توهین ساده یا هتک حرمت که عبارت است از حرفی که در آن اهانت به طرف مقابل علی‌رغم دارا بودن وصف مجرمانه هیچ کیفیت مشدده ای نداشته باشد؛ یعنی برای آن مجازات سنگینی در نظر گرفته نشود. طبق ماده‌ی ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی توهین به افراد اگر شامل حد قذف نباشد، موجب مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه و یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال خواهد بود. در این نوع توهین، برای اثبات اینکه شخص مستحق مجازات است یا نه، توهین باید صریح و بر مبنای عرف باشد؛ یعنی لفظ یا عمل به کاربرده شده را نتوان به چیز دیگری تفسیر کرد.
نکته:
توهین حتماً باید به یک شخص حقیقی و در قید حیات اطلاق شود، وگرنه به کار بردن لفظ توهین‌آمیز درباره‌ی عده‌ی کثیری از مردم یا شخص فوت‌شده شامل مجازات نیست.
برای تحقق توهین ساده ، حضوری یا علنی بودن آن کافی است و نیازی به هر دو شرط نیست. ضمن اینکه منظور از حضور، لزوماً حضور فیزیکی نیست، بلکه اگر توهین از طریق پیامک، ایمیل یا… صورت گیرد، مشمول مجازات می شود و منظور از علنی بودن هم این است که صرفاً حضور شاهد الزامی نیست، بلکه اگر توهین در مکانی عمومی باشد، هر چند شاهدی وجود نداشته باشد، کافی است.
قبل از اینکه نظر مراجع و علمای دینی را درباره بحث هتک حرمت و توهین ساده به مقدسات و اشخاص دارای مقام ذکر کنیم به طور کلی سه مورد زیر را در بحث اهانت و هتاکی به مقدسات در نظر باید گرفت:
*هرکس به مقدسات اسلام و یا هریک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین (ع) یا حضرت صدیقه (س) اهانت نماید اگر مشمول حکم ساب النبی باشد اعدام می شود ودر غیر این صورت به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد .* هرکس به حضرت امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی رضوان ا.. علیه و مقام معظم رهبری به نحوی از انحاء اهانت نماید به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد .*هرکس به جان رهبر و هریک از روئسا قوای سه گانه و مراجع بزرگ تقلید سو قصد کند چنانچه محارب شناخته نشود به حبس از سه تا ده سال محکوم خواهد شد .
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها فرموده‌اند که به مقدسات سایر مذاهب توهین نکنید. بنابراین باید از این کار پرهیز کرد و نکته جالب توجه اینجا است که برخی می‌گویند در مجالس خصوصی اشکالی ندارد که لعن بگوییم؛ در حالی که قید نزدند که مجلس عمومی باشد یا خصوصی، بلکه به طور کلی فرموده‌اند که به مقدسات سایر مسلمانان یعنی سایر فِرَق اسلامی توهین نکنید.
رهبر انقلاب فرموده‌اند: «آن شیعه‌ای هم که از روی نادانی و غفلت یا گاهی از روی غرض ـ این را هم سراغ داریم و افرادی را هم از بین شیعیان می‌شناسیم که فقط مسأله‌شان مسأله نادانی نیست، بلکه مأموریت دارند برای اینکه ایجاد اختلاف کنند ـ به مقدسات اهل سنت اهانت می‌کند، عرض می‌کنم: رفتار هر دو گروه حرام شرعی و خلاف قانون است.»
شیعیان باید پیش از اهل تسنن به دفاع از حقوق اجتماعی و سیاسی سنیها بپردازند. گفتمان ما بر دعوت به وحدت استوار است و بنده بارها گفته و باز هم می گویم که نگویید سنیها برادرانمان هستند بلکه آنها نفس و جان ما هستند. من به خطبههای نماز جمعه اهل سنت بیشتر از خطبههای شیعیان گوش می دهم.
آیت الله بهجت درباره برخی از رفتارها به نام عیدالزهرا فرمودند : «چه بسا … این کارها موجب اذیت و آزار و یا قتل شیعیانی که در بلاد و کشورهای دیگر در اقلیت هستند گردد در اینصورت اگر یک قطره خون از آنها ریخته شود ما مسبب آن و یا شریک جرم خواهیم بود.»
«کسی که وحدت مسلمانان را نخواهد ، مسلمان نیست. ائمه ما (علیه‌السلام) در نماز جماعت آنان شرکت می‌کردند، به جهت اتحاد مسلمانان.»
ایشان با اشاره به اینکه تفرقه‌انگیزان در شیعه از فقاهت به دور هستند، فرمودند: «واقعاً فقاهت در این‌گونه جریان‌ها از بین رفته، این کارها موجب اراقه دماء محترمه است، و دستور خود ائمه بر خلاف این است. سب، لعن علنی جایز نیست. اولاً لعن علنی ممنوع است، واقعاً دستورات دین بر همین امر تأکید دارند، ثانیاً در روایت معتبره آمده است: صلوا فی مساجدهم، علاوه بر این، عیادت کنید مرضای آنها را، تشییع کنید جنازه های آنها را.»
سبّ صحابه، اهانت به مقدسات شیعه یا سنی، توهین و تحقیر ظالمانه نسبت به باورهای هرکدام از دو گروه، حرام و ایجاد اختلاف و روشن کردن آتش تفرقه و شقاق و تحطیم و هدم اساس وحدت امت اسلامی، گناهی بزرگ است.
توهین به مقدسات اهل‌سنت جایز نیست.
مومنین باید از کارهایی که موجب تشدید اختلاف به خصوص در شرایط فعلی و در مقابل کفر و الحاد می شود اجتناب کنند.
مومنین باید از انجام اموری که باعث تفرقه و اختلاف و تضعیف اسلام می‌شود اجتناب کنند.
از توهین به مقدسات سایر مذاهب پرهیز شود تا بهانه برای ریختن خون شیعیان در دیگر مناطق به دست دشمنان ندهیم.در شرایطی که تکفیری‌ها، تبلیغات وسیعی بر ضد شیعیان و همه مسلمانان دارند، شیعه و سنی باید با یکدیگر هماهنگ باشند تا با آنها مقابله کنند.
*توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه و یا پنجاه هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد شد .
* هرکس با توجه به سمت یکی از روسا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضاوت یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکردن وزارتخانه ها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین ساده نماید به سه تا شش ماه حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود .
نکته ۱: گاهی توهین به فوت شدگان به طور خاص جرم انگاری شده است مثل هتک حرمت به امام خمینی(ره) هر کس به حضرت امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی رضوان ا… علیه و مقام معظم رهبری به نحوی از انحاء اهانت نماید به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
نکته ۲: اهانت به مردگان به شکل جنایت بر حسب قانون مجازات اسلامی مشمول پرداخت دیه خواهد بود.
نکته ۳: همچنین نبش قبر بر اساس ماده ۶۳۴ قانون تعزیرات جرم محسوب می شود:
ماده ۶۳۴ قانون تعزیرات: هر کس بدون مجوز مشروع نبش قبر نماید به مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا یک سال محکوم می‌شود و هر گاه جرم دیگری نیز با نبش قبر مرتکب شده باشد به مجازات آن جرم هم محکوم خواهد شد.
نکته ۱: جز در موارد خاص قانونی مثل توهین به رئیس یا نماینده سیاسی کشور خارجی در ایران موضوع ماده ۵۱۷ قانون تعزیرات، علنی بودن توهین شرط تحقق توهین نیست. لذا توهین در یک مکان خصوصی و بدون حضور شاهد هم قابل تحقق است.
نکته ۲: حضور مخاطب توهین ساده هم شرط تحقق نیست. ممکن است در میان دیگران به شخصی که در جمع حاضر نیست، توهین کند.
نکته ۳: وجود یکی از دو شرط حضوری یا علنی بودن توهین برای تحقق آن لازم و کافی است.
نکته ۴: منظور از حضوری بودن لزوماً حضور فیزیکی نیست لذا صرف ارتکاب توهین از طریق تلفن یا ارتباط اینترنتی یا پیام کوتاه کافی است.
نکته ۵: منظور از علنی بودن، صرف حضور شاهد در محل نیست، بلکه ارتکاب توهین در محل معد برای حضور شاهد (مثل خیابان یا کوچه) هم علنی محسوب می شود حتی اگر در آن لحظه شاهد نباشد.
نکته ۶: توهین باید صریح باشد: الفاظ یا حرکات مرتکب باید صراحت بر توهین داشته باشد و به اصطلاح تفسیربردار نباشد. در صورت عدم صراحت، مرتکب به جرم توهین محکوم نخواهد شد.
نکته ۷: عدم لزوم ابتدایی بودن توهین: به این معنا اگر کسی در پاسخ به توهین دیگری مرتکب توهین ساده شود وصف مجرمانه هتک حرمت از وی سلب نمی شود؛ در واقع لازم نیست حتما توهین ابتدائا از ناحیه شخصی صورت گیرد، بلکه پاسخ به توهین هم اگر واجد شرایط توهین باشد، توهین محسوب می شود. فقط شخصی که در پاسخ به توهین طرف، مرتکب توهین شده است، ممکن است از کیفیات مخففه برخوردار شود.
تنها در خصوص قذف، در قانون مجازات، قذف متقابل افراد به هم از موجبات سقوط حد است لیکن مجازات تعزیری سر جای خود است.بند ث ماده ۲۶۱ قانون مجازات در این خصوص مقرر می دارد: هرگاه دو نفر یکدیگر را قذف نمایند، خواه قذف آنها همانند خواه مختلف باشد حد قذف ساقط و هر یک به سی ویک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش محکوم خواهند شد.
نکته ۸: نتیجه حاصله (مطلق بودن جرم توهین ساده): جرم توهین یک جرم مطلق است و مقید به نتیجه نیست، لذا حتی اگر مخاطب توهین از شخصیت والایی برخوردار باشد و عملاً از توهین متأثر نشود، باز جرم توهین به صرف موهن بودن رفتار مرتکب، از نظر عرف به ارتکاب یافته تلقی می شود.
نکته ۹: سوء نیت در جرم توهین: تحقق جرم توهین مستلزم عمدی بودن آن است یعنی مرتکب باید عمد در ارتکاب رفتار موهن نسبت به دیگری داشته باشد. بنابراین اولاً مرتکب نباید در حالت خواب، بیهوشی، هیپنوتیزم، مستی و نظایر آنها باشد. دوماً باید به موهن بودن رفتار خود آگاه باشد نه آنکه به دلایلی مثل تفاوت فرهنگی یا زبانی مثل معنی برخی اشارات دست در برخی زبان ها و فرهنگ ها، نسبت به موهن بودن رفتار خود جاهل باشد.
انگیزه شرافتمندانه موجب زوال وصف کیفری جرم توهین نمی شود. مثلا کسی به انگیزه خنداندن شخص افسرده به وی توهین کند.
این کارشناس حقوقی در بررسی جرم توهین ساده به مقامات به عنوان یکی از مصادیق مشدد جرم توهین می‌پردازد و می‌گوید: طبیعتا هر آنچه شخصی که به او توهین می‌شود از شأن و مقام اجتماعی بالاتری برخوردار باشد توهین به او هم جرم بزرگ‌تری محسوب می‌شود؛ به همین دلیل توهین به مقامات دولتی دارای مجازاتی سنگین‌تر نسبت به توهین به افراد عادی است.
تیماجی یادآور می‌شود که در ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی آمده است: «هر کس با توجه سمت به یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس‌جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات و یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن هتک حرمت کند به سه تا ۶ ماه حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق و یا ۵۰ هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود».
