دیه معین شده در دین اسلام در واقع پرداخت خسارت به بازماندگان فرد متوفی است و البته این دیه مربوط به قتل غیر عمد بوده است که در اثر یک مسامحه یا سهل‌انگاری از طرف فرد دیگری به قتل رسیده باشد. در قتل عمد بر هر میزان دیه که طرفین بخواهند می‌توانند با یکدیگر توافق کنند و بحث دیه تعیین شده در قانون پیش نمی‌آید. قانون برای دریافت دیه مقتول توسط ورثه تمهیداتی در نظر گرفته که در ادامه این نوشتار از مجله حقوقی دادمان به بررسی آن میپردازیم.
در جنایات مادون نفس چون مجنی علیه نمرده است خود او دیه را دریافت می کند و هیچ کس با او در این زمینه شریک نمی‌شود .
هرگاه مجنی علیه کشته شود دیه جز ترکه او محسوب شده و به ورثه زمان فوت او، بر اساس طبقات ارث و به میزان سهم الارثی که هر وارث دارد، منتقل می‌شود،ضمن اینکه دیون او از همین محل تادیه شده و وصیت او به اجرا درمی‌آید . هرکس که از مال ارث می‌برد از دیه نیز ارث می برد .
در تبصره ماده ۴۵۲ قانون مجازات اسلامی آمده است که بستگان مادری را مستثنی کرده و مقرر داشته است، ورثه مقتول به جز بستگان مادری، به نسبت سهم الارث از دریافت دیه مقتول ارث می برند . هرکس به تنهایی یا با شرکت دیگری چه به مباشرت و چه به تسبیت مرتکب قتل شود، با توجه به ماده ۴۵۱ قانون مجازات اسلامی از دیه مقتول سهمی نخواهد داشت .
زوج و زوجه هرچند که بر اساس ماده ۳۵۱ قانون مجازات اسلامی ولی دم محسوب نشده و حق قصاص ندارند ،سهم خود را از دیه در قتل شبه عمد و خطای محض میبرند .
ماده ۳۵۲ قانون مجازات اسلامی اشعار می دارد اگر قصاص به هر علت تبدیل به دیه شود یا به مال یا حقی مصالحه شود، همسر مقتول نیز از آن ارث می برد. اگر برخی از اولیای دم، خواهان قصاص و برخی خواهان دیه باشند، همسر مقتول از سهم دیه کسانی که خواهان دیه می باشند ارث می برد .
اگر مقتول وارث نداشته باشد دیه او به بیت المال تعلق خواهد گرفت .
ماده ۴۵۱ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد که در موارد فقدان وارث دیگر،مقام رهبری وارث است.
ماده ۵۵۳قانون مجازات اسلامی اشعار می دارد که وارث دیه شخص متولد از زنا در صورتی که همسر و فرزند نداشته باشد و زنا از هر دو طرف با رضایت صورت گرفته باشد مقام رهبری است.
نکته: شکایت اولیای دم در جنایت غیر عمدی به منزله مطالبه دیه می باشد.
در تبصره ماده ۷۲۲قانون مجازات اسلامی منعکس شده و مطابق آن دیه جنایت بر مرده به عنوان میراث به ورثه نمی رسد بلکه مال خود میت محسوب شده و بدهی او از آن پرداخت می گردد و در امور خیر صرف می شود را،تحت عنوان جهات بر و احسان به عنوان چهارمین دریافت کننده دیه ذکر کرده اند.
نکته: دیه فرد متوفی، به ولی یا اولیای دم او یا همان وراث قانونی و شرعی، پرداخت می شود. مطابق قانون مجازات اسلامی، بستگان مادری، از دیه، ارث نخواهند برد. نحوه تقسیم دیه ودریافت دیه مقتول بین اولیای دم و سهم دیه تصادفات پدر و مادر و فرزند و همسر متوفی، به میزان سهم الارث می باشد.
