عفو چیست و انواع عفو کدام است؟ در این نوشتار از مجموعه نکات حقوقی دادمان میخواهیم درباره یکی از انواع عفو که همان عفو رهبری می باشد و شرایط اجرای عفو رهبری و جرائمی که بخشش آنها شامل عفو رهبر میشود صحبت کنیم .اما قبل از آن کمی راجع به عفو و انواع آن صحبت میکنیم.
عفو به معنای اقدامی است که با تصویب نهادهای حکومتی محکومیت مجرمان بخشوده می شود یا اینکه تعقیب آنان موقوف می شود. لذا چون باعث معافیت از مجازات و ساقط شدن آن می شود در شمار موارد سقوط مجازات قرار می گیرد و در کنار گذشت شاکی، توبه مجرم، مرور زمان و … در قانون مجازات اسلامی بررسی می شود.
عفو ممکن است به ۲ شکل باشد یا تفاوت در مرجع صادر کننده آن که احکام آن هم تفاوت خواهد داشت:
عفو خصوصی یا خاص که همان معروف به عفو رهبری است و از جانب رهبر کشور صادر می شود.عفو عمومی یا عام، این نوع عفو را قانونگذار تعیین می کند که شامل مجازات های تعزیری است و بیشتر در مواقعی صادر می شود که نوع حکومت یک کشور تغییر کند.در زمان انقلاب، عفوی که شامل زندانیان سیاسی شد، عفو عمومی محسوب می شد.
در ادامه قصد ما بررسی عفو خاص یا عفو رهبری است و سعی داریم تا شرایط و احکام آن را بررسی کنیم.با ما همراه شوید:
? هم به استناد ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی و هم به استناد قانون اساسی، مقام رهبری این حق را دارد که پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه، تمام یا قسمتی از مجازات مرتکبان جرایم را بخشوده یا اینکه تخفیف بدهد.
عفو رهبری با عفو خصوصی ناظر به جرایم تعزیری است.
? عفو رهبری شامل حال کسانی است که محکومیت آن ها قطعی شده باشد یعنی محکوم و مجرم شناخته شده باشند لذا کسانی که شکایت آنان در حال رسیدگی است و هنوز حکمی صادر نشده مشمول عفو رهبری نمی شوند.
? درباره مجازات ها وقتی درخواست عفو می شود، مجازات متوقف می شود. در این زمینه به موجب آیین نامه کمیسیون عفو و بخشودگی مجازات اعدام با درخواست عفو فعلا متوقف می شود تا اینکه نتیجه اعلام شود.
عفو خصوصی یا عفو رهبری بر خلاف عمومی که توسط مجلس تصویب می شود، جنبه فردی و شخصی دارد و به هر محکومی منفردا و مستقلاً اعطا می شود.
? یک شخص ممکن است چند بار از عفو استفاده کند و مشمول عفو بشود از این جهت اشکالی ندارد.
? عفو رهبری نسبت به زیان دیدگان از جرم بلا اثر است یعنی حتی با وجود عفو هن فرد باید ضرر و زیان طرف مقابل را جبران کند.
عفو رهبری نمی تواند شامل مجازات های قصاص، دیه، و جبران خسارت زیان دیده باشد. زیرا این موارد حق الناس محسوب می شود. در مجازات های حدود هم عفو رهبری به ندرت وجود دارد و آن هم فقط در موارد خاص با وجود توبه امکان پذیر است برای این امر و دانستن حکم آن لازم است به ماده ۱۱۴ قانون مجازات اشاره ای داشته باشیم طبق این ماده:
“در جرائم موجب حد به استثنای قذف و محاربه، هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می گردد. همچنین اگر جرائم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضائیه از مقام رهبری درخواست نماید.”
عفو رهبری می تواند تمام مجازات ها اعم از اصلی، تکمیلی، و تبعی را شامل بشود. مجازات تبعی همان محرومیت از حقوق اجتماعی است. البته باید دقت کرد که عفو رهبری مجازات های تبعی را زمانی شامل می شود که تصریح شده باشد که مجازات های تبعی هم زایل می شود. در غیر این صورت شامل مجازات های تبعی یا محرومیت از حقوق اجتماعی نخواهد شد. که در بیشتر مواقع نیز این چنین است.
در یک سری از موارد در اقدامات تامینی و تربیتی یا درمانی برای مثال فرد را در کانون اصلاح و تربیت نگهداری می کنند یا اینکه بزهکاران دیوانه را در تیمارستان نگهداری می کنند که اینجا عفو رهبری شامل این موارد نمی شود.
عفو رهبری شامل مجازات به معنای اخص و خاص است و شامل مجازات های اداری، انتظامی، جریمه های مالیاتی و هزینه های دادرسی و مسئولیت مدنی نخواهد شد.
? کسانی که محکوم به اعدام شده اند و با استفاده از عفو مجازات آنان به حبس ابد تبدیل شده است اگر ۱۰ سال از تاریخ عفو قبلی بگذرد می توانند دوباره مشمول عفو بشوند.
? کسانی که از ابتدا محکوم به حبس ابد شده اند در صورتی می توانند مشمول عفو یا تخفیف مجازات قرار گیرند که ۱۰ سال از حبس آنان گذشته باشد
? کسانی که قبلا به حبس ابد محکوم شده اند و حبس آنان به وسیله عفو به ۱۵ سال تقلیل یافته است پس از این که ۵ سال از تاریخ عفو قبلی بگذرد می توانند مشمول عفو قرار گیرند.
? کسانی که به حبسی غیر از حبس ابد محکوم شده اند در صورت تحمل یک سوم باقی مانده حبس از تاریخ عفو قبلی ممکن است مشمول عفو و تخفیف قرار گیرند و اینکه طبق تبصره ماده ۲۵ آیین نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین، کسانی که قبلا حبس آنان مشمول عفو قرار گرفته یا مشمول تخفیف قرار گرفته یا اینکه تبدیل مجازات شده است به جزای نقدی و به خاطر این جزای نقدی در زندان هستند و عاجز از پرداخت می شوند ممکن است در این باره هم مشمول عفو قرار گیرند.
کسانی که درخواست آنان برای عفو از طرف کمیسیون رد شده است برای یکبار دیگر می توانند درخواست عفو کنند.
? عفو رهبری که در اصطلاح عفو خاص یا خصوصی نامیده می شود عفوی است که از جانب مقام رهبری در مناسبت های خاص مثل مناسبت های مذهبی و اعیاد به پیشنهاد رئیس قوه قضاییه صادر می شود.
? عفو رهبری شامل برخی جرایم نخواهد شد که در بالا به آن اشاره شد و همچنین شامل محکومان است نه افراد تحت تعقیب و در حال رسیدگی.
? عفو رهبری شامل قصاص و دیات و ضرر و خسارت نخواهد بود.
برخی از مناسبت ها عبارت اند از:
ولادت حضرت رسول، مبعث رسول اکرم (ص)، ولادت حضرت فاطمه (س)، ولادت معصومین، عید سعید فطر، عید قربان، سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و…
