سرچشمه و مبنای انواع دعاوی کیفری از جرائم و مجازات ها به وجود آمده است که به طور کلی دعوا یا شکوائیه ی کیفری، اقدامی است که به موجب آن شخص یا اشخاصی که به واسطه ی رفتار دیگری، جان، مال، آبرویشان مورد تعرض قرار گرفته است، به جهت احقاق حق و جلوگیری از اقدامات متعرض با حمایت وکیل امور کیفری به محاکم قضایی متوسل شود را دعوا یا شکوائیه کیفری می گویند.
در این نوشتار از مجموعه مقالات مجله حقوقی دادمان به طور مفصل درباره حالات مختلف انواع دعاوی کیفری و نحوه شکایت و روند رسیدگی به پرونده های دعوای کیفری و در انتها نقش وکیل امور کیفری در به سرانجام رساندن پرونده های کیفری در دادگاه و دادسراها را مورد بررسی قرار می دهیم.
مساله ای که موجب تفاوت بین انواع دعوای حقوقی، خانواده و کیفری از یکدیگر می باشد؛ تفاوت در منشا و منبع ایجاد حق و موضوع مورد حکم این قبیل دعاوی از یکدیگر می باشد.
در انواع دعاوی کیفری منشا ایجاد حق از جرم و جنایت سرچشمه می گیرد. در حالی که دعاوی حقوقی و خانواده از ارتباط و مراوده افراد با یکدیگر در امور قراردادها، اسناد، رابطه ی زوجیت و… به وجود خواهد آمد.
همچنین موضوع مورد حکم انواع دعاوی کیفری اصولا محدود به جبران خسارت مالی، حبس، شلاق، تبعید، جزای نقدی و… بسته به نظر قاضی و البته مجازات قانونی جرم ارتکابی می باشد.
برای مثال در جرم کلاهبرداری، علاوه بر تعیین حبس بین یک تا هفت سال برای مرتکب جرم، جزای نقدی معادل اموالی که با کلاهبرداری حاصل شده است، استرداد کلیه اموال و منافعی که از اموال مال باختگان حاصل شده است به صاحبان آنها محکوم می شود.
همچنین در صورت محکومیت کیفری شخص در صورت اشتغال در مشاغل دولتی از خدمت منفصل می شود و بسته به نوع جرم حتی پس از اجرای مجازات (در مثال فوق تحمل حبس ملاک است) از یک سری حقوق اجتماعی محروم می شود. برای مثال تا مدت زمانی نمی تواند در ادارات دولتی استخدام شود، نمی تواند به مشاغلی همچون قضاوت و وکالت اشتغال یابد و…
جدای از تمامی مجازات ها و محرومیت فوق در صورت محکومیت یکی از انواع دعاوی کیفری، قانون این اختیار را برای قاضی صادر کننده به وجود آورده است که علاوه بر حکم مجازات قانونی جرم که می تاند حبس، شلاق، جزای نقدی یا … باشد، با توجه به جرم ارتکابی، وی را ملزم به انجام رفتار های دیگری بنماید.
برای مثال مجرم را از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری یا داشتن دسته چک منع نماید، یا مجرم را ملزم به تحصیل یا یادگیری حرفه و شغلی محکوم نماید.
یکی از مسائلی که مراجعین دادگستری زیاد با آن مواجه هستند، تفکیک دو عنوان انواع دعاوی کیفری و دعاوی حقوقی است و برای موفقیت در دادگستری، دانستن تفاوتهای این دو عنوان خیلی موثر است:
۱- شکایت کیفری مربوط به عملی است که برای مرتکب آن، دادگاه مجازات تعیین میکند ولی برای دعوای حقوقی دادگاه مجازاتی درنظرنمیگیرد و فقط مرتکب عمل رابه دادن حقوق قانونی دیگران یا انجام تکالیفش ملزم می سازد.
۲- شکایت کیفری را درهرکاغذی میتوان تنظیم و به مرجع قضایی برد، ولی شکایت حقوقی حتماٌ باید در کاغذ مخصوصی بنام دادخواست نوشته شود وگرنه مورد پذیرش قرار نمیگیرد .
۳- شکایت کیفری را برای رسیدگی باید ابتداء به مرجعی بنام دادسرا برد و بعد از انجام تحقیقات در کلانتری و دادسرا، جهت رسیدگی به دادگاه فرستاده میشود. ولی دادخواست حقوقی باید به صورت مستقیم به دادگاه برده شود.
۴- دردعواهای کیفری بدون وکیل امور کیفری هم میشود به حکم دادگاه اعتراض و خواستار ارسال پرونده به دادگاه تجدید نظر شد ولی در دعواهای حقوقی فقط وکیل دادگستری باید به وسیله دادخواست تجید نظر درخواست تجید نظرخواهی کند.
۵- برای مطرح کردن شکایت کیفری (از هر نوعی که باشد) فقط یک تمبر ۲۰۰۰ تومانی لازم است که در دادگستری برروی آن زده میشود، ولی برای طرح شکایت حقوقی، باید به تناسب ارزش مالی که راجع به آن دعوا مطرح شده یک ونیم در هزار تمبر باطل کرد.
۶- پرونده بسیاری از شکایتهای کیفری حتی با پس گرفتن شکایت از طرف شاکی هم بسته نمی شوند (مثل شکایت راجع به رشوه، قتل، زنا و.. ) اما شکایتهای حقوقی با پس گرفتن دعوا از طرف شکایت کننده، خاتمه مییابند.
۷- درشکایت های کیفری، به شکایت کننده شاکی گفته میشود و به طرف او متشاکی یا مشتکی عنه و یا متهم گفته میشود و به موضوع پرونده نیز اتهام میگویند. اما در شکایتهای حقوقی، به شکایت کننده خواهان میگویند، به طرف او خوانده گفته میشود و به موضوع پرونده هم خواسته میگویند.
۸- برای دعوت کردن طرف شکایت کیفری(متهم) به دادگاه برگه ای بنام احضاریه برای او فرستاده میشود ولی برای دعوت کردن طرف شکایت حقوقی(خوانده) از ورقه ای بنام اخطاریه استفاده میکند.
۹- در شکایت کیفری، اگر متهم (مشتکی عنه)به احضاریه توجه نکند و در وقت تعیین شده خود را به مرجع قضایی معرفی نکند. او را جلب و به اجبار به دادگستری میبرند ولی در شکایتهای حقوقی اگرخوانده به موقع حاضر نشود، منتظر او نمیمانند و ممکن است حق را به خواهان بدهند.
دادگاه ها در امور کیفری، برخلاف امور حقوقی از انواع و اقسام مختلفی برخوردار می باشند که با توجه به نوع و شخصیت مجرم ارجاع و مورد رسیدگی واقع می شوند. جهت بیان توضیح بیشتر درباره انواع دادگاه های دعاوی کیفری باید اذعان داشت که:
دادگاه های کیفری به دادگاه کیفری یک، کیفری دو، انقلاب، نظامی، روحانیت، اطفال و نوجوانان تقسیم می شود.
دادگاه کیفری یک به جرائمی که مجازات آنها اعدام یا حبس ابد، حبس تعزیری بیشتر از ده سال باشد، جرائم سیاسی و مطبوعاتی، جرائمی که می بایست دیه بیش از نصف دیه کامل به شاکی پرداخت شود رسیدگی خواهد کرد.
اما رسیدگی در دادگاه انقلاب بر خلاف دادگاه کیفری یک، بر اساس نوع جرم می باشد، مطابق با ماده ۳۰۳ قانون آئین دادرسی کیفری، جرائمی همچون؛ جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، محاربه و افساد فیالارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام، توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری، تمام جرایم مربوط به مواد مخدر، روانگردان و پیش سازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل.
