دریاچه خزر، پهنه آبی باستانی و ارزشمند
دریای خزر، بزرگ‌ترین دریاچه جهان و بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود. این دریاچه که گاهی بزرگ‌ترین دریاچه جهان و گاهی کوچک‌ترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد.
تاریخچه
دریای خزر در طول تاریخ شاهد حضور اقوام و فرهنگ‌های مختلف بوده است. در دوران باستان، این دریاچه محل سکونت اقوامی مانند کاسی‌ها، هیرکانی‌ها، مازندران‌ها و سکاها بود. در دوران اسلامی، دریای خزر به عنوان «دریای مازندران» شناخته می‌شد. در قرن هفدهم میلادی، روسیه شروع به گسترش نفوذ خود در منطقه دریای خزر کرد و در نهایت در سال ۱۷۲۳ میلادی، کنترل کامل این دریاچه را به دست گرفت.
جغرافیا
دریای خزر در امتداد کمربند آلپ-هیمالیا قرار دارد و از نظر جغرافیایی به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. بخش شمالی دریای خزر کم‌عمق‌تر و بخش جنوبی آن عمیق‌تر است. عمق حداکثری دریای خزر در بخش جنوبی آن به ۱٬۰۲۵ متر می‌رسد.
دریای خزر دارای مساحتی معادل ۳۷۱٬۰۰۰ کیلومتر مربع است. طول این دریاچه حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.
دریای خزر دارای ۱۱۴ رودخانه است که به آن می‌ریزند. مهم‌ترین رودخانه‌های این دریاچه عبارتند از: ولگا، اترک، اورال، کورا، آراز و سمیروم.
آب و هوا
آب و هوای دریای خزر در بخش‌های مختلف آن متفاوت است. در بخش شمالی این دریاچه، آب و هوا قاره‌ای است و در بخش جنوبی آن، آب و هوا نیمه‌گرمسیری است.
میانگین دمای هوا در دریای خزر در ماه ژانویه بین ۰ تا ۲ درجه سانتی‌گراد و در ماه آگوست بین ۲۴ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد است.
گیاهان و جانوران
دریای خزر دارای تنوع زیستی غنی است. حدود ۳۰۰ گونه ماهی در این دریاچه زندگی می‌کنند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به ماهی سفید، تاس‌ماهی، کپور، آزاد و قزل‌آلا اشاره کرد.
دریای خزر همچنین زیستگاه تعدادی از گونه‌های پستانداران مانند فوک خزر، دلفین رودخانه‌ای و گرگ آبی است.
اهمیت اقتصادی
دریای خزر از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارد. این دریاچه منبع مهمی برای صید ماهی، حمل و نقل و گردشگری است.
دریای خزر همچنین دارای ذخایر نفت و گاز زیادی است. این ذخایر به یکی از مهم‌ترین منابع درآمد برای کشورهای ساحلی دریای خزر تبدیل شده‌اند.
همچنین صادرات خاویار خزر به تمامی کشورهای جهان، حاوی سود سرشاری است.
چالش‌های زیست‌محیطی
دریای خزر با چالش‌های زیست‌محیطی مختلفی روبرو است. مهم‌ترین این چالش‌ها عبارتند از:
آلودگی نفتی: نفت یکی از مهم‌ترین آلودگی‌های دریای خزر است. این آلودگی ناشی از نشت نفت از خطوط لوله نفتی، سکوهای نفتی و کشتی‌ها است.
آلودگی صنعتی: آلودگی صنعتی نیز یکی از چالش‌های مهم زیست‌محیطی دریای خزر است. این آلودگی ناشی از فعالیت‌های صنعتی کشورهای ساحلی دریای خزر است.
تغییرات آب و هوایی: تغییرات آب و هوایی نیز بر دریای خزر تأثیر گذاشته است. این تغییرات باعث افزایش سطح آب دریاچه، کاهش جریان رودخانه‌های ورودی به دریاچه و افزایش دمای آب دریاچه شده است.
کشورهای ساحلی دریای خزر در تلاش هستند تا با همکاری یکدیگر این چالش‌های زیست‌محیطی را برطرف کنند.
