طبق قوانین مدنی ایران وکیل دادگستری کسی است که از طرف شخص دیگری (اعم از حقوقی یا حقیقی) به موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور میشود. در این نوشتار از مجموعه مقالات آموزشی موسسه حقوقی سروش نافع دادمان به بررسی انواع وکیل دادگستری و انواع وکالت در نظام حقوقی ایران می پردازیم.
وکالت انواع متفاوتی دارد. وکالت یک عقد جایز است که در چارچوب مقررات قانون مدنی منعقد میشود و طرفین آن وکیل و موکل نامیده میشوند.شخص نیابت دهنده را موکل، و شخص نایب را وکیل مینامند.
از جمله اموری که انواع وکیل دادگستری برای پذیرش انواع وکالت مکلف به انجام آنها میباشد : تنظیم معاملات و قراردادهای تجاری نظیر خرید و فروش و اجاره، صدور و قبول اسناد تجاری نظیر چک و برات، انعقاد نکاح و طلاق، ادارهی اموال موکل و نیز طرح و پیگیری تمامی دعاوی حقوقی و کیفری در دادگاه می باشد.
اساساً تمامی امور حقوقی، قابلیت نیابتپذیری و انجام از سوی انواع وکیل دادگستری برای وکالت را دارند؛ مگر آنکه آن امور، از مواردی باشند که اصطلاحاً قائم به شخص موکل است و تنها اوست که میتواند آن امور را انجام دهد؛ نظیر شهادت، اقرار، لعان، تمکین و مواردی از این دست که قابل وکالت دادن نیستند و انعقاد وکالت در مورد آنها، باطل است.
در نظام حقوقی ایران برای امور مختلف حقوقی و کیفری انواع وکیل دادگستری و انواع وکالت های مختلف در نظر گرفته میشود .در ادامه این مقاله به بررسی انواع وکیل دادگستری برای پذیرش انواع وکالت میپردازیم.
یکی از انواع وکیل دادگستری وکیل انتخابی می باشد. وکیل انتخابی وکیلی است که شخص آن را با انتخاب خود برمیگزیند و با انعقاد قرارداد وکالت از او می خواهد انواع وکالت او را برای دفاع از حقش در مراجع قضایی برعهده بگیرد.
درصورتی که که دعوایی کیفری جریان داشته و علیرغم ضروری بودن حضور وکیل، در دادرسی و محاکمات، بدلیل امتناع متهم از اخذ وکیل و یا نداشتن بضاعت مالی برای این کار، وکیلی برای دفاع از متهم وارد پرونده نشده است به تشخیص دادگاه ، از بین انواع وکیل دادگستری وکیل رایگان برای او گرفته میشود. عنوان وکیلی که به این ترتیب وارد پرونده می گردد،وکیل تسخیری است.
یکی دیگر از مهمترین انواع وکیل دادگستری برای وکالت پرونده های حقوقی وکیل معاضدتی می باشد. طبق قانون مدنی همه افراد در مراجع قضایی باید برای خود وکیل داشته باشند، اما زمانی که که شخص برای دفاع از حقوق خود در دعاوی حقوقی نیاز به وکیل داشته باشند ولی بدلایلی امکان گرفتن وکیل نداشته باشند ، با تشخیص عسرو حرج موکل از سوی دادگاه و یا تشخیص کمسیون معاضدت کانون وکلا، در این موارد وکیلی بصورت رایگان دفاع از حقوق شخص معسر را برعهده می گیرد. عنوان وکیل یاد شده در این موارد، وکیل معاضدتی است.
وکالت تعیینی که به آن وکالت قراردادی و یا تعبینی به وکالتی اطلاق میشود که هر یک از اصحاب دعوا برای دفاع و اقامهی دعوا و تعقیب آن به یکی از انواع وکیل دادگستری یعنی وکیل قراردادی اعطا میکنند.
وقتی شخصی تحصیل کرده رشته حقوق باشد ولی شغل او وکالت نباشد، بخواهد بصورت اتفاقی برای حل مشکلاتی که بستگان نزدیک او در مراجع قضایی دارند ، خارج از چرخه و آزمونهای سخت کانون وکلای دادگستری ، از این کانون برای همان مورد خاص پروانه وکالت موردی بگیرد ، با طی مراحل قانونی و پرداخت هزینه مربوطه می تواند به این امر اقدام کند. شخصی که با این روش یکی از انواع وکالت موردی برای دفاع از حقوق بستگانش گرفته است را وکیل اتفاقی می گویند.