رسیدگی در دادگاه های نظامی و روحانیت نیز بر اساس شخصیت مجرم بوده و در صورتی که ارتکاب جرم در حین انجام وظیفه بوده باشد در هریک از این دو دادگاه قابل طرح و رسیدگی خواهد بود.
دادگاه اطفال و نوجوانان نیز در صورتی که سن مرتکب در حین ارتکاب جرم کمتر از هجده سال تمام باشد، موضوع به دادگاه اطفال و نوجوانان برای رسیدگی ارجاع خواهد شد.
و اما در ارتباط با دادگاه کیفری دو که به دادگاه عمومی نیز مشهور می باشد.
در صورتی که عمل مجرمانه ای مطابق با آنچه که در خصوص دادگاه های کیفری بیان شد شامل هیچ کدام از دادگاه کیفری فوق نشود، موضوع به دادگاه کیفری دو برای رسیدگی ارجاع خواهد شد. برای مثال جرائم ناشی از تخلفات رانندگی، شرب خمر، توهین و بسیاری از جرائم
نکته ای که می بایست در این باره توجه نمود، رسیدگی در دادگاه های کیفری یک و انقلاب با حضور سه قاضی انجام خواهد شد.
در خصوص طرح انواع دعاوی کیفری با توجه به نظر وکیل امور کیفری لازم است که شاکی با به همراه داشتن کلیه مدارک ثابت کننده ادعای خود، به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه نموده و پس از پرداخت هزینه دادرسی (صد هزار ریال) نسبت به ثبت دعوا و شکوائیه ی خود اقدام نماید. همچنین می تواند با مراجعه به هریک از دفاتر خدمات قضایی و پرداخت هزینه دادرسی نسبت به ثبت شکوائیه خود اقدام نماید.
وکیل امور کیفری موسسه حقوقی دادمان در این زمینه می گوید که به طور کلی رسیدگی در امور کیفری در قانون و رویه قضایی ما به صورت دو مرحله ای می باشد. یعنی اگر شخصی نسبت به علیه شخص یا اشخاصی یک دعوا و شکوائیه کیفری مطرح نماید، ابتدا برای انجام تحقیقات مقدماتی از متهم، شاکی، شهود و مطلعین و به طور کلی بررسی دلایل و مدارک توسط بازپرس و دادسرا صورت خواهد گرفت و چنانچه بازپرس پس از پایان رسیدگی به موضوع با توجه به محتویات پرونده، نظر بر جرم بودن عمل ارتکابی و قابل انتساب بودن جرم به متهم و مظنونین در پرونده می باشد، با صدور قرار جلب دادرسی، پرونده را نزد دادستان فرستاده تا دادستان نیز درصورت هم عقیده بودن با او با صدور کیفر خواست، موضوع را به دادگاه های کیفری ارسال نماید.
پس از ارسال پرونده به دادگاه کیفری، قاضی رسیدگی کننده می توانند مجددا تحقیقات از طرفین به عمل آورد، و در نهایت اگر اقدام دیگری را لازم نداند با صدور حکم رسیدگی به دعوا را خاتمه دهد.
اما در برخی از موارد، مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری؛ پرونده در دادسرا به جهت انجام تحقیقات ارسال نمی شود بلکه مستقیما برای رسیدگی پرونده به دادگاه ارجاع داده می شود. این موارد عبارتند از:
شکایت از شخصی که مرتکب تخلفی شده و عمل او طبق قانون جرم تلقی می شود و قاضی برای آن مجازات تعیین کرده شکایت “کیفری” نامیده میشود.شکایت کیفری ابتدا توسط وکیل امور کیفری در دادسرا مطرح میشود، یعنی باید شکوائیه خطاب به دادستان نوشته و مشتکی عنه (کسی که از او شکایت دارید) را با اسم و مشخصات و آدرس معین کنید و مشروح شکایت خود را بنویسید و مدارک و مستندات خود را به شکایت پیوست کنید.نوشتن شکوائیه کیفری شیوه خاصی ندارد و مانند دعاوی حقوقی نیاز به فرم خاصی ندارد، اما خوب است شکایتنامه منظم ومرتب از حیث جمله بندی و خوانا باشد.
