در مقاله‌های مفهوم برنامه اعطای سهام به کارکنان کلیدی استارتاپ و مزایای آن، زمان مناسب اعطای سهام استارتاپ، برنامه وستینگ (Vesting Schedule) سهام استارتاپ و همچنین چگونگی تقسیم سهام استارتاپ میان مؤسسان تا حد خوبی از برنامه اعطای سهام استارتاپ به موسسان و کارکنان کلیدی صحبت کردیم. در این مقاله قصد داریم به مهم‌ترین عناصر یک برنامه اعطای سهام بپردازیم.
تعداد سهام به تعداد آپشن‌ها یا همان تعداد اختیار خرید سهام استارتاپ که به هر یک از کارکنان اعطا می‌شود، اطلاق می‌شود. اگر به هر یک از کارکنان اختیار خرید ۲۰۰۰ سهم اعطا شده باشد و در زمانیکه این اختیار خرید اعطا شده است، استارتاپ ۱۰۰ هزار سهم داشته باشد، یعنی عملاً به هر فرد اختیار خرید ۲% از سهام استارتاپ به قیمت معین اعطا شده است.
قیمت معینی که کارکنان برای خرید هر سهم بایستی پرداخت نمایند. این قیمت معمولا با تخفیف برای کارکنان استارتاپ محاسبه می‌شود. در مثال قبلی فرض کنید ارزش استارتاپ در زمانی که اختیار خرید سهام به فرد اعطا شده ۳ میلیارد تومان است. تخفیفی که برای کارکنان در نظر گرفته می‌شود معمولا بین ۱۰ تا ۳۰ درصد از عدد ارزش استارتاپ است.
دلیل در نظر گرفتن تخفیف ایجاد این اطمینان در کارکنان است که قیمت سهام برای آن‌ها عددی منصفانه‌ای است. چرا که در غیر این صورت کل مزایایی که در این مطلب برای استاک آپشن یا برنامه اعطای سهام به کارکنان کلیدی مطرح کردیم، زیر سوال می‌رود.
اگر قیمت سهام استارتاپ در نظر کارکنان عدد بالایی باشد به جای بالا بردن انگیزه، منجر به کاهش انگیزه آنان می‌شود.
زمانی که استارتاپ در مراحل اولیه است این تخفیف بهتر است بین ۲۰ تا ۳۰ درصد باشد تا فرد مطمئن شود سهام استارتاپ را با قیمت مناسب دریافت کرده است. اما اگر استارتاپ بالغ باشد به این دلیل که عدد ارزش گذاری منطقی‌تر و توسط سرمایه گذاران خطر پذیر استارتاپ تثبیت شده است، تخفیف اعطا شده به کارکنان می‌تواند بسیار کمتر از ۳۰ درصد و حتی تا ۱۰ درصد ارزش استارتاپ کاهش یابد.
مثال: فرض کنید ارزش استارتاپ ۳ میلیارد تومان است و به کارکنان ۳۳ درصد تخفیف روی سهام استارتاپ اعطا می‌شود. بنابراین سهام استارتاپ با قیمت ۲ میلیارد تومان ی برای کارکنان محاسبه می‌شود. اگر این استارتاپ ۱۰۰ هزار سهم داشته باشد بنابراین قیمت هر سهم استارتاپ برای هر یک از افراد ۲۰ هزار تومان است. به این معنی که برگه‌ای به فرد داده شده است که به او این اختیار را می‌دهد تا تعداد ۲۰۰۰ سهم از سهام استارتاپ را با قیمت ۲۰ هزار تومان خریداری کند.
حال اگر دوره‌ی وستینگ فرد ۳ ساله باشد، فرد می‌تواند در پایان ۳ سال سهام استارتاپ را با قیمت ۲۰ هزار تومان خریداری نماید حتی اگر ارزش شرکت به ۲۰۰ میلیارد تومان رسیده باشد نیز استارتاپ نمی‌تواند این اختیار خرید سهام را از فرد پس بگیرد. بنابراین فرد سهام را با قیمتی معادل با یک صدم قیمت واقعی آن میخرد و برای خرید ۲۰۰۰ سهم ۴۰ میلیون تومان پرداخت می‌کند در حالی که ارزشی معادل ۴ میلیارد تومان دارد. قیمت ۲۰ هزار تومان که مبنای پرداخت فرد قرار می‌گیرد، قیمت صدور یا Strike Price نامیده می‌شود.
