قیاس در اصول فقه چه جایگاهی دارد و خاستگاه و سرمنشاء قیاس اصول فقهی کجاست ؟ در ادامه اقلام قیاس و کاربرد آن در فقه و قانون چیست ؟ در این مقاله قصد داریم به طور مفصل راجع به این موضوع صحبت کنیم.
قیاس همان تمثیل منطقی است که از مقایسه دو چیز با یکدیگر، حکمی برای انسان حاصل می شود. در یک تقسیم بندی قیاس در اصول فقه به دو نوع تقسیم شده است: قیاس منصوص العله و قیاس مستنبط العله.
در فقه امامیه اگر قیاس منصوص العله باشد معتبر است و قیاس مستنبط العله معتبر نیست.
اقسام مفهوم :
۱- موافق۲- مخالف
مفهوم موافق : مفهومی است که با منطوق موافق است .
مفهوم موافق خود بر دو قسم است :
۱- مساوی۲- اولویت
نکته اول :
مفهوم موافق مساوی (قیاس مساوات ) : مفهمی که از نظر شدت و ضغف با منطوق مساوی است .
نکته دوم :
مفهوم موافق اولویت (قیاس اولویت ) : مفهومی که از نظر علت در مفهوم قویتر از منطوق است .
منابع فقه شیعه شامل قرآن و سنت و اجماع و عقل است. در میان اهل سنت، عده ای که به اهل رأِی و قیاس مشهورند، علاوه بر این ها، قائل به حجیت قیاس هستند. قیاسی که منظور آنان است همان تمثیل منطقی است که تعریف آن گذشت. ازامامان چهارگانه فقهی اهل سنت، کسی که از همه به این روش مشهورتر است، ابوحنیفه است.
در منطق سه نوع استدلال وجود دارد:
استدلال از کلی به جزئی (قیاس)
استدلال از جزئی به کلی (استقراء)
استدلال از جزئی به جزئی (تمثیل) .
پیش از بررسی ارکان قیاس در اصول فقه لازم است مثالی که در بالا به آن اشاره شد مجدداً آورده شود و ارکان قیاس، بر اساس آن مورد مطالعه قرارگیرد. شراب حرام است، نتیجه می شود آبجو نیز حرام است. با توجه به این مثال ارکان قیاس را به شرح ذیل بررسی می کنیم.
۱ – اصل یا مَقیسٌ علیه
۲ – حکم اصل
۳ – فرع یا مَقیس
۴ – علتِ حکمِ اصل یا جامع
روایاتی در نکوهش تمسک به قیاس برای به دست آوردن احکام شرع وارد شده است، برای نمونه، امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند:
«ان الدین اذا قیست محقت؛ اگر در به دست آوردن احکام دین قیاس شود دین از بین می‌رود.»
تفاوت قیاس اصولی و منطقی در فقه
اختلاف در ماهیت قیاس
ادله قیاس در اصول فقه
۱. اجماع امامیه.
۲. ضرورت.۳.
اخبار متواتره.
چنان‌که طبق روایت شیخ صدوق أبان از حضرت صادق (علیه‌السّلام) پرسید در مورد مردی که انگشت زنی را قطع کرده بود. فرمودند: ده شتر دیه است. عرض کرد اگر دو انگشت او را قطع کرده باشد، فرمود بیست شتر دیه است. عرض کرد اگر سه انگشت بریده باشد فرمود سی شتر دیه است عرض کرد اگر چهار انگشت قطع کرده، فرمود بیست شتر دیه است.
در این‌جا سائل تعجب کرده و علت را می‌پرسد، حضرت می‌فرماید: «مهلاً یا أبان» این حکم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌باشد. آیا می‌خواهی قیاس کنی «والسنه اذا قیست محق الدین» و نیز مروی است که حضرتش به ابو حنیفه فرمود: اگر قیاس در اصول فقه و دین صحیح باشد، زن حائض باید نمازش را قضا کند زیرا نماز افضل از روزه است.
برای اطلاع از جزییات مقاله و توضیحات سرفصل ها به لینک زیر مراجعه کنید:
