اگر اهل جستجو و مطالعه‌ی منابع دانشگاه درباره‌ی علوم اجتماعی محاسباتی باشید، حتماً می‌دانید که تقریباً هیچ کتاب یا مقاله‌ی قابل استفاده‌ای به زبان فارسی در این عرصه نداریم. تا وقتی چنین آثاری نوشته شود، ناچاریم به منابع خارجی مراجعه کنیم. گرچه به دلیل نوپا بودن این دانش (و روش) در مقایسه با خواهر و برادرهایش در علوم اجتماعی (مثلاً جامعه‌شناسی، اقتصاد و علوم سیاسی و ...)، منابع خارجی پرشماری هم برای آن وجود ندارد.
کتاب «بیت‌به‌بیت: پژوهش اجتماعی در عصر دیجیتال» را دکتر متیو سالگانیک (= سالجنیک / سالگنیک)، استاد دانشگاه پرینستون نوشته که این روزها معتبرترین منبع آموزشی علوم اجتماعی محاسباتی است. متاسفانه هنوز هیچ ترجمه‌ای از این کتاب به زبان فارسی منتشر شده و من دوست داشتم که خودم عهده‌دار این کار بشوم. اما شنیده‌ام که یکی از مراکز دولتی این کتاب را ترجمه کرده و البته هنوز روشن نیست کِی «به زیور طبع آراسته شود».
به همین خاطر و برای این که کمکی به اندوخته‌ی دانشی این حوزه در زبان فارسی کرده باشم، در کنار یادداشت‌های دوره‌ی کورسرا، یادداشت‌های خودم از این کتاب را هم به تدریج خواهم نوشت.
شناسنامه‌ی کتاب
سالگانیک، متیو جی (2017). بیت‌به‌بیت: پژوهش اجتماعی در عصر دیجیتال، انتشارات دانشگاه پرینستون
Salganik, Matthew J. (2017). Bit by Bit: Social Research in the Digital Age, Princeton University Press
اگر وقت، حوصله و توانایی خواندن متن اصلی کتاب را دارید، توصیه می‌کنم که حتماً همان را بخوانید. خوشبختانه خودِ دکتر سالگانیک متن کامل کتاب را منتشر کرده است:
اما اگر یکی از این سه (یا هیچ‌کدام‌شان ? ) را ندارید، می‌توانید به یادداشت‌های من به عنوان چکیده‌ی این کتاب مراجعه کنید.
از این‌جا به بعد، یادداشت‌های کتاب است و هرچه بعد از این می‌نویسم، نقل از کتاب است که گاهی کوتاهش کرده‌ام. اگر خودم حاشیه یا نکته‌ای داشته باشم، حتماً تصریح خواهم کرد. بقیه را هم کم‌کم و بنا به ترتیب فصل‌بندی خودِ کتاب خواهم نوشت.
نوشتن این کتاب از سال 2005 شروع شد. من آن موقع دانشجو بودم و داشتم روی یکی از پروژه‌های تحقیقاتی‌ام کار می‌کردم. آن پروژه را در فصل چهارم توضیح می‌دهم. اما نکته‌ی مهمی که توجه من را جلب کرد، زمانی بود که طی یک شب حدود صد نفر از برزیل در پروژه‌ی من مشارکت کرده و پاسخ داده بودند. در حالی که دوستان من اگر می‌توانستند طی یک روز فقط ده نفر را به مشارکت در پروژه‌شان جذب کنند، خوشحال می‌شدند. این اتفاق من را متوجه یک ظرفیت جدید کرد.
تغییر فناوری، به‌ویژه از عصر آنالوگ به عصر دیجیتال، به ما اجازه داده که داده‌های اجتماعی را با روش‌های جدیدی گردآوری و تحلیل کنیم. این کتاب درباره‌ی همین روش‌های جدید است.
این کتاب به درد دانشمندان اجتماعی‌ای که می‌خواهند کارِ بیشتری در عرصه‌ی علوم داده بکنند و دانشمندان داده‌ای که می‌خواهند کار بیشتری در عرصه‌ی علوم اجتماعی بکنند و کسانی که به ترکیب این عرصه علاقه دارند می‌خورد. اگر شما هم در حال انجام پژوهش اجتماعی هستید، این کتاب به کارتان می‌آید و مهم نیست که فعلاً از چه روشی استفاده می‌کنید.
لحن این کتاب با خیلی از کتاب‌های دانشگاهی متفاوت است. من تلاش کرده‌ام که این کتاب «مفید»، «آینده‌نگرانه» و «خوش‌بین» باشد.
ما هنوز در ابتدای راهِ پژوهش‌های اجتماعی در عصر دیجیتال هستیم و من فکر می‌کنم بعضی سوءتفاهم‌ها هست که باید همین ابتدا به‌شان اشاره کنم.
دانشمندان داده دو پیش‌فرض غلط دارند. یکی این که بیشتر شدنِ حجم داده یعنی حل راحت‌تر مساله‌ها. دیگر این که دانشمندان اجتماعی حرف خاصی نمی‌زنند و همین برداشت‌های روزمره را در قالب لفاظی‌های علمی بسته‌بندی کرده‌اند. هر دوی این پیش‌فرض‌ها اشتباه است. یک این که ما در پژوهش اجتماعی به دنبال داده‌ی زیاد نیستیم؛ به دنبال داده‌ی درست می‌گردیم. دو این که تعداد زیادی آدم باهوش مدت‌ها روی فهم و حل مسایل اجتماعی وقت گذاشته‌اند و نمی‌توانیم تلاش و خِرد آن‌ها را کنار بگذاریم.
دانشمندان اجتماعی هم دو پیش‌فرض غلط دارند. یکی این که بعضی‌های‌شان به خاطر چند پژوهش بی‌کیفیتی که دیده‌اند، به کلی نسبت به استفاده از ابزارهای دیجیتال برای پژوهش اجتماعی بدبین شده‌اند. در حالی که نمی‌شود صرفاً به خاطر چند کارِ بی‌کیفیت، همه‌ی این عرصه را کنار گذاشت. دو این که تفاوت بینِ «اکنون» و «آینده» را نمی‌بینند. ما معمولاً این که «الان چطور می‌توانیم پژوهش کنیم» را یاد می‌گیریم. اما در عرصه‌ی پژوهش‌های اجتماعی دیجیتال، باید این که «پژوهش‌های آینده چطور خواهند بود» را هم بیاموزیم. هرچند هنوز ادبیات علمی غنی و پروپیمانی درباره‌ی پژوهش‌های اجتماعی دیجیتال تولید نشده، اما سرعت توسعه‌ی این حوزه بسیار زیاد است.
من نمی‌خواستم هیچ‌گونه‌ی خاصی از پژوهش دیجیتال را به شما توصیه کنم. فقط تلاش کرده‌ام به عنوان یک راوی، همه‌ی گوشه‌وکنار جذاب این میدان جدید را به شما نشان دهم و شما را از دام‌هایی که خود من هم در آن‌ها افتاده‌ام، پرهیز بدهم.
این کتاب قرار نیست متنی فنی باشد. به همین خاطر شما هیچ معادله یا فرمولی را در متن اصلی آن نخواهید دید. به جای آن، خواسته‌ام چشم‌اندازی کلی از پژوهش اجتماعی در عصر دیجیتال را فراروی شما قرار بدهم. به همین خاطر، با این کتاب نمی‌توانید چگونگی انجام پژوهش اجتماعی دیجیتال را یاد بگیرید؛ بلکه قرار است نگرشِ شما نسبت به پژوهش‌های اجتماعی تغییر کند.
خودِ من تا سال‌ها در کلاس‌هایم از هیچ کتابی استفاده نمی‌کردم و به همین دلیل، وقت زیادی برای ارایه‌ی چشم‌انداز کلی صرف می‌شد. اگر شما می‌خواهید از این کتاب برای تدریس در طول نیمسال استفاده کنید، پیشنهاد می‌کنم که متن اصلی را با مجموعه‌ای از متون دیگر برای مطالعه‌ی بیشتر ترکیب کنید.
تدریس در طول نیمسال را می‌توان با تکالیف حل مساله‌ی هفتگی هم ترکیب کرد. تعدادی از این فعالیت‌ها در هر فصل از کتاب ارایه شده که در چهار سطحِ آسان، متوسط، سخت و خیلی سخت تقسیم‌بندی شده‌اند. بعضی از مسایل هم به دانش ریاضی، برنامه‌نویسی یا داده‌کاوی نیاز دارند. بعضی مسایل هم جزو علایق شخصی من بوده‌اند.
چند محتوای کمک‌آموزشی شامل طرح درس، اسلاید و ... هم در پایگاه اینترنتی کتاب ارایه شده است که می‌توانید استفاده کنید.
این‌ها یادداشت‌های من است از کتابِ دوست‌داشتنیِ «بیت‌به‌بیت: پژوهش اجتماعی در عصر دیجیتال» نوشته‌ی دکتر متیو سالگانیک.
