تولیت موقوفه به طور کلی به وظایف کسی میگویند که مسئولیت اداره و تصمیم گیری در خصوص اموال وقف شده را بر عهده دارد. این فرد را با نام متولی تولیت موقوفه میشناسند که تعیین او توسط صاحب مال صورت میپذیرد. زمانی که شخصی بخشی یا همهی اموال خود را وقف مینماید و آن را برای استفادهی افراد دیگر قرار میدهد، میگویند که او اموالش را وقف کرده است.
در حالت کلی تولیت به معنای اداره کردن امور اموال وقف شده میباشد. در شرایطی واقف چندین متولی تولیت موقوفه را برمی گزیند که در این مواقع مسئولیت مال وقفی بر عهده ی همه ی متولیها میباشد. همچنین واقف میتواند برای تولیت موقوفه شرایط را در نظر بگیرد و شرط و شروطی قرار دهد. انتخاب فرد برای تولیت موقوفه یا متولی و یا مسئولیتهای او دارای قوانینی است که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت. پس اگر به دانستن اطلاعات بیشتر در خصوص متولی تولیت موقوفه و … علاقه مند میباشید، حتما تا انتهای این نوشتار از مجله حقوقی دادمان با ما همراه باشید.
پس از انجام وقف، معمولا مسئولیت اداره و تصمیم گیری های موقوفه بر عهده ی شخص واقف یا صاحب مال میباشد اما میتواند بنا به دلایل مختلف انجام این مسئولیت را بر عهده ی شخص دیگری قرار دهد که آن شخص را اصطلاحا متولی تولیت موقوفه می نامند. با این کار واقف دیگر اراده ی تصمیم گیری در خصوص اموال وقفی را نخواهد داشت.
در قسمت قبل توضیح دادیم که انتخاب متولی تولیت موقوفه بر عهده ی شخص واقف میباشد. گاهی واقف میتواند برای مدت معلوم اداره ی امور را بر عهده ی متولی قرار دهد. انتخاب متولی تولیت موقوفه به چند روش امکان پذیر است و انجام میگردد. در قسمت زیر این روشها را مورد بررسی دقیق قرار خواهیم داد:
♦ اولین و رایجترین شیوه آن است که واقف خود مسئولیت اموال وقفی را بر عهده بگیرد که در این صورت خود را به عنوان متولی امور موقوفه معرفی مینماید.
♦ واقف فرد دیگری را به عنوان متولی دوم معرفی نماید و پس از انتخاب او هر دو به اداره ی امور موقوفه بپردازند اما هر کدام این مسئولیت را جدا از یکدیگر انجام دهند.
♦ یکی دیگر از راهها این است که واقف فردی را به عنوان متولی انتخاب کند و خود به همراه متولی با هم امور موقوفه را اداره نمایند.
♦ در حالت دیگر واقف میتواند چندین نفر را به عنوان متولی تولیت موقوفه انتخاب نماید که هر یک از متولیان به طور مجزا به اداره ی امور موقوفه بپردازند.
♦ حالت دیگر برای مورد قبل آن است که واقف چند متولی را برگزیند و آنها با هم به اداره ی امور اموال وقف شده بپردازند.
♦ آخرین حالت هم این میتواند باشد که واقف فردی را به عنوان متولی تولیت انتخاب نماید و در شرایط انتخاب متولی تولیت موقوفه ذکر نماید که خود یا متولی میتوانند نسبت به امور اموال وقف شده تصمیم گیری نمایند و یا حتی فردی دیگر را به عنوان متولی انتخاب نمایند.
معمولا انجام امور انتخاب متولی در اداره ی وقف انجام میپذیرد و در این خصوص هر مسئله و اختلافی بین واقف و متولیان اتفاق افتد، بایستی امور حل اختلاف را در دادگاه انجام دهند و دادگاه در خصوص آن ها حکم کند.
مطابق قانون مربوط به متولی تولیت موقوفه ، انجام امور مربوط به موقوفه برای دو دوره میتواند انجام پذیرد که در زیر آن را بیان مینماییم:
مطابق قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران وقف به دو صورت انجام می پذیرد: وقف خاص و وقف عام.
وقف خاص: زمانی است که واقف استفاده از اموال وقف شده را صرفا برای افرادی خاص تعیین کرده باشد. برای مثال فرزندان خود و …
.وقف عام: این اصطلاح برای زمانی به کار میرود که واقف حق استفاده از اموال وقف شدهی خود را برای عموم مردم قرار داده باشد.
♦ اداره ی امور مربوط به مال وقف شده خاص تا زمانی که متولی نداشته باشد یا متولی آن مجهول باشد بر عهده ی اداره ی وقف میباشد.
♦ وقف مدت و زمانی ندارد و مدت آن نامحدود است پس برای آن نباید زمانی تعیین نمود.
♦ فروش اموال وقف شده مطابق قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران ممنوع میباشد اما این امر در سه صورت امکان پذیر است:
♦ برای تبدیل مال وقف شده، اخذ مجوزهای مربوطه از ادارهی اوقاف لازم و ضروری میباشد.
♦ اگر مال وقف شده اجاره داده شده باشد و اجازهی ساخت و ساز در محل وقفی به مستاجر داده شود، در صورتی که بنایی در آن محل ساخته شود متعلق به سازندهی آن خواهد بود. برای مثال اگر محل وقفی به صورت یک زمین مناسب کشت و زرع باشد که در شهر واقع شده است و دیگر امکان کشت و زرع در آن وجود ندارد، حال بخواهیم با تغییر کاربری زمین از کشاورزی به مسکونی بنایی در آن بسازیم. اگر این بنا در آن محل ساخته شود خود بنا متعلق به سازندهی آن می باشد در حالی که عرصه متعلق به موقوفه میباشد . البته سازنده بایستی مبلغی را در همان ابتدا به متولی تولیت موقوفه بپردازد که این مبلغ به عنوان پذیره میباشد. با پرداخت این مبلغ است که اجازهی ساخت به سازنده داده میشود. پس از ساخته شدن بنا در مال وقف شده، سند آن بنا به نام سازنده خواهد بود اما از آن جایی که این بنا در محل وقف شده قرار گرفته است بایستی سازنده مبلغی را جهت اجاره به متولی بپردازد. تمامی قوانین این اجاره مانند دیگر اجاره ها میباشد و میتواند مطابق نرخ روز تعیین گردد و به طور مداوم تمدید شود.
♦ درخواست ثبت اموال وقف شده بر عهده ی متولی تولیت موقوفه میباشد که باید انجام پذیرد. این مورد براساس ماده ۲۷ قانون ثبت و مواد ۲۵، ۳۲ و ۳۵ قانون ثبت املاک میباشد و فرقی بین وقف عام و خاص در این قانون وجود ندارد. درخواست ثبت توسط متولی تولیت موقوفه بایستی تا حداکثر ۳۰ روز از گذشت تاریخ نشر اولین آگهی انجام پذیرد در غیر این صورت ادارهی اوقاف این درخواست را ثبت خواهد کرد.
♦ مطابق ماده ۳۱ قانون ثبت، فردی که درخواست ثبت مینماید به عنوان متصدی یا مدعی تولیت شناخته میشود.
♦ از اولین مواقعی که بایستی متولی را از ادامه ی تولیت بر کنار کنیم در عدم رعایت مصلحت موقوفه میباشد. در واقع متولی تولیت موقوفه حق هیچ گونه آسیب رساندن و یا ضرر رساندن به مال وقفی را ندارد پس اگر از جانب او ضرری به آن موقوفه وارد گردد میتوان آن فرد را از تولیت موقوفه برکنار نمود. برای عزل او در این زمان ابتدا هشدار و تذکری از سوی ادارهی اوقاف به فرد متولی یا متولیان داده میشود و اگر آنها به رعایت مصلحت موقوفه پرداختند میتوانند وظیفه ی تولیت موقوفه را ادامه دهند در غیر این صورت به راحتی میتوان آنها را عزل نمود.
♦ دومین اتفاقی که میتواند متولی را از تولیت موقوفه برکنار نماید عدم رعایت موارد ذکر شده در عقد وقف میباشد. متولی تولیت موقوفه موظف است طبق قوانین و شروط موجود در وقفنامه عمل کند و عمل نکردن به آنها به معنای خیانت وی در این امر میباشد که میتواند او را از عمل تولیت برکنار نماید. این شرایط میتواند وظایف عادی و معمول متولی و یا شرایط تعیین شده از طرف واقف باشد.