مهریه یکی از مهم ترین حقوق زن به موجب شرع و قانون است که توسط عقد نکاح بین زوجین تعیین میگردد.در مورد شرایط مطالبه مهریه در مقالات قبلی مجله حقوقی موسسه دادمان بسیار صحبت شده است و در این مقاله قصد داریم درباره شرایط مطالبه و پرداخت مهریه زن بعد از فوت شوهر و قوانینی که برای آن وجود دارد صحبت کنیم .
طبق قانون مدنی، به هنگام فوت شخصی ابتدا باید دیون و بدهی‌های مالی وی پرداخت گردد و پس از آن اگر چیزی باقی ماند، طبق قواعد ارث میان ورثه وی تقسیم شود؛ زن میتواند با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده، در صورت فوت مرد که مهریه همسرش را نپرداخته مهریه‌اش را مطالبه کند؛ حتی اگر دیر اقدام کرده باشد و تقسیم ترکه متوفی انجام شده باشد.
دادخواست مطالبه مهریه باید به طرفیت ورثه متوفی اقامه شود. در مواردی هم که مهریه زن وجه رایج یا پول نقد باشد، تاریخ فوت مبنای محاسبه قرار می‌گیرد و زن طبق شاخص سال فوت شوهر مهریه را دریافت میکند.
درضمن نکته مهمی که در رابطه با مهریه زن پس از فوت شوهر وجود دارد، آن است که مهریه زن علاوه بر ارثی است که به وی تعلق می‌گیرد. به این معنا که در صورت فوت مرد، زوجه هم قادر به مطالبه ارث بر طبق قانون مدنی است و هم میتواند مهریه‌اش را مطالبه کند.
بطور کل باید گفت که اگر شوهر ارثی از خود به جای گذاشته باشد بدهی های متوفی از محل ماترک (اموال بر جای مانده) پرداخت خواهد شد؛ حال به چند نکته که حائز اهمیت است اشاره میکنیم:
نکته ۱) وراث بیش از کل ماترک متوفی مسئولیتی ندارند به عبارت دیگر و به عنوان مثال اگر مردی فوت کند و ارثی بر جای نگذاشته باشد، یا ارث اندکی داشته باشد و همسر او مطالبه مهریه کند و ارث جوابگوی مهریه زوجه نباشد، وراث شوهر مسئولیتی برای پرداخت مابقی مهریه زن بعد از فوت شوهر ندارند.
نکته ۲) اگر اموال به جای مانده از شوهر کم باشد و چند نفر طلبکار باشد هر کدام که زودتر اقدام کند برای اینکه مالی از متوفی توقیف کند در گرفتن طلب خود در آن مال توقیف شده اولویت خواهد داشت مثال: شخصی فوت کرده و یک باب آپارتمان به مبلغ ششصد میلیون تومان ارث از او باقی مانده است، مهریه همسر او ۵۰۰ سکه می باشد و چکی هم نزد طلبکار به مبلغ چهارصد میلیون تومان موجود است. در اینجا اگر طلبکار چک زودتر از همسر متوفی موفق به توقیف ملک موروثی (آپارتمان) گردد، در وصول تمام طلب خود اولویت خواهد داشت.
نکته ۳) در شرایط مساوی، مهریه زوجه متوفی دین ممتاز محسوب میشود و نسبت به سایر طلبکاران زوجه دارای اولویت می باشد. بنابراین زوجه با به اجرا گذاشتن مهریه نسبت به سایر طلبکاران شوهر اولویت دارد.
نکته ۴) برطبق ماده ۱۰۸۲ همانطور که گفته شد حتی اگر بین زوجین نزدیکی واقع نشده باشد و زوج فوت کند زن دوشیزه متوفی قادر است کل مهریه را از محل ماترک وصول بنماید. و اگر مهریه زوجه وجه نقد باشد تا زمان فوت شوهر به نرخ روز محاسبه می گردد و اگر مهریه زن بعد از فوت شوهر سکه باشد که بدیهی است ملاک عین سکه است فارغ قیمت آن. بنابراین مهریه زن در صورت باکره بودن و فوت شوهر تمام خواهد بود.
