آموزش؛ راه عبور از تنگنای توسعه (تجربه کشور ژاپن)

?تحریریه‌برداشت‌های سیاست‌گذاری اجتماعی

✍امیر محمد عباسی

یش از آنکه به اصل موضوع بپردازیم ، در ارتباط با مسئله مورد نظر ، ضرورت دارد نکاتی را بیان کنیم .نکته اول اینکه برای بررسی امر آموزش عالی در توسعه یک کشور ما کشور ژاپن را برگزیدیم. تجارب قابل توجه این کشور خود عامل مهمی در انتخاب آن می باشد . از این رو ما مسئله کشور ژاپن را مبدا کار خود قرار دادیم. نکته دوم اینکه آنچه که یک کشور را به سمت توسعه می‌کشاند نیازی ضروری و بستری مسئله مند است تا کمبودی احساس نشود گامی به سمت توسعه برداشته نمی‌شود؛ بنابراین ابتدا باید به این مسئله بپردازیم که چه عاملی باعث شد که کشور ژاپن به سمت توسعه گام بردارد؟ به بیان دیگر مسائل جامعه شناسی مسائلی سرشار از تضاد و تناقض هستند که قابل بررسی در میدان‌های اجتماعی می‌باشند. مسئله ما در این متن نیز از این قرار است که ژاپن امروز با در آمد سرانه بالاتر از آمریکا و ثبات سیاسی و اجتماعی ، دومین اقتصاد بزرگ جهان است . کشوری که در سال ۱۹۴۵ ویرانه از بمباران اتمی و سطح تولیدی بسیار اندک بود . کشوری که در سال ۲۰۱۱ با زلزله و حتی سونامی شدید روبرو شد اما همچنان قدرتمند در بین کشور‌های توسعه یافته است . آنچه مهم است این است که چه عاملی ، با وجود چنین بحران‌هایی ژاپن را به اینجا رسانده است چه عاملی باعث شده که ژاپن به این سطح توسعه در جهان برسد ؟ (حقیقی ، 1384 : 330 )

نکته دیگری که می‌بایست اشاره کرد این است که این توسعه در چه سطحی و چه ابعادی صورت می‌گیرد؟ چرا که توسعه مفهومی چند بعدی است و محدود به یک جنبه نمی‌شود و چه عاملی چنین توسعه‌ای را ممکن کرده است؟ از همین رو ما امر آموزش عالی و تاثیر آن بر جنبه‌های مختلف توسعه از جمله اقتصاد، فرهنگ و سیاست را برگزیدیم. با توجه به مسئله‌ای که بیان شد ما قصد داریم در جهت پاسخ به سوال، در این نوشته، از دوره اخیر، یعنی بعد از جنگ جهانی دوم و تحول نهاد آموزش و پرورش به ویژه آموزش عالی صحبت کنیم. برای بررسی ابتدا به این موضوع می‌پردازیم که با توجه به اینکه شرط توسعه آفرین بودن یک نهاد آموزشی این است که اولاً کیفیت توسعه خود نهاد است ابتدا به بررسی آموزش عالی ژاپن در طی سال های مشخص بپردازیم و ثانیاً با بیان نقش آن در امر توسعه این کشور بیان کنیم که این توسعه آفرینی در چه سطوحی صورت گرفته است :

تجربه کشور ژاپن نشان می‌دهد که این کشور توسعه آموزشی منظم را از دوره میجی از حدود سال ۱۸۵۰ شروع کرده است؛ اما همانطور که بیان شده به این مسئله باید پرداخت که طبق شواهد بعد از جنگ جهانی دوم می‌توان مراحلی را مشاهده کرد که آموزش عالی کشور ژاپن رو به توسعه بود. ریشه آن در این مسئله است که توسعه و دغدغه‌مند شدن چنین کشوری برای نجات یافتن از شرایط ویرانی جنگ، آنها را به فکر سرمایه گذاری در نظام آموزشی به ویژه آموزش عالی کشاند از این رو در طی سال‌های پس از جنگ تا به امروز ما شاهد رشد نظام آموزشی عالی ژاپن هستیم ( حیدری ،۱۳۸۰ : ۴۳ ) آنچه مهم است این است که این توسعه در بطن خود همراه با توسعه سایر ابعاد اجتماعی بوده است و از همان اول می‌توان تجربه‌های توسعه آفرین بودن نظام آموزش عالی را مطرح ساخت . ( پیشین :۴۴ ).

بعد از جنگ، قانون اساسی ژاپن تغییر یافت و اهدافی را در جهت توسعه کشور مبنای کار خود قرار داد و تدوین کرد از جمله این اهداف به شرح زیر است :

نخست توجه به مفهوم نابرابری و تلاش در جهت رفع فاصله طبقات اجتماعی و سیاسی دغدغه این کشور قرار گرفت بنابراین نظام آموزش و پرورش در سطوح مختلف به دنبال دستیابی به این هدف و بر مبنای این هدف بود. از آنجا که یکی از جنبه‌های توسعه کاهش فاصله نابرابری است که موکد توسعه اقتصادی است. این جنبه از ابتدا هدف مهم در کار آموزش عالی این کشور بود. بنابراین توسعه اقتصادی هدف آموزش عالی این کشور قرار گرفت ( پییشین : ۵۲-۵۱).

دوم اینکه مهم ترین موضوعی که در این قانون به آن برمیخوریم اصلاح هرگونه تبعیض بر مبنای نژاد، عقیده، جنسیت و موقعیتهای اجتماعی است. یکی از مفاهیم توسعه نیز دستیابی به ارزش‌های فرهنگی است؛ از این رو توجه به این نکات آن هم در سطح آموزش عالی برای توسعه اجتماعی و فرهنگی کشور ژاپن ضرورت یافت. بنابراین آموزش عالی این کشور، توسعه فرهنگی و اجتماعی را نیز هدف کار خود قرار داد (پیشین ).

مسئله سوم اینکه از همان ابتدا ژاپن مشارکت برای صلح جهانی و رفاه بشریت و مسئله دموکراتیک شدن را سر لوحه کار خود قرار داد و تحقق آن را در گرو قدرت آموزش و پرورش می‌دید. بنابراین توسعه و نوسازی سیاسی نیز هدف این کشور و آموزش عالی آن قرار گرفت (پیشین ).

این سه مورد به خوبی نشان می‌دهد که از بعد از جنگ جهانی دوم کشور ژاپن آموزش عالی را مهم ترین ابزار در جهت توسعه دید. تحقیقات نشان می‌دهد که در حال حاضر « کشور هایی که داری سابقه توسعه آموزشی بالا هستند از میانگین شاخص توسعه بالاتری برخوردارند » ( غفاری ، ۱۳۹۶ : ۱۲۹ ) بر همین اساس میتوان به نتایج و تجربه های توسعه آفرینی که کشور ژاپن ، تا به امروز ،داشته است اشاره کرد : به لحاظ اقتصادی برنامه آموزش داخل کارخانه و مراکز و صنایع به عنوان یکی از سیاست های دولت ژاپن مهم ترین نقش را در توسعه اقتصادی این کشور داشت ( پیشین :۶۱ ) بنابراین پیوست دانشگاه و صنعت در ژاپن و توسعه آموزش عالی تا امروز باعث شده تا منابع کشاورزی توسعه یابند و ژاپن به لحاظ صنعتی پیشرفت های قابل توجهی داشته باشد و تولید کننده بهترین وسایل و صادر کننده آنها باشد ( حیدری، ۱۳۸۰ : ۶۳ ) به لحاظ سیاسی در حال حاضر میتوان گفت با نظامی دموکراتیک روبروست به لحاظ فرهنگی و اجتماعی و سنتی آیین های افراط گرایانه و نابرابر کنار گذاشته شده است. ( کرامتی ،۱۳۹۳ : ۶ ) تحول اصلی را در فرهنگ کار و تولید و در برابری اجتماعی مشاهده میکنیم تحول در کیفیت کار کردن و ساعات کار مناسب تولید فراورده های مناسب برای مردم و مدیریت مناسب خود از عناصر آن است .

منابع : حیدری عبدی ، احمد ( ۱۳۸۰ ) ، طرح نیاز سنجی نیروی انسانی متخصص و برنامه ریزی توسعه منابع انسانی در کشور ، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی.

حقیقی، ایمان ( ۱۳۸۴ ) توسعه اقتصادی ژاپن و عوامل کلیدی آن، راهبرد یاس شماره ۴

غفاری غلامرضا ،کلانتری عبدالحسن ، راغفر حسین ، بربری محمد جواد ( ۱۳۹۶ ) ، بررسی تطبیقی تاثیر توسعه آموزشی بر توسعه ایران و کشور های منتخب، فصلنامه پژوهش در نظام های آموزشی ، دوره : ۱۱ ، شماره ۳۸

کرامتی ، میثم ( پاییز ۱۳۹۳ ) ، بررسی توسعه اقتصادی ، سیاسی و صنعتی و فناورانه کشور ژاپن و نقش راهبردی دولت در آن.