کمدی یکی از متنوع‌ترین ژانر‌های جهان محسوب می‌شود. می‌خواهیم به طور خلاصه کمدی را بررسی کرده و به معرفی سیتکام به عنوان بخش مهمی از کمدی بپردازیم. همچنین چند سریال از بهترین کمدیهای ژانر سیتکام را که تاکنون ساخته شده، معرفی می‌کنیم.
دنیای سرگرمی، به‌خصوص حوزه‌های بازی، سینما و تلویزیون از گذشته تا به امروز و به احتمال بسیار زیاد تا آینده دور نقشی عمده و اساسی در سرگرم کردن بشر و تفریحات انسان‌ها خواهند داشت. سریال‌ها به عنوان یکی از بازو‌های سرگرمی همیشه مورد توجه قشر فیلم‌دوست بوده است؛ این توجه با پیشرفت روز افزون شبکه‌ها در گذشته، سرویس‌های استریم در زمان حال و اقبال تماشاگران به آن‌ها بیشتر نیز شده است. همه ساله سریال‌های متعددی با سبک‌ها و ژانر‌های مختلف تولید و پخش می‌شوند اما در میان همه ژانر‌های موجود، شاید بتوان از سیتکام به عنوان متفاوت‌ترین آن‌ها نام برد. نگاهی کوتاه و اجمالی به این سبک می‌اندازیم تا ببینیم این سبک چیست، از کجا آمده، و چه مولفه‌هایی دارد؟ در انتها نیز چند مورد از بهترین سیتکام‌های تاریخ تلویزیون را معرفی می‌کنیم.
کمدی و انواع کمدی
کمدی از قدیمی‌ترین ژانر‌های تاریخ به حساب می‌آید. از قرن‌های پیش کمدی به عنوان بخشی مهم از نمایش‌هایی بود که در تئاتر روی صحنه می‌رفت. کمدیهای سیاه، فارس، هجو و ... از گونه‌های مختلف کمدی بودند که بر روی صحنه‌های نمایش و به مرور زمان بر روی پرده‌های سینما به نمایش درآمدند. با روی کار آمدن رادیو و تلویزیون، کمدی هم در سبک‌های متفاوت وارد این فضا شد. از اولین سالهای تاسیس رادیو و تلویزیون، این ژانر همواره به عنوان بخشی جدایی ناپذیر و پرطرفدار از برنامه‌ها بوده است. کمدی یک ژانر ویژه محسوب می‌شود و دارای زیر ژانر‌های متعددی است. انواع کمدی نمایشی را برحسب نوع اجرای آن می‌توان به کمدی درام، کمدیهای آیتم محور، سیتکام و استندآپ کمدی تقسیم بندی کرد که توضیح هرکدام از این زیر ژانر‌ها نیازمند یک مقاله جداگانه است و نکات ریز و درشت فراوانی دارد. ما در این مطلب به سراغ گونه پرطرفدار سیتکام‌ها رفته‌ایم.
سیتکام چیست؟
پیش از هر توضیحی در مورد سیتکام، ابتدا باید به سراغ معنی کلمه آن برویم. سیتکام «Sitcom» اسمی کوتاه شده و مخفف عبارت Situation Comedy است که از دو کلمه موقعیت و کمدی تشکیل شده است. به همین دلیل سیتکام در ایران با نام کمدی موقعیت نیز شناخته می‌شود.
همانطور که اشاره شد، سیتکام یا کمدی موقعیت بخشی از انواع کمدی محسوب می‌شود. اما تعداد کمی از منتقدان کمدی موقعیت را سبکی کاملا جدا از کمدی می‌دانند؛ همچنین در سالهای اخیر به‌خصوص بعد از پخش سریال‌های انیمیشنی موفق، عده‌ای این مجموعه‌ها را از گونه سیتکام‌ها دانسته‌اند؛ ولی برخی دیگر، انیمیشن‌ها را جدا از ژانر سیتکام کمدی به حساب می‌آورند. ما نیز همراه با نظر اکثر منتقدان امروزی، این قبیل سریال‌های انیمیشنی را سیتکام شناخته و آن‌ها را از این دسته به شمار می‌آوریم.
در مجموعه‌های سیتکام، داستانی طنز حول شخیت‌هایی ثابت که در همه اپیزود‌ها حضور دارند در جریان است و در مکان‌هایی ثابت و یکنواخت مثل خانه یا دفتر کار روایت می‌شوند. به صورت کلی در این سبک سریال‌ها شخصیت‌ها در موقعیت‌هایی خنده‌دار و حتی به دور از واقعیت قرار می‌گیرند. واکنش آن‌ها نیز به این موقعیت‌ها، عجیب، گاهی مسخره و خنده‌دار است اما همین مسخرگی و به دور از واقعیت بودن است که باعث جذابیت و محبوبیت سیتکام‌ها شده است.
محبوبیت، گستردگی و هویتی که سیتکام‌ها در طول سالهای وجود خود به دست آورده‌اند باعث شده تا برخی از منتقدان آنرا به عنوان یک ژانر مستقل نیز بیان کنند. هویت مهم‌ترین مولفه در شناخت و دانستن تفاوت‌ها بوده است؛ عمده ترین دست‌آوردی است که باعث شناخته شدن سیتکام‌ها و تفاوت زیاد آن‌ها با سایر کمدی‌ها هویت منحصر‌به فرد آن است. برای شناخت یک سیتکام کافی است تنها چند دقیقه به تماشای آن بنشینید، نوع رفتار‌ها، طراحی صحنهها، رنگ بندی، میزانسن و کادربندی دوربین بلافاصله به شما می‌گوید که با یک سیتکام طرف هستیم. اما برای شناخت مثلا کمدی درام، اگر از روی توضیحات و اخبار رسانه‌ها متوجه ژانر فیلم نشویم، شاید به تماشای کامل آن نیاز داشته باشیم تا بفهمیم دقیقا با چه ژانری سر و کار داریم. این هویت سیتکام‌ها هرچند در طول سالهای زیادی که از عمر آن‌ها گذشته تغییراتی داشته‌اند اما هنوز هم ثابت، مستقل و آشنا است.
طبق اطلاعات و شواهد اولین سیتکام تاریخ در انگلیس ساخته شده و به نوعی محل تولد این سبک اینگلیس بوده است. اما قبل از آن‌که سریالی در این سبک ساخته شود، در رادیو برنامه‌ای با شکل و شمایل شبیه به سیتکام کنونی پخش می‌شدند. در سال ۱۹۴۶ اولین سریالی که در نیم ساعت و به سبک سیتکام کنونی تولید و از شبکه BBC پخش شد، Pinwright's Progress نام داشت که در ۱۰ اپیزود تا سال ۱۹۴۸ پخش شد و به این ترتیب برای اولین بار یک مجموعه تلویزیونی در این سبک زاده شد. در آمریکا نیز ویلیام آشر که او را به عنوان پدر سیتکام‌ها می‌شناسند، بین سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ بیش از ۱۲ سریال سیتکام را ساخت تا به این طریق نامش در تاریخ تلویزیون جهان ثبت شود.
مولفه‌های سیتکام
هویت مستقلی که اشاره شد هیچ‌گاه به یک‌باره پدید نیامده است. از ابتدا برخی ویژگی‌ها به عنوان پای ثابت سیتکام‌ها مطرح بود؛ مثل برداشت با تعداد دوربین‌های کم. با مرور زمان این ویژگی‌ها گسترش پیدا کرده و ضمن حفظ موارد قدیمی‌تر، ویژگی‌های جدیدی هم به این ژانر اضافه شد. در زمان حال با گذشت بیش از ۷۰ سال از عمر سیتکام‌ها می‌توان مولفه‌هایی را دسته‌بندی کرد و سیتکام‌ها را با آن مولفه‌ها شناخت.
۱-اولین مولفه‌ی سیتکام‌ها داشتن شخصیت‌های اصلی محدود به یک گروه چند نفره است. این گروه از شخصیت‌ها اکثرا باهم روابط صمیمانه‌ای دارند. این قبیل سریال‌ها شخصیت‌های زیادی ندارند و کاراکتر‌های فرعی در بیشترین حالت تنها برای چند قسمت حضوری کوتاه دارند.
۲-دومین مولفه اصلی سیتکام‌ها داشتن لوکشین محدود و ثابت است. مکان‌هایی که زندگی عادی در آن‌ها جریان دارد مثل خانه، محل کار وکافی‌شاپ. این لوکشین‌ها در تمام اپیزود‌ها و حتی شاید در تمام سکانس‌ها ثابت است و تغییرات شاید فقط محدود به طراحی صحنهها باشد و تغییر لوکیشن زیادی در طول سریال مشاهده نمی‌شود.
۳-مولفه سوم این سبک از سریال‌سازی داشتن دقایق کمتر است. هر اپیزود از یک سریال کمدی موقعیت بسته به کشوری که در آن ساخته می‌شود متفاوت است . مثلا در انگلیس سیتکام‌ها اپیزود‌های ۳۰ دقیقه‌ای دارند، درحالی‌که این زمان در آمریکا بین۲۰ تا ۲۲ دقیقه است که با احتساب زمان تبلیغات میان‌برنامه به ۳۰ دقیقه می‌رسد. در استرالیا قضیه کاملا برعکس دو کشور قبلی است، سیتکام‌های استرالیا معمولا اپیزود‌های کمتری با زمانی کمتر دارند، ولی تعداد فصل‌هایشان خیلی بیشتر است.
۴-تعداد دوربین‌های کمتر، زوایا و کادربندی‌های تکراری را می‌توان یک نکته اصلی دیگر در تمام سیتکام‌های ساخته عنوان کرد. صدای خنده تماشاگران هم به عنوان بخشی از هویت اصلی سیتکام‌ها است و شاید خیلی از بینندگان سیتکام‌ها را با صدای خنده‌ای بشناسند که در صحنه‌های مختلف پخش می‌شود اما به عنوان مولفه اصلی شناخته نمی‌شود و نبود صدای خنده دلیل بر سیتکام نبودن آن سریال نیست.
آخرین مولفه مهم سیتکام‌ها داشتن داستان حول شخصیت‌های اصلی و زندگی روزمره آن‌هاست. حوادث این سریال‌ها هیچ‌گاه فراتر از شخصیت‌های خود نمی‌رود. عشق، دوستی، غم، شادی، شغل و احساسات شخصیت‌های اصلی است که داستان سریال را تشکیل می‌دهد نه چیز دیگر.
هرگاه با موارد گفته شده در یک سریال مواجه شدید بدانید که احتمالا با یک سیتکام طرف هستید. گاهی ممکن است همه موارد بالا در کنار هم قرار بگیرند ولی امکان این‌که فیلم‌ساز بسته به خلاقیت خود و همچنین نیاز داستان به هر کدام، موارد بالا را تغییر داده و کمرنگ، پر رنگ و یا حتی حذف کند.
معروف‌ترین سیتکام‌ها
حالا که با کمدی موقعیت و اصول آن آشنا شدیم، بهتر است چند نمونه از بهترین سیتکام‌های تاریخ را که تا کنون ساخته شده‌اند معرفی کنیم. هر سال در سراسر جهان سریال‌هایی متنوع در انواع ژانر‌ها ساخته می‌شوند اما فقط تعداد کمی از آن‌ها باکیفیت از آب درمی‌آید و از آن تعداد کم، موارد انگشت‌شماری وجود دارد که یادها مانده و عقل و قلب ما را با خود درگیر می‌کند. این وضعیت در مورد سریال‌های سیتکام به مراتب بیشتر است. معمولا چند سالی طول می‌کشد تا سیتکامی متولد شود و آنقدر خوب باشد تا در قلب‌ها بنشینید و طرفداران را مشتاق دیدن دوباره آن نگه دارد. در ادامه سه سریالی را که می‌شود دید و در یادها نگه‌شان داشت معرفی می‌کنیم. سریال‌هایی که هر یک از آن‌ها لحظاتی ناب را برایتان به وجود می‌آورند.
سریال The Office
سریال The Office«اداره» یکی از بهترین و بامزه‌ترین سریال‌های سیتکام است که شاید در لیست ما کمترین بیننده را هم داشته باشد و کمتر شناخته شده است. سریال اداره از روی نسخه اینگلیسی این سریال ساخته شده و در ۲۰۱ قسمت ۲۰ دقیقه‌ای بین پخش شد.
داستان سریال به صورت کاملا متفاوت و مستند‌وار روایت شده و درباره کارمندان که یک شرکت فروش کاغذ است. تمام شخصیت‌های سریال به عنوان نماد و سمبلی از افرادی هستند که ما در طول روز با آن‌ها معاشرت داریم و حس کاملا آشنایی را به بیننده القا می‌کند، با این تفاوت که آن‌ها را در موقعیت‌های کمدی قرار می‌دهد. این سریال در فصل آول نقد های منفی زیادی دریافت کرد و عده‌ای آنرا یک نسخه ضعیف از سریال انگلیسی می‌دانستند، اما به مرور و با پخش فصل‌های بعدی نمرات منتقدان و بازخورد‌ها روز به روز بهتر شد و هم اکنون به عنوان یکی از بهترین سریال‌های کمدی که می‌توان آنرا تماشا کرد، در هر لیستی حضور دارد.
تعداد فصل: ۹ تعداد قسمت: ۲۰۱ سال: ۲۰۰۵-۲۰۱۳
امتیاز:۸/۹ شبکه : NBC
سریال BoJack Horseman
همانطور که گفته شد در بین منتقدان اختلاف نظر‌هایی در مورد حضور انیمیشن‌ها در ژانر سیتکام وجود دارد اما به حر حال ما آن‌ها را سیتکام می‌دانیم و به معرفی یکی از بهترین انیمیشن‌های تاریخ میپردازیم.
این سریال کمدی آمریکایی ساخته شبکه نتفلیکس است که در آن داستان یک انسان حیوان‌نمایی را می بینیم که در گذشته به عنوان یک بازیگر مطرح یکی از سیتکام‌های معروف دهه ۸۰ میلادی شناخته می‌شد، اما اکنون زمان خود را به بطالت می‌گذراند و کاری جز افسوس خوردن ندارد. این سریال از صداپیشگی فرد معروفی چون آرون پال نیز بهره می‌برد. مباحث BoJack Horseman کاملا بزرگ سالانه است، چون بسیار عمیق، روشنفکرانه، پر از جزئیات ریز و درشت و بعضا بسیار دردناک است. اما برخلاف دیگر انیمیشن‌های این سبک سعی نمی‌کند با حجو و استفاده از کلمات رکیک ذهن‌ها را در دست بگیرد. اگر تا به حال این سریال را ندیده‌اید و دل‌تان کمی فکر و تعقل در کنار خنده را می‌خواهد حتما سراغ این اسب مهربان بروید.
تعداد فصل: ۶ تعداد قسمت:۷۷ سال: ۲۰۱۴-۲۰۲۰
امتیاز: ۸/۷ شبکه : Netflix
سریال Friends
شاید نباید این سریال را معرفی کرد، شاید حتی نباید آنرا دسته بندی کرد. Friends «دوستان» نه تنها مدعی مقام بهترین کمدی تاریخ در ژانر سیتکام است، بلکه یکی از بهترین سریال‌های تاریخ تلویزیون نیز به شمار می‌رود. حتی می توان این سریال را برای کسانی که از افسردگی رنج می‌برند تجویز کرد. این سریال دوست داشتنی و نسبتا پر سابقه یکی از معروف‌ترین سیتکام‌های تاریخ بوده و نقش عمده‌ای در شناخته شدن و هویت یابی این سبک داشته است.
دوستان داستانی در مورد 6 دوست دارد که در منطقه منهتن در نیویورک زندگی می‌کنند و حوادث در هر قسمت در یک ساختمان، پیرامون این افراد شکل می‌گیرد. سبک کمدی موجود در دوستان به گونه‌ای است که به جرعت می‌توان گفت تاریخ مصرف ندارد و بعد از گذشت بیش از ۱۵ سال از اتمام آن هنوز هم کشش لازم برای تماشای چندباره را دارد وعلاوه بر جذب مخاطبان نسل جدیدی که تازه با این سریال آشنا شده‌اند، طرفداران قدیمی خود را هم به سمت خود می‌کشد. حال و هوای دوستانه سریال سبب ایجاد حس همزاد پنداری و ارتباطی فراتصویری با سریال می‌شود که بیننده را در دنیای سریال زندانی می‌کند. به شخصه من هنوز هم در مواقعی که احوال مناسبی ندارم سری به چند اپیزود آن می‌زنم. «فرندز» جوایز متعددی در جشنواره‌های مختلف کسب کرده است و پرافتخارترین سریال‌های کمدی محسوب می‌شود.
تعداد فصل : ۱۰ تعداد قسمت: ۲۳۶ سال: ۱۹۹۴-۲۰۰۴
امتیاز:۸/۹ شبکه: NBC
انتخاب تنها سه مورد از سریال‌های طول تاریخ برای این لیست کار دشواری است؛ چندین سریال دیگر وجود دارد که علارغم خوب بودن در لیست ما حضور نداشتند. مجموعه‌های با ارزش دیگری همچون Rick and Mortey Modern Family، The Big Bang Theory از جمله آن‌ها هستند. سیتکام‌ها به عنوان یکی از محبوب‌ترین ژانر‌های دنیا همواره طرفداران پر و پا قرصی داشته‌اند. شما هم اگر تا کنون سریال‌های اشاره شده را ندیده‌اید یا قبلا دیده و فراموش کرده‌اید، بد نیست سری به آن‌ها بزنید و حال دل خود را با تماشا کردنشان خوب کنید.