نکته ۵) بهتر است اشاره ای هم به حکم مهریه زن باکره در حیات شوهر داشته باشیم. زوجه تا قبل از طلاق اگر باکره باشد، میتواند درخواست تمام مهر را از شوهر کند. به عبارت دیگر مستحق تمام مهر است. چه درخواست طلاق از طرف مرد باشد چه از طرف زن و چه توافقی باشد.
اگر زوجه مثلا با توقیف مال شوهر کل مهریه را وصول کرده باشد و هنوز باکره باشد و سرنوشت زوجین به طلاق منتهی شود، زوجه بایستی نصف مهریه دریافتی را به شوهر مسترد نماید. و این تفاوت مهریه زن بعد از فوت شوهر با مهریه زن قبل از فوت شوهر است. به عبارت دیگر فقط با طلاق مهریه نصف خواهد شد.
قانون جمهوری اسلامی ایران نیز به صراحت از حق مهریه زن حمایت کرده است و عدم پرداخت مهریه از جانب مرد را بعنوان جرم در نظر گرفته و مجازاتی همچون حبس را برای آن مقرر کرده است.
از نظر قانونی مهریه تکلیفی است که شوهر زوجه تعهد کرده است و طبعا پدرشوهر زوجه مسئولیت قانونی نسبت به پرداخت آن ندارد. درنتیجه حتی در مواردی که همسر زوجه از تمکن مالی برخوردار نبوده باشد در مقابل پدر شوهر دارای سرمایه زیادی باشد، هیچ مسئولیت قانونی بر دوش پدر شوهر نیست. اما در بسیاری از موارد به دلیل مسائل عاطفی و خانوادگی برقرار در نظام خانواده ایران، پدر شوهر زوجه نسبت به پرداخت بخشی از مهریه زوجه و کمک به تسهیل مشکلات اقدام میکند.
به صورت کلی چه در مواردی که مهریه از نوع عندالمطالبه باشد و یا از نوع عند الاستطاعه مقرر شده باشد تعهد مرد نسبت به زن بوده و زن میتواند به دادگاه یا دفاتر ثبت مراجعه کرده و نسبت به مطالبه و اجرای مهریه اقدام کند. دادگاه نیز در صورتی که مرد دارای اموال یا سرمایه قابل وصولی باشد تامین اموال را انجام داده و حق مهریه زن را وصول می کند و همچنین در صورتی که مرد از تمکن مالی جهت پرداخت مهریه عاجز باشد میتواند با تقدیم دادخواست اعسار به دادگاه، تقاضای تقسیط مهریه را کند.
شرایط گرفتن مهریه از پدر شوهر در شرایطی که پدر شوهر در عقد نامه نسبت به پرداخت مهریه ضمانت یا تعهدی داده باشد: در این شرایط، برای زوجه مقدور است که از پدر شوهر خود مطالبه مهریه کند. البته باید توجه داشت که پدر شوهر بایستی تعهد و ضمانت پرداخت مهریه را به صورت قانونی به امضاء رسانده باشد و استناد به گفتار شفاهی پدر شوهر در خصوص پرداخت یا ضمانت پرداخت مهریه زوجه آنچنان از جایگاه قانونی برخوردار نیست.
در صورتیکه پدر شوهر فوت کرده باشد: همچنین در شرایطی که پدر شوهر فوت کرده باشد و تعهد مهریه را در زمان عقد نکاح کرده باشد، زوجه می تواند تقاضای مهریه خود را به ورثه پدر شوهر متوفی اذعان داشته و ورثه مکلف به پرداخت مهریه به عنوان دین ممتاز از محل سهم الارث است. قانونا در صورتی که زوجه فوت کرده باشد ورثه ( فرزندان و دیگر وراث) وی از حق پیگیری مهریه از کلیه شرایطی که عنوان کردیم، برخوردار هستند.
