طلاق یکی از موضوعات بسیار مهم در حوزه حقوق خانواده به شمار می رود که احکام خاصی در این زمینه صادر شده است. در دین اسلام به هیچ عنوان موضوع طلاق مورد پذیرش قرار نگرفته است و همواره به سازش طرفین تاکید می شود. اما در پاره ای از موارد طلاق تنها راه برای جدایی زوجین از هم محسوب می شود و دیگر امکان ادامه زندگی بین زن و مرد وجود ندارد.در این نوشتار از مجله حقوقی دادمان به بررسی شرایط درخواست تنفیذ طلاق می پردازیم.
متاسفانه آمار طلاق در ایران هر ساله در حال افزایش است و این نشان از عدم ارائه راهکار های مناسب در این زمینه می باشد. مسئله طلاق آسیب های فراوانی را به جامعه وارد می کند و یقینا آینده جوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. در سالیان گذشته تجربه نشان داده است که اغلب زوجین بعد از جدایی دچار پشیمانی می شوند و به زندگی سابق خود باز می گردند.
درخواست تنفیذ طلاق زمانی مطرح می شود که حکم طلاق از دادگاه خارجی صادر شده باشد، اما اجرای آن منوط به صدور حکم تنفیذ طلاق از دادگاه ایران است. به عبارت دیگر برای ثبت طلاق، حکم صادر شده از دادگاه خارجی باید توسط دادگاه ایرانی تایید شود.
طلاق در رویه قضایی طی پروسه طولانی مدت انجام می گیرد و زوجین به راحتی نمی توانند از یکدیگر جدا شوند. در واقع محاکم خانواده به طرفینی که قصد جدایی از هم دارند، جلسات مشاوره ای برای آن ها در نظر می گیرد تا به نوعی از وقوع طلاق جلوگیری به عمل آید.
البته این روش تا حدود زیادی در سازش بین زن و مرد و عدم طلاق از سوی آن ها تاثیر به سزایی داشته است. در صورتی که قصد طرفین نسبت به طلاق قطعی باشد و مراحل مختلف جلسات مشاوره ای هم چندان کارایی در این زمینه مداشته باشد، دادگاه اقدام به صدور گواهی عدم سازش می کند و با مراجعه به دفاتر طلاق و ازدواج به صورت رسمی به ثبت می رسد.
با توجه به این که طلاق در قانون ایران انواع مختلفی دارد، طبیعتا شرایط و ضوابط خاصی برای آن ها در نظر گرفته می شود. اما موضوع مهمی که در این زمینه مطرح می شود، بحث تنفیذ طلاق است که تحت چه شرایطی صورت می گیرد. تنفیذ در لغت به معنای اجازه دادن و تایید کردن است و تنفیذ در طلاق به معنای تایید کردن طلاق می باشد.
درخواست تنفیذ طلاق زمانی مطرح می شود که زوجین تصمیم می گیرند طلاق خود را در خارج از ایران به ثبت برسانند. حال در این صورت حکم طلاق صادر شده در خارج از کشور باید توسط دادگاه های ایران تنفیذ یا تایید شود. ممکن است این سوال مطرح شود که این تنفیذ تحت چه شرایطی پذیرفته خواهد شد و اجرای آن توسط چه مرجعی صورت می گیرد؟ در ادامه مطلب توضیحات بیشتری در این زمینه خواهیم داد و با مقررات مربوط به درخواست تنفیذ طلاق بیشتر آشنا خواهید شد.
همانطور که گفته شد، تنفیذ طلاق بدین معناست که در صورت ثبت طلاق در خارج از کشور، باید توسط محاکم ایران تنفیذ شود. البته درخواست تنفیذ طلاق منوط به وجود تشریفات و قواعد مشخصی است و در غیر این صورت رای طلاق صادره مورد تایید قوانین ایران نخواهد بود. در صورتی دادگاه ایران اقدام به تفیذ طلاق می نماید که رای صادره توسط دادگاه خارجی واجد یک سری شرایط خاص باشد که عبارتند از:
در گذشته ثبت طلاق در خارج از کشور نیازی به تنفیذ دادگاه های ایران نبود و در صورتی که طرفین قصد طلاق داشتند، در همان کشور متبوع مراحل طلاق را سپری می کردند و در نهایت به ثبت می رسید. درواقع با صدور حکم طلاق توسط دادگاه خارجی، صیغه شرعی صورت می گرفت و الزامی مبنی بر تایید آن توسط محاکم ایران وجود نداشت. اما بعد از تصویب قانون جدید در ارتباط با طلاق، ثبت کلیه طلاق ها منوط به حکم دادگاه خانواده شد و در نتیجه ثبت آن در خارج از کشور متوقف گردید.