وکیل سازمانی یکی دیگر از انواع وکیل دادگستری می باشد .در راستای اجرای قانون حمایت قضایی از کارکنان دولت و نیروهای مسلح ، درصورتیکه کارکنان دولتی اعم از کشوری و لشگری در امور خدمتی خود دچار مشکل حقوقی و قضایی شوند ، سازمان محل خدمت وی، می تواند کارشناسان حقوقی خود راجهت دفاع از حقوق کارکنانی که دچار مشکل شده اند، به عنوان وکیل همان کارکنان به مراجع قضایی معرفی نمایند و یا به آنها مشاوره حقوقی بدهد. کارشناسان حقوقی که در این خصوص انواع وکالت کارکنان اداره متبوع خود در مراجع قضایی جهت دفاع از آنها را بر عهده می گیرند، وکیل سازمانی نامیده می شوند.
وکیل قوه قضائیه (ویا وکیل ماده ۱۸۷) از انواع وکیل دادگستری به اشخاصی اطلاق میشود که در اجرای ماده ۱۸۷ قانون برنامه پنج ساله سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشور از مرکزی بنام مرکز امور مشاوران حقوقی و کارشناسان قوه قضائیه پروانه وکالت دریافت می کنند.
اشخاص تحصیل کرده در رشته های حقوق پس از قبولی در آزمون های ورودی دشوار کانون وکلای دادگستری می بایست مدتی را پیش وکیل با تجربه به عنوان کارآموز سپری نمایند. این افراد می توانند در همان مدت کارآموزی زیر نظر سرپرستان خود، در مسائلی که خیلی سنگین نباشد به امر انواع وکالت هم بپردازند. به وکلایی که در دوران کارآموزی به انواع وکالت می پردازند، وکیل کارآموز و یا کارآموز وکالت می گویند.
آخرین مورد از انواع وکیل دادگستری وکیل حمایتی یا وکیل ایثارگران می باشد. زمانی که بسیجیان و افراد ایثارگر در موضوعات حقوقی و قضائی با مشکلاتی رو به رو می شوند، وکلای قضائی که در اجرای قانون حمایت قضایی و یا قانون سپاه از دفتر حمایت قضایی پروانه دریافت نموده اند، به عنوان وکیل ایثارگران و بسیجیان در مراجع قضایی حاضر شده و خود را با نام وکیل حمایتی یا وکیل ایثارگران معرفی می کنند.
تا اینجای مبحث با انواع وکیل دادگستری و انواع وکالت در پرونده های مختلف آشنا شدیم .در ادامه با موتردی اطبق ماده ۶۷۸ قانون مدنی انواع وکالت به طرق زیر انقضا می یابد:
دو مورد از انواع وکیل دادگستری وکیل پایه یک و پایه دو می باشد که در این بخش تفاوت های این دو نوع وکیل را در انواع وکالت با هم بررسی می کنیم.
وکلای پایه دو دادگستری فقط حق شرکت در آن دسته از محاکم کیفری را دارند که به جرمهای تعزیری مستوجب حبس کمتراز ۱۰ سال و شلاق و جزای نقدی و اقدامات تامینی منتج میشود و در محاکم حقوقی نیز تنها زمانی حق دفاع از موکل خود را دارند که بازخواسته کمتر از ۵۰۰میلیون ریال باشد و یا خواسته غیر مالی باشد مگر در دعاوی مربوط به اختلافات در اصل نکاح، اصل طلاق، اثبات و نفی نسب .
درصورتی که یک وکیل پایه یک دادگستری حق شرکت در تمامی محاکم اعم از حقوقی و کیفری و… را دارد.
وکلایی که از کانون وکلای دادگستری پروانه اخذ میکنند و پس از آن به صورت ۲ سال کار آموزی دوره را طی میکنند و میتوانند زیر نظر وکیل سرپرست نسبت به دفاع از حقوق موکل اقدام کنند ، پس از طی ۲ سال و همچنین تأیید صلاحیت علمی و گزینشهای مربوطه موفق به اخذ پروانه وکالت پایه یک شوند.