تابعیت داشتن چیست و دولتها چه شرایطی برای اخذ انواع تابعیت افراد در کشورشان در نظر گرفته اند؟ برای داشتن دو تابعیت همزمان و همچنین ترک تابعیت و تغییر تابعیت چه باید کرد؟ این مقاله به تمام این سوالات و ابهامات درباره شرایط دریافت انواع تابعیت و تبعه شدن در کشور مورد نظر پاسخ میدهد.اما قبل از آن تعریفی کوتاه از تابعیت داشته باشیم.
تابعیت داشتن عبارت است از رابطه حقوقی و سیاسی که شخصی را به دولتی مربوط میکند از تعریف فوق مستفاد می شود که : اولاً باید دولتی و فردی وجود داشته باشد تا رابطه ای بین آن دو برقرار گردد زیرا ممکن است مللی وجود داشته باشند که تشکیل دولتی نداده باشند یعنی فردی باشد ولی دولتی نباشد مثلا ملت لهستان وجود داشته است ولی دولتی باین اسم نبوده و یا مللی که در تحت حکومت دول مختلفه عربی بسر می برند یعنی اعراب وجود دارند ولی دارای دول جداگانه ای هستند و نمی توان گفت که تمام اعراب دارای یک تابعیت هستند.
تابعیت رابطه بین فرد و دولت سیاسی است
از این لحاظ که دولت تنها عامل و مقام تشخیص دهنده این است که چه فردی تبعه اوست بنابراین بایددانست که برای افراد حقی نیست که مثلا خود را حتماً تابع فلان دولت بدانند و هیچ دولتی مکلف نیست که فردی را به تابعیت خود بپذیرد بلکه دولت باید با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی و جغرافیایی واقتصادی خود افراد را تابع خود بشناسد.
شخصی چون تابعیت دولتی را قبول کرد دارای حقوق و مزایایی میشود مهمتر از همه این است که حق حمایت او در خارج کشور بعهده دولت متبوعه اوست مثلا ایرانیانی که در فرانسه ساکنند حق حمایت آنها بر عهده دولت ایران است . دیگر این که چون شخصی تبعه دولتی شد می تواند از حقوق سیاسی که فقط مخصوص اتباع کشور است استفاده کند مانند حق رای دادن و یا انتخاب شدن در مجالس مقننه و انجمن های ملی و همچنین از حقوق عمومی دیگر که مخصوص اتباع کشور است . بطور کلی باید گفت که چون شخصی تبعه کشوری شد می تواند از کلیه حقوقی که بموجب قوانین آن کشور برای اتباع آن مقرر است استفاده کند. پس از تشخیص این که تابعیت داشتن چیست عبارت است از رابطه حقوقی و سیاسی که فردی را بدولتی مربوط می کند و تعیین این که چه کسی بیگانه و چه کسی خودی است باید دید در قوانین کشورهای مختلف و در ایران در موضوع تابعیت از چه اصولی پیروی شده یا می شود.
هرگاه قوانین کشورهای مختلفه مطالعه گردد معلوم خواهد شد که بطور کلی سه اصل در آنها دیده میشود:
تابعیت در ایران نیز مانند سایر کشورها بدو طریق است : اصلی و اکتسابی .
تابعیت اصلی یا بر طبق سیستم خاک است و یا مطابق سیستم خون و اکنون باید دید که قانون ایران کدامیک از این دو سیستم رامورد توجه قرار داده است .
باید گفت که قانون ایران با توجه به هر دو سیستم فوق تبعیت اشخاص را معین کرده است یعنی تبعیت طفل نوزادرا با توجه به تبعیت پدر تعیین نموده و نیز محل تولد طفل و شرایطی که در تحت آن شرایط طفل متولد شده درنظر داشته است .
