چهارمین دوره از جشنواره بین‌المللی فیلم پرواز، ویژه مسایل افراد دارای معلولیت، هفتم تا نهم اسفندماه جاری در پردیس سینمایی مگامال برگزار و به نفرات برتر، تندیس و جوایز نقدی اهدا شد؛ بابک نوری از بازیگران و کارگردانان سینما و تلویزیون، دبیر این دوره از جشنواره بود.
هر سال در جشنواره پرواز، تعداد زیادی فیلم‌های داستانی، مستند، انیمیشن و فیلم کوتاه درباره افراد دارای معلولیت به نمایش گذاشته می‌شود و مورد داوری قرار می‌گیرد. اما تفاوتی که این دوره با دوره‌های پیشین داشت، حضور 40 نفر از افراد دارای معلولیت در هیات داوران بود.
این افراد که با فراخوان جشنواره، اعلام حضور کرده بودند، به‌صورت آنلاین به تماشای ۷۰ فیلم نشستند و درنهایت هیات داوران افراد دارای معلولیت، یک فیلم را به عنوان منتخب خود با تجمیع آرا برگزیدند.
ایده پرواز از کجا آمد؟
فاطمه امیری، عضو مجمع جهانی آموزش ICEVI و مدرس کشوری و بین‌المللی، محقق و پژوهشگر و موسس جشنواره بین‌المللی فیلم پرواز در گفتگو با کاکتوس گفت: ما سال‌ها با افرادی که دارای معلولیت‌های مختلفی بودند سر و کار داشتیم و به دنبال این بودیم که خیلی از مشکلات آنها را مستند کنیم و اشاعه دهیم. به نظر ما رسانه، جایگاه مناسبی برای بیان و نمایشِ این مسایل است. از این طریق می‌توان درباره این موضوع، فرهنگ‌سازی بهتری انجام داد. بنابراین تصمیم گرفتیم تا جشنواره بین‌المللی فیلم پرواز را تاسیس کنیم تا زندگی و مسایل این قشر از جامعه به شکلی هنرمندانه به تصویر کشیده شود.
او افزود: در هر دوره‌ی جشنواره، از هنرمندان مشهوری به عنوان داور دعوت شد. در دوره اول شهاب حسینی، کیانوش عیاری و خسرو معصومی، در دوره دوم کتایون ریاحی، ستاره اسکندری و محمدرضا فروتن و در دوره سوم، افراد شناخته‌شده حوزه افراد دارای معلولیت همچون محمد کمالی، رزاق کریمی و روانبخش صادقی جزو هیات داوران بودند.
به گفته امیری، آنها از برگزاری سه دوره گذشته جشنواره بازخوردهای خوبی گرفته‌اند و حتی در سطح جهانی مطرح شده‌اند و اگرچه حمایت خوبی از آنها نشده، اما برای پابرجا ماندن جشنواره، تلاش‌شان را کرده‌اند.
در مراسم اختتامیه از چهار عنوان کتاب با موضوعات آموزش افراد دارای معلولیت، نوشته‌ی چهار مدرس باز‌نشسته مدارس استثنایی (فاطمه امیری، عفت قیومی، ملیحه رحمتی، مریم پور‌سلطان) درباره الگوهای برتر تدریس، رویکرد نوین آموزش، متدهای جدید آموزش و کتاب راهبردها براساس روش‌ها و رویکردها رونمایی شد.
فیلم‌ها و آثار منتخب و سازندگان آنها در مراسم اختتامیه مورد تقدیر قرار گرفتند و جوایزی به آنها اهدا شد. فیلم‌های جشنواره با حضور بازیگران و کارگردانان دارای معلولیت و فیلم‌های مستند از زندگی این افراد بود. در این مراسم، به افرادی که در حوزه افراد دارای معلولیت فیلم ساختند و یا فیلمسازانی بودند که دارای معلولیت بودند، نشان جسارت اعطا شد.
