حقیقت محتوم این است که برای عقب نماندن از رقابت در بازار امروز -حتی در سطح ملی- باید نگاه فراملی و بین‌المللی داشت و از استانداردهای جهانی بازار در حوزه کسب‌وکاری خود آگاه بود. شرکت‌های بزرگ دنیا دریافته‌اند درک و پیاده‌سازی تنوع و فراگیرسازی (Diversity and Inclusion) رمز ماندگاری‌شان در نبردهای اقتصادی است. نکته این‌جاست که بیشتر شرکت‌ها تنها نیمی از راه را می‌روند و در مرحله تنوع متوقف می‌شوند، به گفته برنارد کلمن، رئیس بخش تنوع و فراگیرسازی اوبر، «اگر فراگیرسازی نباشد، می‌توان تنوع داشت اما پایدار نخواهد بود.»

خوشبختانه اخیرا در کشورمان تلاش‌هایی برای قدم برداشتن در مسیر فراگیرسازی دیده می‌شود. کسب‌وکارهایی که به دلایل و با انگیزه‌های مختلف (با رویکرد اقتصادی، در راستای مسوولیت اجتماعی یا صرفاً به دلیل جذابیت رسانه‌ای موضوع)، تلاش می‌کنند خدمات و محصولات‌شان را برای همه افراد، سازگار و قابل استفاده کنند. در این میان، گاهی اخباری هم شنیده می‌شود که نشان می‌دهد برخی از شرکت‌ها درک درستی از مفهوم فراگیرسازی ندارند و از همین رو، به‌جای آن که استانداردسازی خدمات و محصولات خود را یک اصل بدیهی و جزو وظایف ذاتی کسب‌وکار خود بدانند، آن را نوعی اقدام نیکوکارانه و خیریه‌ای قلمداد می‌کنند. یکی از مصادیق استاندارد بودن خدمات و محصولات در چارچوب نگاه حقوق بشری، سازگار کردن آن‌ها با نیازها و شرایط تنوع‌های مختلف بشری است؛ به نحوی که همه افراد بتوانند از آن استفاده کنند.

اپلیکیشن دیوار به تازگی با انتشار یک ویدئو، از دسترسی‌پذیر شدن آن برای افراد نابینا و کم‌بینا خبر داده است که متاسفانه هیچ نشانی از مسوولیت اجتماعی در آن دیده نمی‌شود. توییت حسام آرمندهی به این شرح است: «بچه‌های ‎#دیوار داوطلبانه وقت خود را برای رفع مشکلات اپلیکیشن اندروید برای کاربران با نیازهای خاص اختصاص دادند و در ‎#الکامپ امسال هم خروجی کارشان را در ‎#توان‌تک ارائه کردند. برای معرفی گسترده‌تر این ویژگی در میان ‎#توانیاب ها و تشویق دیگر اپها، لطفا با اطلاع‌رسانی ازشون حمایت کنید.»

می‌خواهم از منظر زبان‌شناسی و با رویکرد حقوق بشری به معلولیت این توییت را تحلیل کنم. از این توییت چنین برداشت می‌شود که کارکنان دیوار به‌طور «داوطلبانه»، یعنی بدون برنامه‌ریزی شرکت و احتمالاً بدون دریافت حقوق برای انرژی‌ای که صرف این کار کرده‌اند و در نبود یک مدل اقتصادی-تجاری تعریف شده، وقت ارزشمند خود را برای رفع «مشکل کاربران»، به این عبارت بیشتر دقت کنید، «مشکل کاربران» نه مشکل خود اپلیکیشن که قابل استفاده برای همه افراد نبود، اختصاص داده‌اند. در واقع این همان نگاه از بالا به پایین و خیریه‌ای است که در تعارض کامل با نگاه حقوق بشری قرار دارد؛ حقوقی که صراحتا بیان می‌کند استفاده از امکانات و فرصت‌ها، حق بدیهی همه افراد است.

فراگیرسازی مانند تمام ابعاد دیگر یک کسب‌وکار موضوعی است تخصصی که انجام دادن آن، نیاز به آگاهی، دانش و برنامه‌ریزی دارد نه اقدامات داوطلبانه غیرمنسجم، مگر یک کسب‌وکار مسائل فنی یا مالی خود را به شکل داوطلبانه و بدون بهره‌گیری از دانش تخصصی پیش می‌برد؟ حتی در ادامه توییت، آرمندهی با درخواست انتشار این خبر، امیدوار است اپ‌های دیگر هم به اجرای این مدل تشویق شوند.

نکته دیگر این که دیوار در ویدئویی که منتشر کرده و در آن از یک فرد نابینا به عنوان مجری و گوینده استفاده کرده است، مانند بسیاری از کسب‌وکارهای در تمنای «در چیزی، مهم نیست هر چه باشد، ترین بودن» ضمن توضیح قابلیت‌ اضافه شده، ادعا می‌کند که برای نخستین بار است که ارائه خدمات به افراد دارای معلولیت بدون رایزنی افراد اثرگذار یا انجمن‌های فعال در حوزه معلولیت صورت گرفته است و این «اولین بودن» را به رخ می‌کشد.

و نکته آخر این که به همه کسانی که می‌خواهند در حوزه معلولیت فعالیتی بکنند توصیه می‌کنم دست کم یک بار متن «کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت» را بخوانند تا دیگر شاهد استفاده از کلمات مجعول و نامطلوبی چون توانیاب در بیانیه‌ها و اطلاع‌رسانی رسمی شرکت‌ها و افراد مختلف نباشیم.

منیژه امیر ، تیم کاکتوس