رسیدگی قضائی به انواع دعاوی کیفری در دادگستری چند مرحله دارد:
۱) مرحله طرح شکایت وشروع تحقیقات
۲) مرحله رسیدگی ابتدائی دادگاه اولیه(دادگاه بدوی)
۳) مرحله رسیدگی تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر
فرم دادخواست برای دعاوی حقوقی و مالی است و معمولا به دادگاههای حقوقی تقدیم میشود اما گاهی ممکن است یک امر کیفری با شکایت شما دردادگاه کیفری مطرح باشد که جنبه مالی هم داشته باشد. مثلا علیه کسی شکایت خیانت در امانت مطرح کرده اید و پرونده دردادگاه کیفری درحال رسیدگی است چون دادگاه کیفری صرفا به آنچه شما شکایت کرده اید رسیدگی میکند و کاری به جنبه مالی ندارد قانونگذار اجازه داده برای تسهیل کار و اینکه شما زودتر به حق خود برسید دعوی مالی مرتبط با همان شکایت را در همان دادگاه کیفری با تقدیم دادخواست بوسیله خودتان یا وکیل خبره کیفری در کرج مطرح کنید در چنین مواردی دادگاه کیفری پس از رسیدگی به امر انواع دعاوی کیفری درصورتی که جرم را ثابت دانست و متهم را به مجازات محکوم کرد به امرحقوقی ادعائی شما رسیدگی ورای مقتضی صادر خواهد کرد.
بیشتر پروندههای مطروحه انواع دعاوی کیفری در دادگستری با شکایت متضرر از جرم آغاز می شود. هر روزه در صحن مجتمع های قضایی شاهد اشخاصی هستیم که یا شخصا یا با استخدام وکیل امور کیفری با تنظیم و تقدیم شکایت به مراجع ذی صلاح، مبادرت به طرح و تعقیب انواع دعاوی کیفری خود میکنند و از مقامات قضایی تقاضای اعاده حقوق از دست رفته خود و مجازات مرتکبین جرایم را دارند. در تنظیم شکایت کیفری، شاکی باید چند مسأله را به طور دقیق در شکایت خود درج کند.
۱ـ مشخصات و آدرس خود (شاکی)
۲ـ مشخصات مرتکب یا مرتکبین جرم (مشتکی عنه) «در صورت امکان» و اعلام نشانی آنها
۳ـ محل وقوع جرم
۴ـ شرح عمل مجرمانه مورد ادعا و چگونگی و تاریخ وقوع آن
۵ـ دلایل ارتکاب جرم درصورت وجود شهود آدرس آنها
۶ـ میزان خسارت وضرر و زیان وارده ـ در صورت ورود خسارت و امکان تعیین آن ـ در شکواییه مطروحه شاکی به بیان شکایت خود با ذکر موارد پیش گفته کرده و از مقامات قضایی دادخواهی میکند که بااین طرح شکایت فرآیند دادرسی کیفری آغاز میشود .
پس از طی موارد فوق و تکمیل شکوائیه ، شاکی بایدامضاء کند و به دادسرا یا دادگاه مربوطه ارائه کند و دادسرا یا دادگاه با برسی دستورات لازم را جهت پیگیری انواع دعاوی کیفری توسط وکیل امور کیفری به ضابطین قضائی اعلام میکند.
موسسه حقوقی سروش نافع دادمان (شعبه مرکزی در کرج) با اتکا به تجربیاتی که از به نتیجه رساندن پرونده های کیفری و با بهره گیری از بهترین وکیل امور کیفری در کرج و سایر شهرها و نمایندگی های خود کسب کرده است آماده ارائه خدمات حقوقی در زمینه انواع دعاوی کیفری می باشد: