مجازات قتل عمد اصالتا قصاص است. اما همیشه این‌طور نیست، یعنی در برخی موارد صرف ارتکاب قتل عمد قاتل قصاص نمی‌شود. در برخی موارد، هر چند ارکان جرم قتل و شرایط تحقق آن کاملا وجود دارد اما قاتل قصاص نمی‌شود. شرایط و موانع قانونی مسئولیت کیفری که موجب عدم قصاص قاتل مرتکب قتل عمد میشود بر اساس منابع شرعی و قانونی، تعریف شده است. در این مطلب از مجله حقوقی دادمان به موضوع شرایط عدم قصاص قاتل می‌پردازیم.
قتل عمدی که در مقام دفاع مشروع ارتکاب می‌یابد
نکته حائز اهمیت در بحث عدم قصاص قاتل آن است که هرگونه مقاومتی را نمی‌توان دفاع مشروع دانست و در مقابل فرد مضروب یا مقتول به آن استناد کرد. بلکه توسل به دفاع مشروع طبق ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی منوط به حصول شرایط ذیل است. از طرفی قانون‌گذار در این ماده دفاع از دیگری را هم با حصول شرایطی مجاز دانسته و جنبه قانونی به آن داده است.
قتل عمد مرد اجنبی که با همسر فردی در حال زنا باشند
در بند ث ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی در خصوص عدم قصاص قاتل و معافیت از قصاص مردی است که همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده می‌کند، موارد زیر گفته شده است:
قاتل پدر یا جد پدری مقتول باشد
بر اساس ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی، قصاص در صورتی انجام میشود که قاتل، پدر یا از اجداد پدری مقتول نباشد.
قاتل دیوانه یا نابالغ باشد
همچنین هرگاه دیوانه یا نابالغی عمدا کسی را بکشد خطا محسوب شده و عدم قصاص قاتل اجرا می شود و باید عاقله آن‌ها دیه قتل خطا را به ورثه مقتول بدهند.
مقتول دیوانه باشد
همچنین در ادامه ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی تاکید شده است که قصاص در صورتی ثابت میشود که مقتول عاقل باشد.
قاتل مست باشد
بر اساس ماده ۳۰۷ قانون مجازات اسلامی، ارتکاب جنایت در حال مستی و عدم تعادل روانی در اثر مصرف مواد مخدر، روان‌گردان و مانند آن‌ها، موجب قصاص است.
مگر اینکه برای عدم قصاص قاتل ثابت شود بر اثر مستی و عدم تعادل روانی، مرتکب کاملا بی‌اختیار بوده است که در این‌صورت، علاوه بر دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات» محکوم میشود.
هر گاه کسی در حال خواب یا بیهوشی شخصی را بکشد
هرگاه کسی در حال خواب یا بیهوشی شخصی را بکشد، خطای محض بوده و بر اساس بند الف ماده ۲۹۲ قانون مجازات اسلامی قانون عدم قصاص قاتل اجرا میشود و فقط به دیه قتل به ورثه مقتول محکوم میشود.
عدم قصاص قاتل مسلمان و مقتول غیرمسلمان
بر اساس تبصره ۲ ماده ۳۱۰ ، اگر مقتول غیرمسلمان باشد و قاتل پیش از اجرای قصاص، مسلمان شود، قصاص ساقط و علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات»، محکوم میشود.
