دعاوی کیفری، دعاوی هستند که برای رسیدگی به موضوعاتی که قانون گذار آنها را به موجب قانون ممنوع و جرم دانسته و مستوجب مجازات می باشد، مطرح می گردد، در واقع دعاوی کیفری برای اطلاع از وقوع جرم و مجازات فرم مجرم در مراجع قضایی مطرح می شود.
دعاوی کیفری چیست؟
دعاوی کیفری، دعاوی هستند که برای رسیدگی به موضوعاتی که قانون گذار آنها را به موجب قانون ممنوع و جرم دانسته و مستوجب مجازات می باشد، مطرح می گردد، در واقع دعاوی کیفری برای اثبات وقوع جرم، همچنین اثبات مجرمیت متهم و تعیین مجازات برای مجرم در مراجع قضایی مطرح می شود.
به گفته ی وکیل کیفری منظور از جرم هر نوع رفتار اعم از فعل یا ترک فعلی است که در قوانین موضوعه جرم انگاری شده و برای آن مجازات تعیین شده باشد و مجرم کسی است که ارتکاب عمل مجرمانه به او نسبت داده شده است؛ به بیان ساده تر شخصی که مرتکب جرم شده و ارتکاب جرم توسط او در تحقیقات و رسیدگی به پرونده کیفری در مراجع قضایی ثابت شده است، مجرم نامیده می شود.
برای دریافت راهنمایی و مشاوره در خصوص کلیه دعاوی کیفری از جمله سرقت، جعل، مواد مخدر، رابطه نامشروع و... با وکلای موسسه حقوقی دادآرمان تماس بگیر. (02122904873-02122904874-09128400921-09336267676-09336267878)
شاکی و متشاکی کیست؟
طبق ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری، بزه دیده شخصی است که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان می‌گردد و چنانچه تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی» و هرگاه جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند، «مدعی خصوصی» نامیده می شود..طبق ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری، شاکی می تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.
شخصی که مقابل شاکی قرار دارند، متشاکی است، یعنی به شخصی که شاکی علیه او در مراجع قضایی شکایت کرده است، متشاکی (مشتکی عنه) گفته می شود.
براساس ماده 4 قانون آیین دادرسی کیفری، اصل بر بی گناهی افراد است و در هنگام رسیدگی به پرونده و دعاوی کیفری در مراجع قضایی باید با متشاکی با در نظر گرفتن حقوق وی رفتار شود و اصل را بر مجرم نبودن وی قرار دهند، بنابراین باید با او با احترام رفتار شود و آبروی او حفظ شود.
انواع دعاوی کیفری
به گفته ی وکیل پایه یک دادگستری تهران، با توجه به نوع جرمی که موضوع دعوا می باشد، دعاوی کیفری به دو دسته کلی تقسیم می شود. انواع دعاوی کیفری عبارتند از:
جرایم علیه اموال و مالکیت افراد: جرائم علیه اموال ناظر بر سلب حقوق مالکانه افراد نسبت به اموال شان می باشد، یعنی شخصی درخواست رسیدگی به جرمی را می کند که علیه اموال و مالکیت او واقع شده است، مانند جرم کلاهبرداری، سرقت، تخریب و خیانت در امانت و...
جرایم علیه اشخاص: جرائمی که وقوع آنها به تمامیت فیزیکی اشخاص اعم از جسمی یا معنوی آسیب می رساند، جرائم علیه اشخاص است. قتل، ضرب و جرح عمدی، سقط جنین، قطع عضو و نقص عضو از جمله جرائم علیه تمامیت جسمی افراد است و جرائمی مانند توهین، افترا، تهدید، جرائم علیه شخصیت معنوی اشخاص محسوب می شود.
جرائم قابل گذشت
جرائم کیفری ممکن است قابل گذشت یا غیرقابل گذشت باشند. طبق ماده 12 قانون آیین دادرسی کیفری، تعقیب متهم در جرائم قابل گذشت، فقط با شکایت شاکی شروع و در صورت گذشت او موقوف می شود، اما در جرائم غیرقابل گذشت در صورتی که شاکی خصوصی از شکایت خود صرف نظر کند و با گذشت شاکی خصوصی رسیدگی به پرونده، صدور و اجرای رای متوقف نمی شود و با گذشت شاکی ممکن است در مجازات متهم تخفیف داده شود، اما گذشت شاکی برخلاف جرائم قابل گذشت تاثیری در روند پیگیری پرونده نخواهد داشت، مانند جرم رابطه نامشروع که از جمله جرائم غیرقابل گذشت محسوب می شود.