البته در حال حاضر رای طلاق صادره از دادگاه های خارجی باید به تایید کنسولگری ایران برسد. تایید حکم طلاق کشور خارجی توسط کنسولگری ایران، تقاضای طرفین را برای این امر تقریبا آسان تر کرده است. در واقع ایرانیان خارج از کشور به راحتی می توانند طلاق خود را از این طریق در ایران به ثبت برسانند.
ثبت طلاق و درخواست تنفیذ طلاق در خارج از کشور برای ایرانیان طبق قوانین و مقررات خاصی صورت می گیرد و هر ساله در بسیاری از کشور های دنیا این موضوع در حال وقوع است. البته ثبت طلاق برای ایرانی هایی که در کشور های مختلف دنیا اقامت دارند، مطرح است که اجرای آن باید از طرف دادگاه های ایران تایید شود. مطابق ماده ۶ قانون مدنی، قانون ایران در مورد نکاح و طلاق کلیه اتباع ایرانی ولو این که مقیم خارج از کشور باشند، اجرا خواهد شد.
بدین ترتیب حتی اگر ازدواج یا طلاق افرادی که تابعیت ایرانی دارند در خارج از کشور به ثبت برسد، مطابق قانون ایران رفتار می شود. به همین جهت در صورتی که طلاق بین اشخاص ایرانی در خارج از کشور ثبت شود، اجرا شدن آن منوط به تفیذ یا تایید محاکم ایران می باشد.
پس طرفینی که اقدام به ثبت طلاق و درخواست تنفیذ طلاق در خارج از ایران می نمایند، باید نسبت به این مسئله واقف باشند که مقررات و قواعد ایران در این زمینه جاری می شود. چون تصور اغلب افراد این است که طلاق در هر کشوری به ثبت رسید، باید مفاد آن طبق قوانین همان کشور به اجرا در آید، اما با توجه به توضیحاتی که ارائه کردیم، اجرا و تاییدیه ثبت طلاق در خارج از کشور منوط به قوانین ایران است.
زوجین خارج از کشور در صورتی که قصد طلاق و جدایی از هم داشته باشند، می توانند به دادگاه صالح در آن کشور مراجعه کنند. البته ازدواج و طلاق ایرانیان خارج از کشور باید از طریق کنسولگری ها و سفارت خانه های ایران در کشور های مربوطه صورت گیرد که در این صورت طلاق صورت گرفته از دادگاه محل اقامت زوجین به دفاتر کنسولگری فرستاده شده و در نهایت برای تنفیذ آن به محاکم صالح ایران ارجاع داده می شود. بنابراین حکم طلاق صادره از دادگاه کشور خارجی باید به تایید کنسولگری ایران برسد، در غیر این صورت حکم صادره از به لحاظ قانونی هیچ اثری نخواهد داشت.
ممکن است زوجین به دلایل مختلف از روند ثبت طلاق و تایید آن توسط کنسولگری ایران اطلاع کافی نداشته باشند و همین امر روند طلاق را با مشکل مواجه می کند. در بسیاری از مواقع زوجین در مهلت قانونی اقدام به تایید طلاق توسط کنسولگری نمی کنند که می تواند به عدم ثبت طلاق منجر شود. در این صورت طرفین می بایست مجددا برای ثبت طلاق اقدام کنند و کلیه مراحل انجام شده را دوباره به جریان بیاندازند.
البته علاوه بر این موضوع چنانچه تشریفات قانونی طلاق حتی در کشور خارجی توسط زوجین صورت نگیرد، نه تنها در کشور متبوع این واقعه به ثبت نمی رسد، بلکه مطابق قوانین ایران باطل خواهد بود.
لازم به ذکر است که نحوه اجرای طلاق توسط دادگاه ایران تا حد زیادی به قوانین کشور صادر کننده بستگی دارد؛ به طور مثال چنانچه زوجین در کشوری اقامت داشته باشند که قانون محل اقامت را صالح بداند، حکم طلاق طبق قانون آن کشور صادر می شود، در این صورت اجرای آن حکم در ایران بسیار دشوار خواهد بود. اجرای طلاق در قانون ایران مطابق با تشریفات خاصی انجام می شود، از جمله این که صیغه طلاق باید خوانده شود و دو نفر به عنوا شاهد صیغه طلاق را بشنوند.
در کشور های خارجی اجرای طلاق بر عهده کنسولگری های ایران در آن کشور می باشد و زوجین باید پس از صدور حکم طلاق به کنسولگری ایران در آن کشور مراجعه و طلاق را با رعایت تشریفات قانونی به ثبت برسانند.
