برخی موانع اجرای حق حضانت در ماده 1173 قانون مدنی ذکر شده است و در صورتی که والدین کودک یکی از شرایط ذکر شده را داشته باشند، به استناد این ماده، حضانت از وی سلب شده و به طرف دیگر واگذار می شود و اگر از هر دوی والدین سلب حضانت شود، دادگاه حضانت کودک را به جدپدری یا یکی از بستگان کودک که صلاحیت داشته باشد واگذار می کند.
حضانت چیست؟
حضانت به معنای سرپرستی و نگهداری فرزند است و حضانت فرزند بر عهده پدر و مادر می باشد. طبق ماده 1168 قانون مدنی، حضانت فرزند هم حق و هم تکلیف والدین است، همچنین طبق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی، هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگهداری او امتناع کند و در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم (دادستان) نگهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا موثر نباشد نگهداری را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.
طبق ماده 40 قانون حمایت خانواده، هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد. حسب تقاضای ذی نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رای نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می شود.
همچنین ماده 54 قانون حمایت خانواده، در خصوص حضانت فرزند چنین مقرر می دارد، هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می شود.
یکی از نکات مهمی که در خصوص حضانت باید به آن اشاره کنیم تفاوت حضانت و ولایت است که بسیاری از افراد این دو را با هم یکی دانسته و گمان می کنند حضانت همان ولایت قهری است، در صورتی که حضانت حق و تکلیف پدر و مادر است اما ولایت حقی است که قانون تنها برای پدر و جد پدری قائل شده است.
برای دریافت راهنمایی و مشاوره در خصوص کلیه دعاوی طلاق (حضانت فرزند) با وکلای طلاق موسسه حقوقی دادآرمان تماس بگیر. (02122904873-02122904874-09128400921-09336267676-09336267878)
حضانت فرزند پس از طلاق
طبق ماده 1169 قانون مدنی، حضانت فرزند پسر و دختر پس از طلاق تا 7 سالگی با مادر و پس از آن، حضانت تا رسیدن فرزند به سن بلوغ شرعی با پدر خواهد بود و پس از آنکه فرزند به سن بلوغ شرعی که برای فرزند دختر 9 سال تمام شمسی و برای فرزند پسر 15 سال تمام شمسی است، رسید می تواند خودش انتخاب کند که با کدام یک از والدین زندگی کند.
در طلاق توافقی نیز زوجین خودشان در خصوص حضانت فرزند مشترک تعیین تکلیف می کنند و باید با توجه به مصلحت فرزند یکی از والدین طبق توافق حضانت او را بر عهده بگیرد.
در صورتی که زوجین تقاضای طلاق نمایند و تا زمانی که رای نهایی طلاق صادر شود در مورد نگهداری و حضانت فرزند توافق نداشته باشند، دادگاه تا صدور رای طلاق، حضانت موقت فرزند را به یکی از والدین واگذار می کند.
حضانت فرزند پس از فوت والدین
طبق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی، در صورت فوت یکی از والدین، حضانت با طرف دیگر است. همچنین طبق ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده، حضانت فرزندانی که پدرشان فوت کرده با مادر است، مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری (پدر و جد پدری) یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.
اگر والدین فرزند، هر دو فوت کرده باشند، حضانت و سرپرستی او با جد پدری است البته حضانت فرزند توسط جد پدری در صورتی امکان پذیر است که او طبق قانون صلاحیت نگهداری از فرزند داشته باشد و در صورت اثبات عدم صلاحیت جد پدری به دلیل حجر، غیبت، حبس و… دادگاه برای سرپرستی فرزند قیم تعیین می کند.
همچنین در صورتی که پس از فوت والدین جد پدری در قید حیات نباشد، سرپرستی و حضانت با سایر خویشاوندان کودک بر مبنای ترتیبات ارث است.
موانع اجرای حق حضانت فرزند
همان طور که گفته شد حضانت فرزند حق و تکلیف والدین است و هیچ کس نمی تواند حضانت فرزند را از والدین او سلب کند، مگر اینکه طبق قانون موانعی برای حضانت توسط والدین وجود داشته باشد.