مرجع صالح به رسیدگی دعاوی کیفری
دادگاه های صالح به رسیدگی دعاوی کیفری شامل، دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی است.
دادگاه کیفری یک: دادگاه های کیفری یک در مراکز استانها تشکیل می شود و در آن به جرائم زیر رسیدگی می شو:.
1. جرایمی که باعث مجازات سلب حیات می‌شود مانند: زنای محصنه، قتل، لواط و…
2. جرایمی که مجازات آن حبس ابد است.
3. جرایمی که مجازات آن قطع عضو، جنایت عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان دیه نصف کامل یا بیشتر
4. جرایمی که مجازات آن تعزیری درجه سه و بالاتر است.
5. جرایم سیاسی و مطبوعاتی
دادگاه کیفری دو: دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به انواع دعاوی را دارد؛ جز جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت سایر دادگاه ها است.
دادگاه انقلاب: دادگاه انقلاب وظیفه رسیدگی به جرایم زیر را دارد:
1. مسائل مربوط به امنیت داخلی و خارجی
2. بغی
3. محاربه
4. جرایم مربوط به مواد مخدر و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام
5. توهین به رهبران جمهوری اسلامی
6. مواردی که تحت شرایط خاص بر عهده دادگاه انقلاب گذاشته می شود.
دادگاه نظامی: دادگاه های نظامی، به جرایم نظامی افسران و ماموران و… رسیدگی می کند.
دادگاه اطفال و نوجوانان: جرائمی که توسط افراد زیر 18 سال یعنی کودکان و نوجوانان واقع می شود، در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود.
مهمترین جرائم کیفری
به گفته ی وکیل پایه یک دادگستری برخی از مهمترین جرایم کیفری عبارتند از:
سرقت و سرقت مسلحانه
مزاحمت بانوان
جرایم سیاسی
جعل
رشا و ارتشا
اخاذی
جرایم انتخاباتی
صدور چک بلامحل
مشروبات الکلی
بازداشت غیرقانونی
جرایم سایبری و رایانه‌ای
اختلاس
افساد فی الارض
اقدام علیه امنیت ملی
فروش مال غیر
اسید پاشی
کلاهبرداری
خیانت در امانت
جرایم علیه اطفال
فرار زندانیان
تجاوز
توهین و افترا
جاسوسی
افشای اسرار
تهدید به قتل
جرایم مطبوعاتی
مراحل رسیدگی به دعاوی کیفری
در دعاوی کیفری جرمی واقع شده است و در صورت اثبات وقوع جرم، فرد متهم، مجرم شناخته می شود و به مجازات مقرر در قانون محکوم می گردد. به دلیل محکومیت مجرم به مجازات و اینکه برخی جرائم دارای مجازات های سنگینی مانند اعدام، حبس ابد، تبعید و غیره هستند، از این رو رسیدگی به دعاوی کیفری و صدور رای از حساسیت ویژه ای نسبت به دعاوی حقوقی برخوردار است.
اولین سوالی که در مورد دعاوی کیفری مطرح می شود، در خصوص نحوه شکایت از جرائم کیفری است. برای شکایت از جرائم کیفری به کجا مراجعه کنیم؟
بهترین وکیل ایران در این باره می گوید: رسیدگی به دعاوی کیفری در چند مرحله انجام می شود که شامل مراحل زیر می باشد:
رسیدگی به دعاوی کیفری در دادسرا
رسیدگی به دعاوی کیفری در دادگاه کیفری
رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر در صورت تجدیدنظر خواهی
رسیدگی در دیوان عالی کشور در صورت فرجام خواهی
اجرای احکام کیفری
رسیدگی به دعاوی کیفری در دادسرا
اولین مرحله رسیدگی به دعاوی کیفری شکایت در دادسرا توسط شاکی یا مدعی خصوصی است. پس از تقدیم شکایت به دادسرا، دادیار یا بازپرس پرونده پس از تحقیقات مقدماتی و با توجه به نوع جرمی که واقع شده تصمیم می گیرند که رسیدگی به پرونده در صلاحیت دادگاه کیفری هست یا خیر. دادسرا پرونده را برای انجام تحقیقات مقدماتی به کلانتری ارسال می کند و کلانتری پس از پایان تحقیقات گزارشی را به دادستان اعلام می کند، اگر دادستان گزارشات را تایید کند، پرونده را به یکی از شعب دادیاری ارجاع می نماید، دادیار برای رسیدگی به پرونده جلسات دادرسی را با حضور شاکی و متهم برگزار می کند.
پس از پایان تحقیقات و رسیدگی به پرونده در دادسرا، دادیار با توجه به ادله اثبات جرم و مدارک موجود در پرونده، در صورتی که وقوع جرم توسط متهم را محرز بداند، با صدور قرار مجرمیت، پرونده را برای صدور حکم به دادگاه کیفری صالح ارجاع می نماید و چنانچه دلایل و مدارک کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد، قرار منع تعقیب یا قرار موقوفی را صادر می کند.
رسیدگی به دعاوی کیفری در دادگاه کیفری
پس از شکایت شاکی یا مدعی خصوصی در دادسرا و انجام تحقیقات مقدماتی، پرونده از سوی دادسرا برای تحقیقات بیشتر و صدور رای به دادگاه کیفری صالح ارجاع می شود. در دادگاه کیفری، قاضی قرار مجرمیت صادر شده توسط دادسرا و اسناد و مدارک و ادله اثبات جرم که در پرونده موجود است را بررسی کرده و با تعیین وقت رسیدگی به پرونده رسیدگی کرده و پس از آن در صورت انطباق تحقیقات دادسرا با قوانین کیفری، اقدام به صدور رای می نماید.
طبق ماده ۳۳۵ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه های کیفری در موارد زیر شروع به رسیدگی می کنند:
الف – کیفرخواست دادستان
ب – قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه
پ – ادعای شفاهی دادستان در دادگاه
رسیدگی به دعاوی کیفری در دادگاه تجدیدنظر
پس از صدور رای بدوی در دادگاه کیفری، محکوم علیه که رای به ضرر او صادر شده است، می تواند در مهلت مقرر قانونی یعنی 20 روز پس از تاریخ ابلاغ رای یا انقضای مهلت واخواهی برای افراد مقیم ایران و 2 ماه پس از ابلاغ رای برای افراد مقیم خارج کشور برای اعتراض به رای بدوی، دادخواست تجدیدنظرخواهی را به دادگاه تجدیدنظر تقدیم کند. چنانچه دادخواست تجدیدنظرخواهی خارج از مهلت قانونی و بدون عذر موجه تقدیم شود، موجب رد تجدیدنظرخواهی می شود.
پرونده در دادگاه تجدیدنظر بررسی می شود و در صورت وجود یکی از جهات تجدیدنظرخواهی کیفری که در ماده 434 قانون آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده است، رای بدوی نقض و رای جدید صادر می شود و در غیر این صورت رای بدوی تایید و به دادگاه بدوی اعاده می شود.
طبق ماده 232 قانون آیین دادرسی کیفری آرای قابل تجدیدنظر در امور کیفری عبارتند از:
جرائمی که مجازات قانونی آنها اعدام یا رجم (سنگسار) است.
جرائمی که به موجب قانون شامل حد یا قصاص نفس و اطراف می باشد.
ضبط اموال بیش از یک میلیون ریال و مصادره ی اموال
جرائمی که طبق قانون لازم به پرداخت دیه بیش از خمس دیه کامل است.
جرائمی که حداکثر مجازات قانونی آن بیش از سه ماه حبس یا شلاق یا جزای نقدی بیش از پانصد هزار ریال باشد.
محکومیت های انفصال و برکنار شدن از خدمت
تجدیدنظر تنها به متهم اختصاص ندارد و شاکی و مدعی خصوصی هم می توانند از رأی برائت قرار منع تعقیب صادره درخواست تجدیدنظر نماید.