از آنچه تاکنون گفته شده است اینطور استنباط می شود که کشورهای مختلفه اشخاصی را تابع خود می دانند که یا برطبق اصل خون و یا برطبق اصل خاک به آن کشور و جامعه ارتباطی داشته باشند ولی ممکن است که شخصی بدون هیچگونه ارتباطی از لحاظ خون و خاک بخواهد وارد جامعه ای مثلا جامعه ایرانی بشود. این گونه تابعیت را تابعیت اکتسابی گویند.
تابعیت اکتسابی به دو طریق حاصل می شود: قبول تابعیت – ازدواج .
برای این که شخصی بتواند درخواست تابعیت ایران را بنماید باید هیجده سال تمام داشته باشد. تعیین هیجده سال بر خلاف اصل کلی است که احوال شخصی بیگانگان تابع قانون دولت متبوعه آنها است .
اشخاصی که در خواست تابعیت ایران را می نمایند باید شایستگی و لیاقت ورود به جامعه ایرانی را داشته باشند و به همین جهت است که قانون ایران اشخاص فراری از خدمت نظام و یا محکومین به جنحه مهم و جنایت غیر سیاسی را به تابعیت خود نمی پذیرد زیرا چنین اشخاصی واجد شرایط اخلاقی برای ورود به جامعه ایرانی نیستند.
علاوه بر شرایط مذکور در فوق بیگانگانی که بخواهند به تابعیت ایران در آیند باید برای اثبات علاقه خود به کشور ایران سابقه حداقل توقف در ایران را داشته باشند.
مطابق قانون ایران کسی که بخواهد قبول یا تحصیل تابعیت ایران را بنماید باید درخواست خود را مستقیماً به وزارت امور خارجه بدهد و از ولایات بوسیله فرمانداران و استانداران درخواست خود را به وزارت خارجه ارسال دارد بنا بر آنچه که گفته شد این درخواست یا مستقیم است و یا غیر مستقیم بوسیله فرمانداران و استانداران این مدارک باید ضمیمه هر درخواست باشد:
۱- سواد مصدق اسناد هویت تقاضا کننده و فامیل او که در صدد تحصیل تابعیت ایران هستند.
۲- تصدیقی از شهربانی محل که در طی آن اشعار شود که نامبرده ۵ سال است متوالیاً یا متناوباً در ایران اقامت داشته .
۳- تصدیقی حاکی از عدم سوء سابقه درخواست کننده (عدم ارتکاب به جنحه و جنایت و یا عدم فرار از نظام ).
۴- تصدیقی مبنی بر اینکه درخواست کننده دارای وسایل معیشت کافی است و یا سرمایه مادی دارد که زندگی اورا تامین کند.
مشاوران و وکلای امور مهاجرت موسسه حقوقی سروش نافع دادمان آماده ارائه خدمات اخذ انواع تابعیت و همچنین امور مربوط به تعیین وقت سفارت و اقدامات لازم برای داشتن تابعیت کشور مقصد میباشند:
موضوعی که قابل ذکر است این است که باید دید آیا پس از صدور سند تابعیت این سند قطعی است یا اخراج از انواع تابعیت ممکن است ؟ البته ایرانی ها یعنی کسانی که ایرانی الاصل هستند، اینها را نمی توان از تابعیت ایران اخراج نمود ولی برای کسانی که تابعیت ایران را بوسیله تحصیل تابعیت کسب کرده اند ماده۹۸۱ می گوید که اگر در ظرف پنج سال از تاریخ صدور سند تابعیت معلوم شود که شخصی که به تابعیت ایران قبول شده فراری از خدمت نظام بوده و همچنین هرگاه قبل از انقضای مدتی که مطابق قوانین ایران نسبت به جرم یا مجازات مرور زمان حاصل می شود معلوم گردد شخصی که بتابعیت قبول شده محکوم به جنحه مهم یا جنایت عمومی است . هیئت وزراء حکم خروج او را از تابعیت ایران صادر خواهد کرد.
تبصره :
اتباع خارجه که به تابعیت ایران قبول می شوند در صورتی که در ممالک خارجه متوقف باشند و مرتکب عملیات ذیل شوند علاوه بر اجرای مجازات های مقرره با اجازه هیئت دولت تابعیت ایران از آنها سلب خواهد شد:
الف – کسانی که مرتکب عملیاتی بر ضد امنیت داخلی و خارجی مملکت ایران شوند و مخالفت و ضدیت با اساس حکومت ملی و آزادی بنمایند.
ب – کسانی که خدمت نظام وظیفه را بطوری که قانون ایران مقرر میدارد ایفاء ننمایند.
بنابراین سند تابعیت تا مدت ۵ سال قطعی نیست و این پنج سال مدت آزمایش است تا لیاقت شخص ثابت شود و پس از انقضای این ۵ سال سندتابعیت قطعی است .
ازقرن نوزدهم به بعد در نتیجه تکمیل وسایل نقلیه و مهاجرت زیاد افراد موضوع تاثیر ازدواج در تابعیت اهمیت خاصی به خود گرفته است زیرا هم مهاجرت زیاد شده و هم شرایط کار تغییر کرده و نیز جنگهایی که پیش آمده و ازدواج سربازان با زنان کشورهای اشغال شده و غیره، این مسائل، موضوع ازدواج و تاثیر آنرا در تابعیت مورد توجه قرار داده است .
مخصوصاً نهضت نسوان در این اواخر اهمیت خاصی به این موضوع داده است و یکی از مسائلی که در این نهضت مورد توجه قرار داده شده است این است که تابعیت شوهر نباید به زن تحمیل شود بلکه زنان باید آزاد باشند و زنان در موقع ازدواج باید شخصیت خود را محفوظ دارند زیرا ازدواج شرکتی است برای این که زن و شوهر سعادتمند زندگی کنند مخصوصاً در سال ۱۹۱۰ م . کنگره بین الملل برای رسیدگی به وضع حقوقی زنان در پاریس تشکیل شد و در ابلاغیه ای که کنگره مزبورصادر نمود آرزو کرد که به زنان اجازه داده شود که تابعیت خود را پس از ازدواج شخصاً انتخاب نمایند.
با توجه باین مسائل عقاید علماء و دانشمندان راجع باین موضوع بر دو نوع است :
۱- عده ای که عقیده دارند که پس ازازدواج تابعیت شوهر بایستی برزن تحمیل شود.
۲- عده ای دیگر معتقدند که زنان باید پس از ازدواج آزاد باشند که تابعیت خود را انتخاب کنند.
برای این که معلوم شود که قانون ایران در مورد ازدواج و تابعیت چه مقرراتی وضع کرده است باید که دو وضع متمایز را در نظر گرفت:
۱ – یکی وضع زنان خارجی که شوهر ایرانی اختیار می کنند.
۲ – دیگر وضع زنان ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می نمایند.
اصولا ترک تابعیت اصلی به چند طریق ممکن است :
بدین طریق که مثلا زنی ایرانی با مردی بیگانه ازدواج می کند و در نتیجه به تابعیت کشور متبوعه شوهر خود در می آید و تابعیت ایران را ترک می کند.
بدین طریق که اولاد کسی که ترک تابعیت نموده پس از رسیدن به سن هیجده سال تمام مثلا تابعیت ایران را قبول نمی کند.
از طرق فوق الذکر دو طریقه ازدواج و رد تابعیت قبلا توضیح داده شد و فقط طریق سوم لازم بتوضیح است : مطابق مقررات قانون ایران برای احترام به اصل آزادی افراد اجازه ترک تابعیت به اتباع ایران داده است منتهی برای این که از این اجازه سوء استفاده نشده و لطمه به مصالح کشور وارد نیاید این ترک تابعیت را قانون مشروط به شرایطی کرده است که در ماده ۹۸۸ قانون مدنی مندرج است .
برای مطالعه متن کامل مقاله " داشتن تابعیت چیست و انواع تابعیت در نظام حقوقی چه می باشد؟ " همچنین مقالات دیگر مجله دادمان به لینک زیر مراجعه کنید:
