگاه می کند. همچنین پنل مرکزی توانایی شناسایی محل دقیق حریق را داشته و از این رو، بایستی نصب آن در مکان هایی مانند ورودی ساختمان ها صورت گیرد تا افراد مسئول به راحتی به آن دسترسی داشته باشند.
چراغ ریموت سر درب:
این چراغ‌ها به منظور تشخیص دقیق مکان آتش سوزی در ساختمان‌های چند واحدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. وقتی دتکتورها فعال شود، چراغ سر درب روشن شده و مکان دقیق حریق را نشان می‌دهد.
منبع تغذیه سیستم اعلام حریق:
تأمین انرژی الکتریکی سیستم در مدت زمان فعالیت سیستم اعلام حریق بر عهده منبع تغذیه می‌باشد.
سیستم اطفاء حریق دارای دو نوع دستی و اتوماتیک می‌باشد که در ادامه به معرفی کامل آن‌ها خواهیم پرداخت.
استفاده از تجهیزات مورد استفاده در سیستم اطفاء حریق نیاز به نیروی انسانی دارد. کپسول آتش نشانی یک نمونه متداول این تجهیزات محسوب می‌شود. از انواع سیستم اعلام حریق دستی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
در این سیستم نیروی انسانی هیچگونه دخالتی نداشته و تجهیزات به محض وقوع حریق به شکل اتوماتیک فعال می‌شوند. در ادامه به معرفی انواع سیستم اطفاء حریق اتوماتیک می‌پردازیم.
1) سیستم ورتکس: این سیستم به صورت ترکیبی از مه آب و گاز نیتروژن بوده و نحوه عملکرد آن به گونه ای است که ذرات آب وظیفه خنک سازی حریق را داشته و نیتروژن نیز با کاهش میزان اکسیژن سبب اطفاء حریق خواهد شد.
2) سیستم اتوماتیک مه آب: در این سیستم اسپری آب خیلی ریز مانند غبار آب مورد استفاده قرار می گیرد. این قطرات کوچک آب سبب اطفاء حریق شده و در واقع عملیات خنک سازی شعله و گازهای موجود در فضای اطراف، با فرآیند تبخیر انجام می گیرد.
3) سیستم اسپرینکلر: این سیستم اطفاء حریق کمک شایانی به مهار آتش کرده و به آن سیستم آب پاشی یا اطفاء حریق اتوماتیک آبی نیز اطلاق می گردد. در این سیستم یک شبکه لوله کشی دیواری یا سقفی تعبیه می شود و معمولاً کاربردهای آن در مخازن نگهداری سوخت، پارکینگ ها، هتل ها، انبارها و ... می باشد.
4) سیستم گازی هالون: گازهای مختلفی از قبیل CO2، Novec1230، Fm 200 و... در این سیستم اطفاء حریق به کار رفته و معمولاً در دیتاسنترها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
5) سیستم اتوماتیک فوم: محتویات این سیستم ترکیبی از آب و فوم بوده که توسط نازل های لوله کشی خارج می‌شود و پس از قرارگیری بر سطح مایع در حال اشتعال، از ورود هوا به آن جلوگیری می‌کند.
6) سیستم اطفاء آیروسل: عملکرد سیستم اطفاء پودری یا آیروسل بر مبنای پودر و گاز است. در واقع پس از تشخیص دود توسط سنسورها، کپسول ذرات معلق آیروسل وارد عمل شده و ذرات ریز جامد در حد 10 میکرومتر را روی آتش می‌پاشد و باعث خاموش شدن آن می‌شود.
این سیستم شامل مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و سنسورهایی بوده که همه آن‌ها به یک کنترل پنل مرکزی متصل شده‌اند. هر دستگاه در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر از موقعیت مکانی و آدرس برخوردار است. همین مسئله سبب شناسایی سریع و دقیق سنسور فعال شده می‌شود. این سیستم گزینه ایده الی جهت نصب در ساختمان‌های بزرگ مخصوصاً مکان های تجاری وسیع تلقی می شود.
در ادامه به مهمترین ویژگی های سیستم اعلام حریق آدرس پذیر اشاره خواهیم کرد:
• به حداقل رسیدن میزان هشدارهای اشتباه: با توجه به هزینه دار بودن و مزاحمت‌های هشدار اشتباه، از این رو لازم است که احتمال وقوع آن‌ها کاهش یابد. سیستم اعلام حریق آدرس پذیر میزان بروز این اشتباهات را به حداقل میزان ممکن خواهد رساند.
• قابلیت برنامه ریزی: امکان پیکربندی سیستم اعلام و اطفاء حریق آدرس پذیر جهت نشان دادن واکنش خاص به یک فعالیت خاص وجود دارد. برای مثال، در زمان تخلیه ایمن‌تر افراد در مکان مورد نظر، مناطقی که از دید سیستم دارای اولویت می‌باشند، می‌توانند سریعتر تخلیه شوند.
• هزینه کمتر سیم کشی: سیستم اعلام و اطفاء حریق آدرس پذیر با اتصال به یک حلقه، شامل مداری است که سیستم را به دستگاه‌های دیگر از قبیل کلیدهای فعال سازی سیستم اعلام حریق، سیستم های آب پاش و دتکتورها مرتبط می‌سازد. در حالی که در سیستم متعارف اعلام حریق، سیم کشی مخصوصی برای هر نقطه و مدار هشدار دهنده در نظر گرفته می‌شود، از این رو هزینه سیم کشی بیشتر است.
• میزان قابلیت اعتماد به سیستم اعلام حریق آدرس پذیر: با توجه به شیوه خاص نصب این سیستم، در صورت ایجاد هر گونه خرابی در مدار و وارد شدن آسیب به سیستم، احتمال قطعی ارتباط دستگاه ها با کنترل مرکزی خیلی کم است. در واقع، اتصال کلیه دستگاه ها در این سیستم به یک حلقه صورت گرفته و این تجهیزات از هر دو طرف با پنل کنترل ارتباط دارند.
در سیستم اعلام حریق دستی، هشدار دهی توسط انسان و به شکل دستی انجام می‌شود. در واقع این سیستم فاقد کاشف خودکار بوده و به این علت، نیاز دائم به اپراتور دارد. کلیه ساختمان‌های دارای سیستم اعلام حریق خودکار بایستی از سیستم اعلام حریق دستی نیز برخوردار باشند. در حالی که در سیستم اعلام حریق خودکار، آژیر به شکل اتوماتیک و بدون نیاز به انسان فعال شده و دارای تعدادی سنسور حساس به محصولات حریق می‌باشد.
یکی از موارد حائز اهمیت در سیم کشی سیستم اعلام و اطفاء حریق با هدف عملکرد صحیح آن، استفاده از کابل‌های با استاندارد بالا می‌باشد. کابل کشی سیستم اعلام حریق باید بر اساس استاندارد BS 6207 و همچنین نصب و استقرار تجهیزات این سیستم نیز بایستی مطابق با استاندارد BS 5839 صورت گیرد.
نحوه نقشه خوانی برق ساختمان و آشنایی با علائم اعلام حریق در نقشه، نخستین گام در سیم کشی اعلام حریق محسوب می شود. زیرا که شما بایستی شناخت کافی از این علائم، جهت آگاهی از مکان دقیق قرار گیری هر المان داشته باشید. کابل کشی باید دقیقاً بر اساس نقشه صورت گیرد. بعد از کابل کشی، به ترتیب اقدام به نصب دتکتورهای حرارتی، دودی و در نهایت شستی‌ها می‌شود. علاوه بر آن، باید پس از نصب کنترل پنل مطابق با نقشه، سیم زمین نیز به بدنه پنل وصل شود. عملکرد کنترل پنل سیستم اعلام حریق مشابه پردازشگر کامپیوتر بوده و اگر شستی ها به صورت خودکار یا دستی فعال شوند، نشانگر اعلان وضعیت را به آژیرها و دتکتورها ارسال خواهد کرد. کابل افشان 2 رشته برای سیم کشی مدار دتکتورها و آژیرها مناسب بوده و در صورت استفاده از ریموت ال ای دی در ساختمان ها می توان به سراغ کابل 3 رشته با سطح مقطع 2.5-1.5 میلی متر مربع رفت. همچنین در صورت کمتر از هزار متر مربع بودن طول مسیر کابل در هر زون، کابل با سطح مقطع 1.5 میلی متر مناسب است.
کلیه دستگاه‌ها در یک سیستم اعلام حریق آدرس پذیر از جمله زنگ های هشدار دهنده، شستی ها و دتکتورها به صورت حلقه ای به کنترل پنل اعلام حریق آدرس پذیر متصل خواهند شد. در واقع هر دستگاه از یک آدرس جهت اطلاع از موقعیت خود برخوردار است. از این رو، در این سیستم به راحتی امکان یافتن محل دقیق دستگاه نصب شده وجود دارد. در صورت بروز خطای اتصال کوتاه در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر، فقط قسمت کوچکی از سیستم تحت تأثیر قرار می گیرد و سایر بخش ها عملکرد درستی را با کمک ماژول جداسازی متصل به حلقه از خود نشان می دهند. همچنین امکان اتصال نهایتاً 99 دستگاه در یک حلقه وجود دارد و می‌توان با توجه به توانایی سیستم کنترل پنل اعلام حریق آن را تا مسافت 3.3 کیلومتر گسترش داد.
فاکتورهای مختلفی از قبیل گارانتی، کشور سازنده و غیره در تعیین قیمت سیستم اعلام حریق خانگی نقش دارند. ولی به طور کلی امکان تهیه و خرید این سیستم ها با توجه به قیمت مناسب آن‌ها برای اغلب افراد وجود دارد. قیمت نهایی اجرای سیستم اعلام حریق خانگی به موارد زیر بستگی دارد:
با توجه به اینکه سیستم اعلام و اطفاء حریق آدرس پذیر در مقایسه با سیستم متعارف دارای تعداد اجزای تشکیل دهنده بیشتری است و همچنین امکان تشخیص دقیق نقطه شروع آتش سوزی در فضاهای وسیع با کمک دتکتورهای دودی و حرارتی در این سیستم وجود دارد، در نتیجه از قیمت بالاتری برخوردارند. بنابراین سیستم آدرس پذیر، پیشرفته تر از سیستم اعلام حریق متعارف بوده و معمولاً در محل های با متراژ بالا، تعداد طبقات بیشتر و با حساسیت بالا مورد استفاده قرار می گیرد. جزئیات و تجهیزات ساده تر سیستم اعلام حریق متعارف، یکی از دلایل مقرون به صرفه تر بودن این سیستم می باشد. به طور کلی این سیستم‌ها مناسب استفاده در مکان هایی هستند که تعداد طبقات و متراژ آن‌ها کمتر و همچنین دارای اهمیت پایین تری نسبت به بیمارستان ها، هتل ها و فرودگاه می‌باشد.
جمع بندی
در این مقاله در مورد سیستم اعلام و اطفاء حریق و ویژگی های آن صحبت کردیم. امروزه با توجه به پیشرفت روز افزون صنعت ساختمان می توان به ایمن سازی مکان ها و فضاهای مختلف در برابر آتش سوزی با بهره گیری از تکنولوژی ها و امکانات موجود در این زمینه پرداخت. همچنین بر اساس آمارهای مربوط به خسارات جانی و مالی ناشی از حریق، همواره پیشگیری بهتر از درمان است. از این رو، سیستم اعلام حریق پس از تشخیص آتش، دود و گاز مونوکسید کربن به ساکنین ساختمان از طریق تجهیزات شنیداری و دیداری اطلاع داده و نقش مؤثری را در مقاوم سازی و افزایش امنیت ساختمان ایفا خواهد کرد.