مصادیق سلب حضانت والدین عبارتند از:
سلب حضانت به دلیل اعتیاد زیان آور
طبق ماده 1173 قانون مدنی، اعتیاد یکی از موانع اجرای حق حضانت والدین است، اما برای سلب حضانت از والدین به دلیل اعتیاد باید شرایطی وجود داشته باشد. سلب حضانت والدین به دلیل اعتیاد مشروط بر اثبات اعتیاد توسط پزشکی قانونی است و اینکه اعتیاد زیان آور باشد، به طوری که حضانت و نگهداری از فرزند توسط والدین به مصلحت کودک نباشد و کودک از زندگی با والدین معتاد دچار آسیب و صدمه شود.
قاضی برای اثبات اعتیاد پدر یا مادر یا هر دوی آنها، والدین را برای دادن آزمایش و دریافت گواهی به پزشکی قانونی ارجاع می دهد و در صورتی که گواهی پزشکی قانونی اعتیاد زیان آور پدر یا مادر یا هر دوی آنها را اثبات کند و زندگی کودک با پدر و مادر به مصلحت او نباشد، قاضی حضانت فرزند را به کسی که صلاحیت دارد، واگذار می کند.
سلب حضانت به دلیل بیماری روانی خطرناک
یکی دیگر از موانع اجرای حضانت، ابتلای والدین به جنون یا بیماری روانی است. طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی، اگر مادر در مدتی که حضانت فرزند به او است، مبتلا به جنون شود، حضانت فرزند از او گرفته می شود.
در صورتی که هر یک از والدین به بیماری روانی یا جنون مبتلا شود، دادگاه از او سلب حضانت می کند و حضانت فرزند را به طرف دیگر که صلاحیت دارد واگذار می کند.
سلب حضانت والدین به دلیل بیماری روانی مشروط به اثبات بیماری روانی یا جنون با تایید پزشکی قانونی است. و بیماری روانی والدین باید به گونه ای باشد که سلامتی کودک در صورت زندگی با آنها به خطر بیفتد.
قاضی والدین را برای دریافت گواهی، مبنی بر ابتلای پدر یا مادر به بیماری روانی خطرناک به پزشکی قانونی ارجاع می دهد و در صورتی که طبق نظر پزشکی قانونی پدر یا مادر به بیماری روانی خطرناک مبتلا باشد، حضانت فرزند به طرفی که صلاحیت دارد، واگذار می شود.
سلب حضانت به دلیل انحطاط اخلاقی
طبق ماده ۱۱۷۳قانون مدنی، هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که کودک تحت حضانت اوست، سلامت جسمانی و یا ترتیب اخلاقی کودک در معرض خطر باشد، دادگاه می تواند به درخواست خویشاوندان کودک یا به تقاضای قیم و سرپرست او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت کودک مناسب بداند، بگیرد.
پدر یا مادر یا یکی از خویشاوندان کودک می توانند به دلیل انحطاط اخلاقی کسی که حضانت فرزند را بر عهده دارد، دادخواست سلب حضانت را به دادگاه خانواده تقدیم کنند و دادگاه با بررسی شواهد و مدارک در صورتی که انحطاط اخلاقی پدر یا مادر اثبات شد، حضانت را از وی گرفته و به طرفی که صلاحیت دارد واگذار می کند و اگر پدر و مادر هر دو صلاحیت نگهداری فرزند را نداشته باشند، حضانت به جد پدری یا یکی از خویشاوندان کودک که صلاحیت دارد واگذار می شود.
کلام آخر
فرزند از بدو تولد نیاز به توجه و نگهداری از سوی والدین خود دارد و پدر و مادر بهترین کسانی هستند که می توانند نیازهای مالی، عاطفی و جسمانی فرزند خود را برطرف نمایند و فرزند تنها در سایه خانواده و توجه والدین خود می تواند به رشد و شکوفایی جسمانی و روانی دست یابد، از این رو به دلیل نقش مهمی که والدین در پرورش، رشد و رفع نیازهای فرزند خود دارند، حضانت به یکی از مهمترین مسائل حقوقی تبدیل شده است و قانون گذار توجه ویژه ای به حضانت و حقوق اطفال نموده است و با تصویب قوانین حضانت به طور خاص به این موضوع پرداخته است، خصوصا حضانت فرزند پس از طلاق والدین که قانون گذار سعی کرده است با وضع قوانین حضانت با توجه به مصلحت کودک در رفع نیازهای او در شرایطی که کودک از بودن در کانون خانواده به همراه پدر و مادر خود به دلیل طلاق والدین محروم شده است کمک بسزایی نماید.