سیمای معلولیت در سینما
یکی از قسمت‌های جانبی جشنواره چهارم، بخش کارگاه آموزشی با نام «سیمای معلولیت در سینما» بود که در آن موضوعات مربوط به مسایل و توانمندی‌های افراد دارای معلولیت مطرح شد. کامران عاروان (مدیرعامل جامعه معلولین ایران)، فاطمه امیری (عضو مجمع جهانی آموزش افراد دارای معلولیت)، فردوس حاجیان (استاد دانشگاه و نامزد جایزه نوبل)، علی رویین‌تن (نویسنده و کارگردان)، محبوبه نجومیان (فعال اجتماعی)، افشین پرفکر مقدم (دبیرکل کانون معلولان تهران) و سید محمد مصطفوی (دبیر انجمن هنرمندان نابینا و کم‌بینا) جزو سخنرانان حاضر در این پنل آموزشی بودند. این پنل، ساعاتی پیش از آغاز مراسم اختتامیه در محل دفتر جامعه معلولین ایران برگزار شد و هر یک از این افراد با توجه به سابقه فعالیت‌شان در حوزه فیلم و هنر یا فعالیت در حوزه افراد دارای معلولیت، به بحث و بررسی فیلم‌ها و سریال‌هایی که درباره مسایل معلولین بود، پرداختند.
محبوب نجومیان یکی از سخنرانان این پنل گفت: حدود دو سال است که با بانیان این جشنواره آشنا شده‌ام. کار جالبی که امسال اتفاق افتاد، کمک گرفتن از 40 داور دارای معلولیت بود؛ ما متخصص نقد فیلم نیستیم اما در کنار داوران به مفاهیم ارائه شده رای دادیم.
او که تحلیل نقش زنان دارای معلولیت در سینما را به عهده داشت، گفت: من از چند فیلم که به مساله کاردرمانی یا عشق از دید دختران دارای معلولیت پرداختند، خوشم آمد؛ فقط بهتر بود امکان رای دادن به تعداد بیشتری از فیلم‌ها برایمان به وجود می‌آمد.
نجومیان افزود: حضور افراد دارای معلولیت در کنار اهالی سینما و استفاده از نظرات آنها، رفته‌رفته می‌تواند جایگاه این افراد را در حوزه سینما و هنر مشخص کند.
افشین پرفکر مقدم با سابقه ۱۸ ساله در فعالیت پیرامون حوزه افراد دارای معلولیت از دیگر سخنرانان این پنل گفت: از زمانی که دچار معلولیت شدم، هم به کارهای خودم پرداختم و هم به امور معلولین. سال گذشته از طریق کامران عاروان با جشنواره آشنا شدم. به دلیل نوع دیدگاه و صراحت کلامم مورد استقبال قرار گرفتم و به عضویت هیات علمی جشنواره درآمدم.
او افزود: امسال از من خواسته شد در این پنل، درباره مسایل افراد دارای معلولیت در سینما صحبت کنم. به نظر من پایه‌گذاری این جشنواره، حرکت جالبی بود و با وجود زمان کوتاهی که از شروع آن می‌گذرد در بین معلولین جای خود را باز کرده است. اما کم‌کم باید به سمتی برویم که این موضوع در کل جامعه جا بیفتد.
پرفکر مقدم با اشاره به اینکه فیلم‌های راه‌یافته به این جشنواره به مرور زمان به بلوغ خواهند رسید، گفت: از سینماگران می‌خواهم که به انتقادات ما گوش دهند و خودشان را جای ما بگذارند. ما می‌خواهیم نگرش مسوولین و افراد جامعه نسبت به مقوله معلولیت تغییر کند. معلولین تک‌بعدی نیستند و می‌توانند به هر حوزه‌ای وارد شوند.
کامران عاروان، مدیرعامل جامعه معلولین ایران نظر خود را درباره حضورش در جشنواره امسال و نحوه برگزاری این جشنواره این‌طور بیان کرد: با توجه به اهمیت رسانه در بیان مسایل و دغدغه‌های معلولین، برگزاری جشنواره پرواز، فرصت مناسبی برای گفتن حرف‌هایی است که بیان آن به شیوه‌های دیگر سخت است.
مدیرعامل جامعه معلولین افزود: ما از سال گذشته، همکاری‌مان را با این جشنواره شروع کردیم. جشنواره پرواز، فرصت خوبی برای اثبات توانمندی افراد دارای معلولیت در صنعت سینما است؛ ورود این افراد به سینما می‌تواند برای آنها فرصت اشتغال هم ایجاد کند. در فیلم‌های امسال آشنایی با انواع معلولیت و مشکلات‌شان، سبک زندگی و خواسته‌های افراد دارای معلولیت نمایش داده شد، اما هنوز در ابتدای راه هستیم.
در پنل آموزشی قصد داشتیم از زاویه نظری و تئوری مسائل مربوط به رسانه و سینما که مرتبط با حوزه معلولین است را بررسی کنیم. من بحث مربوط به ایفای نقش معلولین در سریال‌های ایرانی را داشتم.
عاروان گفت: متاسفانه با نگرش سطحی و عوامانه‌ای که وجود دارد، طی این چند سال، سریال‌هایی تولید شد که نقش‌های منفی برای نشان دادن مکافات عمل‌شان در آخر دچار معلولیت می‌شوند و این دیدگاهی است که باید تغییر کند.
او تاکید کرد: فکر می‌کنم باید وارد حوزه‌هایی بشویم که دیگران تصور می‌کنند ما نباید به آنها نزدیک شویم یا برای ما وارد شدن به آنها سخت است. افراد دارای معلولیت باید در تمام حوزه‌های باور نکردنی وارد شوند و این حق آنهاست؛ ما باید جاهایی توانایی خود را نشان دهیم که دیگران انتظار ندارند. از این طریق حق خودمان را مطالبه کنیم و توانمندی‌های بالاتری از خود نشان دهیم.
سیدمحمد مصطفوی، دبیر انجمن هنرمندان نابینا و کم‌بینا با سابقه فعالیت در حوزه‌های مختلف هنری یکی دیگر از سخنرانان این پنل آموزشی گفت: بخش مربوط به من در پنل کارآفرینی معلولین در سینما بود که هدف و فلسفه انجمن هنرمندان نابینا و کم‌بینا نیز همین است. اگر معلولین قرار است وارد سینما شوند، این اتفاق باید به‌صورت تخصصی و حرفه‌ای محقق شود؛ مثلا یک فرد جسمی و حرکتی می‌تواند یک نویسنده خوب باشد یا یک فرد ناشنوا در سینما گریمور باشد.
او افزود: معلولین اگر توانایی ایفای نقش حرفه‌ای دارند، می‌توانند بازیگر باشند اما قرار نیست همیشه نقش یک فرد دارای معلولیت را بازی کنند. این مربوط به این است که فرد متکی به هنر خود باشد و معلولیت او مهم نباشد.
مصطفوی در ادامه گفت: فیلم‌هایی که امسال دیدم بسیار حرفه‌ای ساخته شده بودند، اما به نظرم فقط در حوزه معلولین بودند و دغدغه هنرمند دارای معلولیت را ندارند؛ این دوربین است که وارد زندگی معلولین شده و آنها وارد سینما نشده‌اند. ضمن اینکه نشان دادن این فیلم‌ها فقط در جشنواره‌ای مثل «پرواز» چندان تاثیرگذار نخواهد بود.
به گفته وی، اگر این جشنواره با بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور یعنی جشنواره فیلم فجر ادغام شود، استفاده از ظرفیت‌های آن رویداد می‌تواند باعث استقبال بیشتری از فیلم‌های این حوزه شود.
در این پنل آموزشی، فردوس حاجیان در خصوص آموزش و سینما در حوزه معلولیت و علی رویین‌تن نیز درباره سینما و معلولیت صحبت کردند.
در بخش اهدای جوایز، منتخبین جشنواره به ترتیب زیر اعلام شدند:
- جایزه بهترین انیمیشن تعلق گرفت به فیلم «پر» به کارگردانی هادی امیری و رها فرجی
- بهترین فیلم بخش مستند؛ «عروسک کاموایی» به کارگردانی عزت‌الله پردازش
- بهترین فیلم کوتاه؛ «شش‌خونه» به کارگردانی عباد علیپور
- بهترین فیلم داستانی؛ «ذبح» به کارگردانی آهو زند کریمی و سامان حسینی
- بهترین فیلمنامه؛ «گل سر» به نویسندگی لیلا نوری و سیروس همتی
جایزه بهترین فیلم از نگاه داوران دارای معلولیت نیز تعلق گرفت به فیلم «یک روز با من زندگی کن» به کارگردانی مژگان گلیان.
مریم کاظمی برای فیلم داستانی «cp» بهترین بازیگر زن و فریدون حامدی برای فیلم «ذبح» به عنوان بهترین بازیگر مرد انتخاب شدند.
در مراسم اختتامیه این جشنواره، برای جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، محسن قاضی مرادی، ژاله علو و فردوس کاویانی، به عنوان پنج پیشکوست سینمای ایران بزرگداشتی برگزار شد.
