همانطور که صدور چک نشان از بدهکاری می باشد و دارنده طلبکار محسوب می شود اما در مواردی می توان درخواست ابطال انواع چک را تقدیم دادگاه نمود و چکی را که صادر نموده ایم را باطل نماییم. در صورتی که چک، مفقود، سرقت و یا جعل شده باشد صاحب حساب یا صادر کننده چک یا قائم مقام آنها می تواند درخواست ابطال انواع چک را به دادگاه ارائه داده، و به طور کتبی دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد.
تعریف چک مطابق ماده ۳۱۰ قانون تجارت :
چک به نوشته ای گفته می‌شود که به موجب آن صادرکننده، وجوهی را که در نزد محال علیه ( بانک ) دارد تماماً و یا قسمتی از آن را مسترد می کند و یا به دیگری واگذار می نماید.
چنانچه چک صادر شده مورد سرقت و یا جعل قرار گیرد یا چک مفقود شود هر کدام از افراد ذینفع چک و صادر کننده چک و یا دارنده چک می توانند دادخواست ابطال انواع چک در دفاتر خدمات قضایی تنظیم نمایند. پس از تعیین وقت رسیدگی و تشکیل جلسه و احراز سرقت و یا مفقودی و یا جعل چک، مرجع صالح به رسیدگی که شورای حل اختلاف یا دادسرا می باشد دستور به ابطال انواع چک می دهد.
۱- تصویر مصدق چک۲- تصویر مصدق سند عادی۳- به همراه داشتن کارت ملی جهت احراز هویت و کارت عابر بانک جهت پرداخت هزینه ی دادرسی الزامی است.
در صورت عدم وجود مدارک اختیاری فوق می توانید یکی از دلایل ذیل را ارائه نمایید:
۱- استماع شهادت شهود و مطلعین۲- شماره پرونده استنادی۳- سایر دلایل و منضمات۴- اتیان سوگند
برای اقدام در خصوص ابطال انواع چک های مفقودی به ترتیب زیر عمل می کنیم:
۱- در اولین قدم، شخص باید به بانک مراجعه کرده و با در دست داشتن مدارک هویتی خود، مفقود شدن چک را اعلام کند و ضمن آن دستور عدم پرداخت چک را دهد.
صادر کننده چک یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها با بیان اینکه چک مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگری تحصیل گردیده می‌تواند کتباً دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد بانک بعد از احراز هویت دستور دهنده از پرداخت وجه چک خودداری میکند و در صورت ارائه چک، بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر دلیل اعلام شده صادر و تسلیم دارنده چک می‌نماید.
در این صورت بانک پس از احراز هویت، از پرداخت وجه چک خودداری و چک را به مدت یک هفته مسدود می‌نماید و در صورت ارائه چک به بانک، گواهی عدم پرداخت را با ذکر علت که اعلام مفقودی چک می باشد صادر می گردد.
به شخصی گفته می‌شود که چک در ید آن است (در وجه حامل) و یا به نام او صادر و یا ظهر نویسی و یا به او انتقال یافته شده است .
۲- در گام بعدی، دستور دهنده باید ظرف یک هفته به مراجع صالح قضایی یا از جمله شورای حل اختلاف و یا دادسرا مراجعه کند و بعد اعلام مفقودی و طی کردن تشریفات قانونی و تشکیل دادن پرونده، گواهی مفقودی چک را از این مرجع دریافت می کند.
۳- در گام سوم باید گواهی مفقودی چک را که از مراجع قضایی دریافت کرده را به بانک ارائه دهد.
مطابق با تبصره ۲ماده ۱۴ قانون صدور چک دستور دهنده باید بعد از اعلام به بانک شکایت خود را به مراجع قضایی تسلیم و حداکثر ظرف یک هفته گواهی تقدیم شکایت خود را به بانک ارائه نماید در غیر این صورت پس از انقضاء مدت مذکور بانک از محل موجودی به تقاضای دارنده چک وجه آن را پرداخت میکند.
بعد از صدور دستور عدم پرداخت ، بانک موظف است وجه چک را تا زمان تعیین تکلیف و یا تا انصراف دستور دهنده در حساب مسدودی نگه داری کند.
البته دارنده چک می‌تواند علیه شخصی که دستور عدم پرداخت داده شکایت کند و هر وقت خلاف ادعایی که موجب عدم پرداخت شده، ثابت گردد، دستور دهنده علاوه بر مجازات مقرر در ماده ۷ قانون صدور چک ، به پرداخت تمام خسارات وارده به دارنده چک محکوم می‌شود.
در خصوص تقدیم گواهی تسلیم شکایت به بانک باید گفت، در این مواقع معمولا مراجع قضایی ضمن صدور دستور در ذیل شکایت‌نامه آن را مهر و امضا می‌کنند و به مراجع انتظامی می‌فرستند و اکثر اشخاص گمان می‌کنند که اگر همین برگه را به بانک ارائه دهند، کافی است، ولی باید گفت که شاکی نمی‌تواند آن را به عنوان گواهی تقدیم شکایت به بانک ارائه دهد بلکه شاکی باید یک گواهی مستقلی در خصوص مورد از مرجع قضایی که دارای مهر و امضا و تاریخ باشد، دریافت کند و به بانک ارائه دهد. این کار به این دلیل است که بانک تا تعیین تکلیف نهایی وجه چک را به کسی پرداخت نکند.
چک در صورتی سفید امضاء است که بدون درج مندرجات (تاریخ، مبلغ، در وجه) باشد و در غیر این صورت اگر هریک از این موارد همراه با امضاء باشد، چک دیگر سفید امضاء محسوب نمی‌شود.
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی در خصوص چک سفید امضا
هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی بدین شرح است:
هرکس از سفید مُهر یا سفید امضائی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده، سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
جهت اخذ بهترین و کاربردی ترین اطلاعات حقوقی در رابطه با نحوه اقدام و رسیدگی به دعاوی مربوط به ابطال انواع چک میتوانید با مشاورین و وکلای امور مالی موسسه حقوقی سروش نافع دادمان تماس بگیرید:
