کاکتوس، فصل یکم، قسمت سیزدهم: بودجه
مرد: اگه یادتون باشه تو قسمت هفتم کاکتوس در مورد کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت صحبت کردیم؛ اگر هم یادتون نیست اشکالی نداره، بعد از شنیدن این قسمت می‌تونید برید سروقت اون فایل.
ماجرا اینه که نزدیک به 12 سال پیش، یک کنوانسیونی به نام «کنوانسیون دفاع از حقوق افراد دارای معلولیت» تو دنیا تصویب شد که هدفش ارتقا، حمایت و تضمین بهره‌مندی برابر و کامل افراد دارای معلولیت از تمامی حق و حقوق انسانی و آزادی‌های اساسی‌شون بود.
تقریبا همزمان با تصویب این کنوانسیون هم، موجی از دادخواهی و جنبش‌های مدنی از طرف فعالان این حوزه تو ایران شکل گرفت و همین مقدمه‌ای شد برای تدوین قانون حمایت از حقوق معلولان تو کشور خودمون.
سابقه تدوین قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به اواخر سال 1383 برمی‌گرده؛ زمانی که مسئولان سازمان بهزیستی کشور با ایجاد فشار مدنی و برگزاری کمپین‌های گسترده از طرف کنشگران اجتماعی به این نتیجه رسیدند که باید یک سند قانونی برای پیشبرد اهداف حوزه افراد دارای معلولیت در دست داشته باشند. هرچند که قبل از این ماجرا هم، در سال 1374، نسخه اولیه‌ای از این قانون به تصویب رسید، اما به دلیل شتابزدگی در فرآیند تصویب، اشکالات زیادی به اون وارد بود.
با ادامه جنبش‌های اجتماعی، بالاخره ایران در آذرماه سال 1387 با تصویب مجلس شورای اسلامی، رسما به کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت پیوست. بعد از چند سال هم تو کشور یک لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت تدوین شد که درنهایت به عنوان «قانون حمایت از حقوق معلولان» اسفندماه سال 96 تو صحن علنی مجلس تصویب شد. تا همین جا هم، خبر تصویب یک قانون جامع برای دفاع از حقوق افراد دارای معلولیت تو ایران به تنهایی خوشحال‌کننده است اما از تصویب تا اجرای مفاد همین قانون، هنوز راه خیلی زیادی وجود داره.
یکی از موانع بین تصویب و اجرا هم بحث بودجه‌ایه که باید به این موضوع اختصاص داده بشه. همون کمپینی که در موردش صحبت کردیم، حالا به عدم تخصیص بودجه برای اجرای مفاد قانون حمایت از حقوق معلولان در لایحه بودجه سال 98 معترض هست.
بهروز مروتی: فکر نمی‌کردیم که بودجه در نظر نگیرن ولی برای اینکه بعدا بهانه‌ای نگیرن یا نگن فراموش شده ما اقداماتی انجام دادیم. از جمله اینکه با خود سازمان برنامه و بودجه مکاتبه داشتیم. با وزارت بهداشت بخاطر ماده شش که به اونا مربوط میشه مکاتبه داشتیم که ضمن این مکاتبات وزارت بهداشت رو مجبور کردیم که خودش یک نامه جداگانه برای سازمان برنامه و بودجه زد که حتما بودجه ماده شش رو لحاظ کنن. متاسفانه مطلع شدیم که طبق سنوات گذشته همون ده، دوازده درصد افزایش بودجه رو داشته و بودجه اجرای این قانون رو لحاظ نکردن.
مرد: حالا این کمپین با انتشار بیانیه‌ای در حال رسوندن صدای اعتراض خودش به همه دست‌اندرکاران بودجه اعم از مجلس، دولت و سایر متولیان امر هست. بهروز مروتی که نگهبان این کمپینه بهمون گفت:
مروتی: باید اعتراض خودمون رو به همه دست‌اندرکاران بودجه برسونیم و متوجه این قضیه مهم باشن که افراد دارای معلولیت سا‌ل‌هاست که این مشکل رو دارن و اگر امیدی داشتن الان با در نظر نگرفتن بودجه تقریبا اون هم از بین میره و دچار مشکلات زیادی خواهیم شد. قانون جدید حمایت از حقوق معلولان از 15 روز بعد ابلاغ قانون لازم‌الاجراست. متاسفانه توی کشور ما این روال خیلی مرسوم نیست و از خیلی جهات بودجه رو بهانه انجام نشدن قانون میدونن. میگن چون بودجه برای این قانون در نظر گرفته نشده باید بمونه برای سال بعد تا بودجه‌اش لحاظ بشه. اما خیلی از موارد قانون به بودجه خاصی نیاز نداشت، مثلا در مسائل بیمه که دولت نقدی حساب نمیکنه می‌تونستن این قضیه بیمه رو لااقل اعمال کنن. که دوستان دارای معلولیت دچار مسایل حاد درمان نشن.