همچنین در مورد احتمال تغییر رای در دادگاه تجدیدنظر باید گفت طبق ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی هرگاه دادگاه تجدیدنظر ادعای تجدیدنظرخواه را برای اعتراض به رای صادره از دادگاه بدوی موجه تشخیص دهد، رأی دادگاه بدوی را نقض کرده و رأی مقتضی صادر می نماید، در غیر این صورت با رد درخواست و تأیید رأی، پرونده را به دادگاه بدوی اعاده خواهد کرد.
رسیدگی به دعاوی کیفری در دیوان عالی کشور
پس از صدور رای دادگاه تجدیدنظر، هر یک از طرفین دعوی می توانند به رای صادره از دادگاه تجدیدنظر اعتراض کنند و دادخواست فرجام خواهی را به دیوان عالی کشور تقدیم کنند. در صورت وجود یکی از جهات فرجام خواهی، رای دادگاه تجدیدنظر نقض و رای مقتضی صادر می شود.
مهلت فرجام خواهی از رای تجدیدنظر برای افراد مقیم ایران 20 روز از تاریخ ابلاغ رای تجدیدنظر و 2 ماه از تاریخ ابلاغ برای افراد مقیم خارج از کشور است.
فرجام خواهی از رای صادره علاوه بر طرفین دعوا یا قائم مقام یا نمایندگان قانونی و وکلای آنان، دادستان کل کشور نیز مى تواند به درخواست ذی نفع مدعی خلاف شرع یا قانونی بودن رای، درخواست رسیدگی فرجامی را به دیوان عالی کشور تقدیم کند.
اجرای احکام کیفری
اجرای احکام آخرین مرحله ی رسیدگی به دعاوی کیفری است. حکم کیفری وقتی به اجراء گذاشته می شود که قطعی و لازم الاجرا باشد. طبق ماده 484 قانون آیین دادرسی کیفری (اصلاحی 24/3/1394) اجرای احکام کیفری بر عهده ی دادستان است و معاونت اجرای احکام کیفری تحت ریاست و نظارت وی در مناطقی که رییس قوه قضاییه تشخیص می دهد در دادسرا عهده دار این وظیفه است.
اجرای احکام اعدام، قصاص نفس، رجم و صلب با تشریفات خاصی همراه است و باید رئیس دادگاه یا نماینده او، رئیس نیروی انتظامی یا نماینده وی، رئیس زندان، پزشکی قانونی و منشی دادگاه حاضر باشند.
طبق ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه به علت جرم نبودن عمل ارتکابی، قرار منع تعقیب صادر و به هر دلیل قطعی شود، نمی توان بار دیگر متهم را به همان اتهام تعقیب کرد. هرگاه به علت فقدان یا عدم کفایت دلیل، قرار منع تعقیب صادر و در دادسرا قطعی شود، نمی توان بار دیگر متهم را به همان اتهام تعقیب کرد، مگر پس از کشف دلیل جدید که در این صورت، با نظر دادستان برای یک بار قابل تعقیب است و اگر این قرار در دادگاه قطعی شود، پس از کشف دلیل جدید به درخواست دادستان می توان او را برای یک بار با اجازه دادگاه صالح برای رسیدگی به اتهام، تعقیب کرد. در صورتی که دادگاه، تعقیب مجدد را تجویز کند، بازپرس مطابق مقررات رسیدگی می کند.
توقف اجرای احکام کیفری
طبق ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری، تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات موقوف نمی شود، مگر در موارد زیر:
الف – فوت متهم یا محکوم علیه
ب – گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم قابل گذشت
پ – شمول عفو
ت – نسخ مجازات قانونی
ث – شمول مرور زمان در موارد پیش بینی شده در قانون
ج – توبه متهم در موارد پیش بینی شده در قانون
چ – اعتبار امر مختوم
تبصره ۱ – درباره دیه مطابق قانون مجازات اسلامی عمل می‌گردد.
تبصره ۲- هر گاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف می شود. مگر آنکه در جرائم حق الناسی شرایط اثبات جرم به نحوی باشد که فرد مجنون یا فاقد هوشیاری در فرض افاقه نیز نتواند از خود رفع اتهام کند. در این صورت به ولی یا قیم یا سرپرست قانونی وی ابلاغ می شود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید. در صورت عدم معرفی، صرف نظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن وفق مقررات برای وی وکیل تسخیری تعیین می شود و تعقیب و دادرسی ادامه می یابد.