در شرایطی که زوجه درخواست طلاق دارد و مقیم خارج باشد، اما زوج تمایلی به طلاق ندارد (چه مقیم خارج باشد یا نباشد)، در این صورت راهکار های مختلفی را می توان برای زوجه در نظر گرفت. زوجه می تواند با ارسال وکالت در طلاق به شخصی که مقیم ایران است، درخواست طلاق را از دادگاه خانواده ایران درخواست کند. همچنین زوجه می تواند با مراجعه به دادگاه خارجی محل اقامت خود، درخواست طلاق خود را ارائه دهد.
البته در صورتی دادگاه ایران حکم طلاق مرجع خارجی را تنفیذ می کند که علاوه بر داشتن صلاحیت، قانون ایران مورد تایید آن کشور باشد. یعنی اگر زوجه از طریق دادگاه کشور خارجی اقدام به طلاق نماید و قانون ایران توسط آن کشور مورد تایید نباشد، درخواست تنفیذ طلاق از سوی زوجه مورد قبول نخواهد بود.
حال ممکن است در شرایطی زوج که مقیم خارج است، تقاضای طلاق دارد ولی زوجه با این درخواست موافق نیست. با توجه به این که در قانون ایران حق طلاق با مرد است، زوج می تواند به دادگاه محل اقامت خود مراجعه کند و با اخذ رای طلاق، درخواست تنفیذ آن را از دادگاه های ایران درخواست کند. چنانچه در این زمینه مشکل قانونی خاصی وجود نداشته باشد، درخواست طلاق زوج از سوی محاکم ایران تنفیذ می شود.
در صورتی که هر دو طرف (زوج و زوجه) نسبت به طلاق موافق باشند، می توانند به سفارت خانه یا دفاتر کنسولگری ایران در کشور متبوع مراجعه کنند. در این صورت رای طلاق صادره از سوی مرجع رسیدگی کننده خارجی به دفاتر کنسولگری فرستاده شده و برای تنفیذ طلاق به دادگاه های ایران ارجاع داده می شود. درخواست تنفیذ برای طلاق توافقی مراحل آسان تری دارد و زوجین با سپری کردن یک سری مراحل قانونی خاص می توانند در خارج از ایران از هم جدا شوند.
♦ هرگاه یکی از زوجین مقیم خارج از کشور باشد، دادگاه محل اقامت طرفی که در ایران اقامت دارد، برای رسیدگی صالح است.
♦ اگر زوجین مقیم خارج از کشور باشند ولی یکی از آنان در ایران سکونت موقت داشته باشد، دادگاه محل سکونت فرد ساکن در ایران صالح می باشد. چنانچه هر دو در ایران سکونت موقت داشته باشند، دادگاه محل سکونت موقت زوجه برای رسیدگی صالح است. هرگاه هیچ یک از زوجین در ایران سکونت نداشته باشند، دادگاه شهرستان تهران صلاحیت رسیدگی را دارد، مگر آن که زوجین برای اقامه دعوی در محل دیگر توافق کنند.
♦ هرگاه ایرانیان مقیم خارج از کشور امور و دعاوی خانوادگی خود را در محاکم و مراجع صلاحیت دار محل اقامت خویش مطرح کنند، احکام این محاکم یا مراجع در ایران اجراء نمی‌شود، مگر آن که دادگاه صلاحیت دار ایرانی این احکام را بررسی و حکم تنفیذ صادر کند.
♦ ثبت طلاق ایرانیان مقیم خارج از کشور در کنسولگری های جمهوری اسلامی ایران به درخواست کتبی زوجین یا زوج با ارائه گواهی اجرای صیغه طلاق توسط اشخاص صلاحیـت دار که با پیشنهاد وزارت امور خارجه و تصویب رئیس قوه قضائیه به کنسولگری ها معرفی می‌شوند، امکان پذیر است.
♦ ثبت طلاق رجعی منوط به انقضای عده است. بدین صورت که ثبت طلاق رجعی پس از انقضاء یا اتمام مدن زمان عده صورت می گیرد.
♦ در طلاق بائن نیز زوجه می‌تواند طلاق خود را با درخواست کتبی و ارائه گواهی اجرای صیغه طلاق توسط اشخاص صلاحیت دار در کنسولگری ثبت نماید.
♦ در مواردی که طلاق به درخواست زوج ثبت می‌گردد، زوجه می‌تواند با رعایت این قانون برای مطالبه حقوق قانونی خود به دادگاه‌های ایران مراجعه نماید.
در صورتی که قانون کشور خارجی صادر کننده حکم طلاق، با قانون ایران مغایرت داشته باشد، آیا امکان تنفیذ طلاق وجود دارد؟خیر، در چنین حالتی امکان تنفیذ حکم طلاق از سوی محاکم ایران وجود نخواهد داشت.
مطابق ماده ۱۷۳ قانون اجرای احکام مدنی، مدارکی که جهت تنفیذ احکام خارجی از جمله درخواست تنفیذ طلاق باید ارائه شود، شامل موارد زیر است:
