زنجیره تأمین یا Supply chain و لجستیک شامل تمام مراحلی است که خدمت و یا محصول برای ارائه طی می‌کنند؛ در دهه 1980 شرکت‌ها به‌دنبال راهکارهایی بودند که به وسیله‌ی آنها بتوانند هزینه‌های خود را کاهش داده و در عرصه‌ی رقابت باقی بمانند، به همین دلیل استفاده از مفهومی به‌نام زنجیره تأمین سبب شد شرکت‌ها در کنار استفاده از تکنیک‌های مورد نظر هزینهها را نیز کاهش دهند. امروزه مدیریت ارتباطات در یک زنجیره تامین به مبحثی ارجاع داده میشود که آن را همان مدیریت زنجیره تامین (SCM) می‌نامیم.
با بیانی واضح‌تر، یک زنجیره تامین تنها زنجیره ای از فعالیت‌های تجاری به صورت ارتباطات یک به یک یا بنگاه به بنگاه نیست، بلکه شبکه‌ای از فعالیت‌های تجاری و ارتباطات بین آنهاست.
زنجیره تأمین فرصتی برای کاهش هزینهها به منظور ماندن در دنیای رقابت است که مجموعه از سازمان‌ها، افراد، فعالیت‌ها، اطلاعات و منابع است که در پروسه‌ی ارائه خدمت یا محصول به مشتری در آن دخیل هستند.
هر زنجیره تأمین وظیفه دارد تا منابع اولیه را طی گذراندن فرآیندهای لازم به محصول و خدمت برنامه‌ریزی شده تبدیل کند. یک زنجیره از ورود منابع اولیه به سازمان و شرکت آغاز شده و تا زمانی که محصول یا خدمت به مشتری ارائه شود ادامه می‌یابد تا تقاضای مشتری را برآورده کند. زنجیره‌های تأمین انواع مختلفی دارند که بنابر سیاست‌های شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برای پیشبرد اهداف مدنظر در زنجیره‌های تأمین، مجموعه‌هایی از راهکارها برای یکپارچه‌سازی اعضای آن به‌کار گرفته میشود تا اهداف کلی زنجیره یعنی حداقل کردن هزینه و حداکثر کردن رضایت و سطح خدمت‌دهی به مشتری انجام شود؛ بنابراین منظور از مدیریت زنجیره تأمین افزایش کارایی و کاهش هزینهها در کل سیستم است که بدین منظور از رویکردهای مطرح در استفاده میشود تا کارائی زنجیره را نیز حداکثر کند.
اعضای یک زنجیره تأمین معمولی شامل: تأمین‌کنندگان، انبارهای مواد اولیه، مراکز تولید، توزیع‌کنندگان، خره فروشی‌ها و مشتری نهایی است؛ تمام این اعضا در جهت برآورده کردن نیاز مشتری فعالیت می‌کنند که برای یکپارچه سازی کارایی این اعضا فعالیت‌ها را در سطوح مختلف استراتژیکی، تاکتیکی و عملیاتی برنامه‌ریزی می‌کنند.
در برنامه‌ریزی که برای اعضای مختلف انجام میشود باید به روابطی که بین این اعضا وجود دارد توجه داشت؛ دلیل اصلی آن هم ایجاد سازگاری بین اعضا برای رسیدن به هدف اصلی زنجیره است.
مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management)، نمایانگر تلاش تأمین کنندگان برای توسعه و پیاده سازی زنجیره‌های تأمین است که تا حد ممکن کارآمد و اقتصادی باشد. در واقع مدیریت زنجیره تامین، در بر گیرنده‌ی مدیریت لجستیک، اعم از روش‌های سنتی لجستیک و روش‌های مدرن، توسعه‌ی محصول، بازاریابی و خدمات مشتریان است.
اگر به‌دنبال موفقیت در زنجیره تأمین باشید باید بسته به نوع، محصول، جریان مالی و اطلاعاتی موجود در آن، تصمیمات برای پیشبرد زنجیره را در فازهای راهبردی، برنامه‌ریزی و عملیاتی انجام دهید.
در این فاز برای نحوه ساختاردهی به زنجیره به منظور انتخاب روش‌های حمل‌ونقل، مکان و ظرفیت سیستم‌های تولیدی و انبارداری و نوع سیستم اطلاعاتی مورد نیاز از تصمیمات استراتژیک استفاده میشود.
شرکت‌ها با توجه به سیاست‌های عملیاتی، برنامه‌ریزی را برای پیش‌بینی تقاضای بازار به منظور مشخص کردن مقدار سفارش و ذخیره موجودی، استفاده از نوع تسهیلات، نحوه زمان‌بندی ترویج‌های بازاریابی و برنامه‌ریزی برای انتخاب نوع تسهیلات را انجام می‌دهند.
هدف اصلی در این فاز رسیدن به سیاست‌های عملیاتی به بهترین شکل است؛ چون تصمیمات عملیاتی کوتاه مدت هستند بنابراین عدم قطعیت کمتری را در تقاضاها وارد می‌کنند به همین دلیل با کاهش عدم قطعیت و بهینه‌سازی عملکرد، زمانی برای برآورده کردن سفارشات خاص در نظر گرفته خواهد شد.
از منظر روند حرکت، زنجیره تامین به ۲ دسته کلی تقسیم میشود:
در ادامه به تعاریف هر یک خواهیم پرداخت.
زنجیره مستقیم یا شبکه توزیع (distribution network) به مراحلی اشاره دارد که محصول از مبدأ (تأمین کننده) تا مقصد (مشتری نهایی) طی می‌کند.
زنجیره تأمین معکوس به مراحلی اشاره دارد که محصول برگشتی از مشتری نهایی تا مرحله بازگشت مجدد به بازار یا حذف از زنجیره را طی می‌کند.
فرایندهای موجود در زنجیره های معکوس شامل موارد زیر می‌شوند:
مهم ترین تاثیر لجستیک معکوس، برقراری ارتباط بین بازار محصولات تولید شده و بازار محصولات برگشتی از سمت مشتری است.
به طور کلی ۲ نوع استراتژی برای مدیریت زنجیره تامین وجود دارد:
زنجیره تامین چابک یا Agile supply chain: توانایی پاسخگویی به نیازهای متغیر را دارد به طوری که باعث تحویل کالاهای سفارش داده شده به مشتریان شود. به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که هم در داخل و هم از نظر خارجی انعطاف‌پذیر باشند. در داخل، کسب و کارها می توانند زنجیره تامین خود را در صورت نیاز تغییر دهند. در خارج، آنها می توانند به سرعت تقاضای مشتری را ارائه دهند و از فرصت های کوتاه سود بهره مند شوند و مزیت رقابتی قابل توجهی به آنها بدهد.
زنجیره تامین ناب یا Lean supply chain: رویکردی با هدف تولید و ارائه محصولات در سریعترین زمان ممکن با کمترین ضایعات تولید است. مخصوص اقتصادهای فاقد تورم و یا تورم پایین است. باید هر شخص و یا شرکت در زمانی که به محصول یا کالایی نیاز دارد و تنها به میزان نیاز اقدام به خرید کند.
تفاوت زیادی بین استراتژی زنجیره تأمین ناب که بر کارآیی تمرکز دارد و استراتژی زنجیره تامین چابک وجود دارد. استراتژی زنجیره تأمین ناب، ریسک عدم تطابق با نیاز مشتری را ایجاد می نماید؛ در حالی که استراتژی زنجیره تأمین چابک، ریسک کارآیی پایین محصول را ایجاد می نماید.
بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه‌هایی تعریف می‌شوند که عبارتند از:
همچنین، بخشی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه‌ی بسته‌بندی انواع و اقسام مواد و محصولات به منظور انتقال، توزیع و فروش است. مواد و محصولاتی که از لحاظ ابعاد، سَیالیت یا جامد بودن، میزان فسادپذیری، فاصله تولیدکننده تا مصرف‌کننده و … متفاوت هستند. بدین ترتیب فعالان حوزه بسته‌بندی، از مهم‌ترین فعالان عرصه لجستیک و زنجیره تامین هستند.
اهمیت مدیریت صحیح زنجیره تأمین
یکی از چالش‌های اصلی کسب‌وکارها به خصوص فروشگاه‌های اینترنتی، مدیریت زنجیره تامین در زمان‌های پیک سفارشات ( برای مثال در دوران عید نوروز برای فروشگاه‌های البسه) است. چرا که تقاضا افزایش پیدا کرده اما صبر مشتریان خیر! از این رو کسب‌وکارهای موفق، نگاه ویژه ای به مدیریت زنجیره تامین خود دارند. چرا که با توجه به رقابت شدید در این نوع کسب و کارها، ممکن است مشتریان زیادی از دست بروند. اما با مدیریت صحیح زنجیره تامین (SCM) می‌توانید بر این چالش‌ها غلبه کرده و به منافع زیادی دست پیدا کنید.
مدیریت صحیح زنجیره تامین چه منافعی ایجاد می‌کند؟
مدیریت صحیح زنجیره تامین منجر به موارد زیر میشود:
و…
یکی از راه های رسیدن به این منافع، استفاده از تکنولوژی هایی مثل هایپرلوپ است که گفته میشود، می تواند آینده ی زنجیره تامین را تغییر دهد.
برای آشنایی باآشنایی با یکپارچه‌سازی زنجیره تأمین و مزایای آن کلیک کنید.
چالش‌ها و موانع مدیریت زنجیره تامین
بانک جهانی در گزارشی عوامل اصلی زیر را مهم‌ترین موانع توسعه مدیریت زنجیره تامین در کشورهای درحال توسعه معرفی کرده است که در مورد کشورمان نیز مصداق دارد.
تفاوت لجستیک و زنجیره تامین
تعریف لجستیک (Logistics) که به فارسی آمادگری معنا شده است، به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری گفته می شود.این فرایند از ۳ مرحله ی اصلی:
تشکیل شده است.
زنجیره تامین در یک تعریف ساده و خلاصه، شبکه‌ای از فعالیت‌ها است که به منظور:
انجام میشود.
طبق دو تعریف بالا مشخص است که لجستیک تنها یکی از مراحل زنجیره تامین را شامل میشود و یکسان گرفتن این دو موضوع تا چه حد اشتباه و جبران ناپذیر است.
طبق تعریفی که انجمن مدیریت لجستیک بیان کرده است، مدیریت لجستیک به عنوان جزئی از مدیریت زنجیره تامین معرفی شده است. در این تعریف داریم:
لجستیک آن قسمت از مدیریت زنجیره تامین است که کارایی و اثربخشی جریان رو به جلو و رو به عقب و نیز ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه بین نقطه آغازین زنجیره تا نقطه مصرف نهایی به منظور تامین نیازمندی‌های مشتریان زنجیره را برنامه ریزی می‌کند، به کارمی‌گیرد و کنترل می کند.
در واقع، مدیریت زنجیره تامین در برگیرنده‌ی مدیریت لجستیک، اعم از روش‌های سنتی لجستیک و روش‌های مدرن، توسعه‌ی محصول، بازاریابی و خدمات مشتریان است.
توجه به تفاوت‌های لجستیک و زنجیره تامین می‌تواند منجر به شکل‌گیری برنامه‌ی لجستیک شفاف‌تر و مدیریت لجستیک بهینه تر شود که این موضوع در نهایت منجر به بالا رفتن راندمان حمل و نقل‌ها و کاهش هزینهها می‌گردد. اهداف و مسیر مدیریت لجستیک در زنجیره‌ی تامین تنوع زیادی دارد. رویکرد سنتی توانایی پاسخگویی به این حجم از تنوع را ندارد. برای پیشبرد اهداف در زنجیره تامین و از همه مهم‌تر رضایت مشتری، مدیریت لجستیک مدرن نقشی حیاتی دارد.
جمع‌بندی
زنجیره تأمین را میتوان کلیدی‌ترین بخش در یک سازمان یا شرکت در نظر گرفت که تمام فعالیت‌ها و سیاست‌ها بر مبنای آن پیاده‌سازی میشود. به همین دلیل شرکت‌ها نیز باید توجه ویژه‌ای به آن داشته و برای بهبود عملکرد از برنامه‌ریزی‌هایی که توسط متخصصان انجام میشود بهره گرفت.
با توجه به شیوع ویروس کرونا، مفهوم زنجیره تامین از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. چرا که تقاضا به شدت افزایش پیدا کرده است اما صبر مصرف کنندگان برای رسیدن به خریدشان کمتر. از این رو مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management)، به یک مزیت رقابتی تبدیل شده است. با انتخاب صحیح استراتژی زنجیره تامین، میتوان به منافعی مثل کاهش هزینهها و زمان تحویل کالا رسید.