در این مطلب برنامه وستینگ را با تمامی جزئیات شرح داده‌ایم. برنامه وستینگ در واقع همان برنامه زمانی‌ست که فرد بر اساس آن می‌تواند اختیار خرید سهام خود را به مرور و در مدتی ۳ یا ۴ ساله نقد و یا سهام اعطا شده را خریداری کند. در مثال بخش قبل اگر فرد پس از یک سال استارتاپ را ترک کند تنها می‌تواند از یک‌سوم اختیار خریدی که دریافت کرده بود استفاده نماید. و اختیار خرید مابقی سهام از فرد سلب می‌شود. به این معنی که استارتاپ از نظر حقوقی این اختیار را خواهد داشت که اختیار خرید مابقی سهام را از فرد بگیرد. برنامه‌ی وستینگ سهام استارتاپ می‌تواند بین ۲ تا ۵ سال باشد، در ایران دوره‌های وستینگ ۳ و ۴ ساله بسیار مرسوم‌تر هستند.
کلیف یا صخره حداقل مدت زمانی است که فرد باید در شرکت حضور داشته باشد تا بتواند از اختیار خرید سهام خود استفاده نماید.
به عنوان مثال فرض کنید فرد ۶ ماه در استارتاپ حضور داشته است. پس از ۶ ماه به فرد برنامه اعطای سهام با دوره‌ی وستینگ ۴ ساله و کلیف یک ساله پیشنهاد می‌شود. اگر این فرد پس از یک سال از زمان پیوستن به استارتاپ، استارتاپ را ترک کند، با توجه به اینکه تنها ۶ ماه از دوره‌ی وستینگ وی سپری شده است سهامی به وی تعلق نمی‌گیرد. چون حداقل مدت زمانی که بعد از تدوین برنامه‌ی اعطای سهام استارتاپ باید در استارتاپ حضور داشت، سپری نشده است.
اگر کلیف وجود نداشته باشد، فرد می‌تواند پس از یک ماه از زمان اعطای سهام استارتاپ را ترک کند و یک چهل و هشتم از سهام استارتاپ را دریافت کند. بنابراین در این حالت یکی از مزایای اصلی برنامه اعطای سهام که همان ایجاد چسبندگی در کارکنان و همراستا نمودن انگیز‌ه‌های آنان با اهداف بلندمدت استارتاپ عملا از بین می‌رود.
در مورد اعطای سهام به کارکنان کلیدی به این نکته باید توجه داشت که معمولا استاک آپشن یا برنامه اعطای سهام چند ماه پس از ورود فرد به استارتاپ و اطمینان از انطباق وی از لحاظ اخلاق حرفه‌ای و عملکردی با استارتاپ به وی پیشنهاد می‌شود.
در صورتی که از نظر زمانی ماهیت کارویژه‌های فرد بلندمدت باشد و مدت بیشتری برای به نتیجه رسیدن پژوهش‌ها و یا پروژه‌های وی نیاز باشد دوره‌ی طولانی‌تری (معمولا ۲ سال) در نظر گرفته می‌شود. اما در حالت معمول کلیف معمولا یک ساله است.
پس از گذشت مدت زمان کلیف، به تناسب مدت زمانی که فرد در استارتاپ حضور داشته است می‌تواند از اختیار خرید سهام خود استفاده نماید. به عنوان مثال اگر دوره‌ی کلیف یک ساله، برنامه‌ی وستینگ ۴ ساله و فرد ۱۳ ماه در استارتاپ حضور داشته باشد، می‌تواند از ۱۳/۴۸ سیزده چهل و هشتم اختیار خرید سهام خود استفاده نماید. اما اگر پس از ۱۱ ماه از تدوین برنامه وستینگ استارتاپ را ترک کند، هیچ سهامی به وی تعلق نمی‌گیرد.
تاریخ انقضا در واقع مهلتی ست که فرد می‌تواند از حق اختیار خرید سهام خود استفاده کند. به عبارت بهتر زمانی که به کارکنان اختیار خرید سهام استارتاپ اعطا می‌شود این حق تا ابد قابل استفاده نیست و فرد تا مدت زمان مشخصی که به آن تاریخ انقضا گفته می‌شود و پس از آن اختیار خرید سهام فرد باطل می‌شود، می‌تواند از آن استفاده نماید.
در مثالی که در قسمت قبلی بیان شد اگر طول دوره وستینگ ۴ سال و تاریخ انقضا ۶ سال باشد فرد پس از پایان ۴ سال تا ۲ سال فرصت دارد از اختیار خرید سهام خود استفاده کند. در صورت عدم استفاده از حق اختیار سهام، این اختیار خرید به صورت اتوماتیک از بین می‌رود.
در صورت تمایل به یادگیری بیشتر در زمینه اعطای سهام استارتاپ به کارکنان کلیدی، حضور در دوره آنلاین ESOP را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
برای مطالعه بیشتر در زمینه استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاری خطرپذیر به بلاگ آکادمی چرخ سر بزنید:)