مرد: طبق ماده 186 آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، دولت موظفه لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا 15 آذرماه هر سال به مجلس تسلیم کنه.
محمدهادی ایازی، معاون اجتماعی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد تخصیص بودجه در قانون حمایت از افراد دارای معلولیت گفت:
ایازی: من می خوام یه مطلبی رو عرض بکنم و اون هم اینکه ما برای کسانی که دارای معلولیت هستن در چارچوب نظام تامین اجتماعی باید شرایطی رو مهیا کنیم که زندگی سالم و خوبی داشته باشن. الان حقوقی که پیش‌بینی شده وجه ماهیانه ۱۶۰ هزار تومانی به هیچ عنوان کفاف زندگی این افراد رو نمیکنه. ما امیدواریم مجلس محترم با بودجه‌ای که در سال ۹۷ تصویب و ابلاغ شد در بودجه سال ۹۸ اعتبار مورد نیاز برای این کار رو پیش بینی کنن که عزیزان دارای معلولیت از این بابت مشکلی نداشته باشن.
مرد: برای اینکه مطمئن بشیم تو لایحه بودجه سال 98، بودجه مورد نیاز برای اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان پیش‌بینی شده، سراغ زهرا ساعی، رئیس فراکسیون معلولان رفتیم.
ساعی: من به عنوان عضو کمیسیون اجتماعی و رئیس فراکسیون معلولین و دکتر شریعتمدار به عنوان وزیر مربوطه یک جلسه رو هفته گذشته داشتیم. تاکید داشتم که بحث زمینه اجرایی شدن قانون جامع و بحث حمایت از حقوق معلولان رو پیش‌بینی کنه. چون بودجه‌اش مهم هست. ایشون قول دادن حالا ما داریم رایزنی می‌کنیم از همه مهمتر اینکه رئیس سازمان بهزیستی چه کسی خواهد بود ولی همه چیز منوط بر اینه که دولت چقدر همکاری کنه.
مرد: نظر آقای شریعتمداری به عنوان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این زمینه چی بود؟
ساعی: ایشون هم موافق هستن. اصلاً یکی از شروط من برای اینکه رای اعتماد به ایشون بدم همین بوده که حوزه معلولان ویژه دیده بشه
مرد: خودتون امیدوارهستید که بودجه مورد نیاز برای اجرای این قانون نسبت به سال گذشته افزایشی داشته باشه؟
ساعی: باید داشته باشه. منتها وضعیت بودجه خوب نیست. حالا باید ببینیم دولت چه کار میکنه نمیشه از پیش قضاوت کرد ما تلاش می‌کنیم که افزایش بودجه داشته باشیم در این حوزه.
مرد: ارزیابی خودتون از رقم بودجه مورد نیاز چقدره؟
ساعی: حالا داریم بررسی می‌کنیم. ببینیم رئیس جدید بهزیستی هم چی میگه. یه برآوردهایی کردیم منتها باید ببینیم خود رئیس سازمان بهزیستی چه کار میکنه.
مرد: گذشته از این موضوع می‌خواستم نظر شما رو به عنوان رئیس فراکسیون معلولان بدونم که این قانون چقدر جنبه اجرایی دارد؟ یعنی اینکه آیا این قانون صرفا تدوین شده که ما به جامعه معلولان بگیم که یک چنین قانونی برای شما نوشته شده و صرفا کاربرد نمایشی داره یا اینکه واقعا زمینه‌های اجرای اون وجود داره؟ چون اونچه که در حال حاضر مسلمه، اینه که علایم محسوسی در مواجهه با حمایت از این افراد دیده نمیشه.
ساعی: بالاخره قانون یک زیرساختی میتونه باشه برای رفع بسیاری از مشکلات وتوجه به یک سری از حوزه‌ها. در حوزه معلولان هم بیش از ده سال نیست که این قانون در رفت و آمد بود سال گذشته بنده و همکارانم درکمیسیون ویژه به کمیسیون اجتماعی خیلی زحمت کشیدیم و خود مردم هم از گروه‌های مختلف حضور داشتن. یک قانون خیلی جامع تدوین شد. این خلاء وجود داشت ما باید یک پایه تنیم می‌کردیم که یک مبنایی باشه که بر اساس اون نظارتی صورت بگیره. در حوزه معلولین ما واقعا یک قانون کاملی که مطالبات اونها رو پوشش بده نداشتیم. قانونی که بود کفاف نیازها رو نمی داد. الانم تمام وزارتخانه‌ها رو در همه مواردی که وجود داره براشون تکلیف دیدیم. حالا اجرایی شدنش بحث دومه. منتها به دلیل شرایط اقتصاد بدی که الان در کشور هست نه تنها حوزه معلولان ما در حوزه‌های دیگه هم مطالبات رو نمی تونیم جلو ببریم این طور نیست که همه سهمیه داده باشن همه افراد جامعه و فقط به معلولان توجه نمیشه. باید تلاش کنیم که بودجه‌اش در اختیار قرار بگیره.
مرد: اما می‌دونید که، نظارت بر اجرای درست قوانین، یکی از بدیهی‌ترین وظایف قوه مقننه است.
مروتی: مسئولیت دقیقاً با تمام دستگاه‌های اجرایی است. مضاف بر این که به اعتراف خود نمایندگان مجلس یکی از مشکلات عمده مجلس شورای اسلامی اینه که مجلس الان تبدیل شده به یک دستگاهی که فقط قانون تولید میکنه درحالی که مجلس شورای اسلامی یکی از مهمترین وظایف‌اش نظارت بر اجرای قانون. متاسفانه در نظارت بر اجرای قانون مشکل داریم. اینها از مجلس ناشی میشه مجلسی که باید به قوه مجریه بگه قانون رو درست اجرا کنه ولی مجلس اصلا نظارت نداره.
مرد: اما رئیس فراکسیون معلولان این وسط توپ رو به زمین سازمان بهزیستی هم پاس میده و معتقده که برای اجرایی شدن هر چه بهتر قانون حمایت از حقوق معلولان باید تغییراتی در ساختار این سازمان به وجود بیاد.
ساعی: اون هم باید یه تغییراتی بکنه چون ساختارهم بی نقص نیست. بودجه باید یک توازنی داشته باشه بین گروه‌های مختلف معلولیتی. مهم هستش که مدیران چطورانتخاب بشن که آشنا به امور باشن. خیلی مهمه و در کنارش اعتبارات. به خاطر همین وضعیت خاصی که در حوزه بودجه وجود داره ما امیدوار نیستیم که سال ۹۸ خیلی بودجه قوی داشته باشیم. بحث تحریم‌ها مطرح میشه که تاثیر میذاره در بودجه حال تلاشم می‌کنیم که با توجه به شرایط رقم بودجه کل کشور در سال ۹۸ بتونیم یه بودجه قابل توجهی برای معلولان اختصاص بدیم.
مرد: ما تلاش کردیم تو این قسمت با خیلی‌ها در این مورد صحبت کنیم، از جمله اینکه دیدگاه انوشیروان محسنی بندپی رو هم به عنوان رئیس سازمان بهزیستی کشور بیاریم اما موفق به برقراری مکالمه تلفنی با ایشون نشدیم.
طی یک سالی که از تصویب این قانون می گذره، شاهد چه تغییرات و تاثیرات محسوسی در این جامعه هدف بوده‌ایم؟
ساعی: یکی اینکه قانون جامعی تدوین شد و ابلاغ شد الان ما یک قانون داریم که مبنای مطالبات این افراد هست. در قدم دوم ما باید نظارت روی اجرایی شدنش رو قوی کنیم. با توجه به مدیریتی که در استان‌ها است و نگاهی که هست شرایط متفاوت. ما با گروه‌های مختلف معلولیتی مثلاً تشکل‌های حوزه‌های معلولیت و شبکه‌های مختلفی که هست صحبت داشتیم به صورت اضطراری هم در مواردی مشکلاتی وجود شده که ما حل کردیم تلاش بر این بوده بتونیم شرایط خوبی هم ایجاد کنیم اما هنوزبه شرایط مطلوب نرسیدیم چون امکانات محدود بوده زیرساخت‌ها هم بسیار ضعیف هستن. مثلاً تکالیفی که به شهرداری‌ها برای مناسب‌سازی دادیم در این زمینه خیلی ضعیف عمل کردیم. این بحثی که هست خیلی زمان بره حالا گشایش‌هایی میشه و امیدوارهستیم قدم اول بودجه قانون خوب و شفاف وجود داشته باشه که مبنای کار باشه. حالا داریم پیگیری می کنیم مواردی هم بوده که پیگیری شده.
مرد: برای دربرگیری و همراهی بیشتر جامعه با این کمپین چه کارهایی باید انجام بدید؟
مروتی: در سراسر ایران دوستان دارای معلولیت و از کنشگران حوزه معلولیت می‌خواهیم به نمایندگان شهرهاشون مثل ما در تهران مراجعه کنن و اونها رو از ضرورت و اهمیت این بودجه آگاه کنن. حساسشون کنن. تا بتونیم تاثیر بگذاریم روی اینکه قانون اجرا بشه ما امیدواریم که بتونیم این تاثیر رو بذاریم. اقدام مثبتی هنوز صورت نگرفته. منفی‌اش اینه که متاسفانه دستگاه‌ها مقاومت می‌کنن در مقابل اجرای قانون. شهرداری‌های کل کشور باید ابلاغیه صادر کنن و شهرداری موظف دستورالعمل داخلیش صادر کنه ولی متاسفانه می‌بینیم که خیلی از دستگاه‌ها این کار نمی کنن. ضمن اینکه خود قانون ضمانت اجرایی داره و هر کسی که از قانون تخطی کنه به انفصال از خدمت و جریمه محکوم خواهد شد اما متاسفانه هنوز میل و اراده ملی برای اجرای قانون دیده نمیشه .
مرد: فکر می کنید دستگاه هایی که به این قانون عمل نمی کنند جزو مخالفین هستن؟
مروتی: مخالف نیستن. دستگاه‌هایی که قانون رو اجرا نمی کنن از خود دولت نشأت می گیرن. الان با اینکه قانون سه درصد استخدام معلولین از سال ۸۳ به بعد لازم‌الاجرا شده باز هنوز اجرا نمیشه. ما مطلع شدیم که سازمان تامین اجتماعی که متأسفانه سرپرست جدیدش آقای محسنی بندپی که همزمان رئیس سازمان بهزیستی هم هست آگهی استخدامی‌اش شامل استخدام سه درصد افراد دارای معلولیت نیست و این فاجعه است وقتی رئیس و متولی سازمان بهزیستی که سرپرست تامین اجتماعی هم شده این قانون لحاظ نشده. قوه مجریه مقصر اصلیه، که متأسفانه اونم به دلیل و شرایط کشور فعلاً در اجرای قانون تصمیم قطعی ازش نمی بینیم و بیشتر کارشکنیه. برای اجرایی شدن معاونت توانبخشی و خود بهزیستی پیگیرش هستن. برخی سمن‌های فعال در این حوزه هستن. اما از مسئولان دیگه ما چیزی ندیدیم و متأسفانه فراکسیون معلولان داریم که اونم موضوع خاص خودش رو داره. یکی از عمده‌ترین مشکلات این فراکسیون معلولین و ریاست اونه که اصلاً پیگیر امور افراد دارای معلولیت نیستن.
مرد: دست اندرکاران این کمپین برای رساندن صدای خودشون به مسئولان از هیچ روزنه‌ای دست نکشیده‌اند. از دفتر ریاست جمهوری گرفته تا سازمان برنامه و بودجه، ریاست کمیسیون اصل 90 مجلس، کمیسیون برنامه و بودجه و وزیر رفاه به همه اینها شکایت خودشان را اعلام کرده اند و با اونها مکاتباتی داشته اند تا بتوانند توجه مسئولین مربوط را جلب کنند. اعضای این کمپین حق اعتراضات سراسری را هم برای خودشون محفوظ می دونند و اگر در اعتبارات سازمان بهزیستی تجدیدنظر نشه و مسئولین بودجه اجرای قانون را پیش بینی نکنند حتما این کمپین اقدام به برگزاری اعتراضات مسالمت‌آمیز می کنند.
