یکی از منابع مهم درآمد دولت ها ، درآمد های مالیاتی ناشی از مالیات بر ارزش افزوده میباشد.دولت ها با دریافت مالیات به صورت مستمر می توانند خدمات ضروری برای جامعه را با برنامه ریزی بهتر ارایه دهند.در این مقاله ابتدا با مفهوم مالیات و انواع مالیات ها آشنا میشویم و در ادامه با قانون مالیات بر ارزش افزوده و نحوه محاسبه آن آشنا میشویم.
«مالیات پرداختی است الزامی و بلاعوض که ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق گیرد». بااین‌حال شاید ابتدایی‌ترین ذهنیتی که برای همه ما از مالیات وجود دارد، هزینه‌ای است که افراد یک جامعه برای هزینه‌های عمومی پرداخت می‌کنند.
انواع تعریف مالیات :
مالیات از زبان «دیوید هیوم»، فیلسوف شهیر اسکاتلندی: «مالیات، بها و جبران خدماتی است که از دستگاه دولت عاید اشخاص می‌گردد».
مالیات از نگاه «کنت دو میرابو»، سیاستمدار و اقتصاددان شهیر قرن هجدهمی فرانسه: «مالیات، پیش پرداختی است که افراد برای استفاده از انتظامات عمومی می‌دهند».
مالیات از دید «شارل دو منتسکیو»، فیلسوف فرانسوی: «مالیات، قسمتی از دارایی است که شخص برای امنیت بقیه دارایی خود یا برای اینکه بتواند از بقیه دارایی با آسایش بهره‌مند شود پرداخت می‌کند».
مالیات از « چارلز ای.مک لور» در کتاب « بریتانیکا »: «پرداخت مالی اجباری و یا انواع دیگری از هزینه‌های تحمیلی از سوی دولت به پرداخت‌کنندگان مالیات، جهت هزینه کردن در مخارج خدمات عمومی».
مالیات از زبان مرحوم دکتر «حسین پیرنیا» از کتاب «مالیه عمومی»: «برداشت قسمتی از دارایی یا درآمد افراد برحسب توانایی پرداخت آنان برای تأمین مخارج دولتی».
انواع مالیات در ایران به دو دسته کلی مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم تقسیم می‌شود. مالیاتهای مستقیم، مالیاتی است که افراد مشخصی به ازای درآمد و یا مایملک خاصی و به میزان مشخصی پرداخت می‌کنند. مالیات غیرمستقیم نیز مالیاتی است که پرداخت‌کننده آن برای دولت مشخص نیست و به طور غیرمستقیم بر روی کالاها و خدمات اعمال می‌گردد همانند مالیات بر ارزش افزوده .
به فراخور نوع مالیات، انواع منابع مالیاتی وجود دارد. در زیر انواع منابع مالیاتی در ایران را در دو دسته مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم می‌خوانید.
۱- مالیات بر ارث ۲- حق تمبر
۱- مالیات بر درآمد املاک ۲- مالیات بر درآمد کشاورزی ۳- مالیات بر درآمد حقوق ۴- مالیات بر درآمد مشاغل ۵- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی ۶- مالیات بر درآمد اتفاقی ۷- مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف
مالیات بر ارزش افزوده
یکی از مدرن‌ترین و متعالی‌ترین انواع مالیات، مالیات بر ارزش افزوده است. این شیوه اخذ مالیات که از چندین دهه قبل درکشورهای پیشرفته درحال اجرا است، از سال ۱۳۸۷ و با تصویب قانون مالیات ارزش افزوده درمجلس شورای اسلامی، درایران نیز اجرایی شده است.
مالیات بر ارزش افزوده، شیوه ای از پرداخت مالیات است که هزینه مالیات را از دوش تولیدکننده برداشته و بر روی زنجیره کامل تولید، توزیع و مصرف تقسیم می‌کند. این روش که هم‌اکنون در بیش از ۱۶۰ کشور جهان در حال اجرا است، در حقیقت نوعی مالیات غیرمستقیم و چند مرحله‌ای است که درهر مرحله از زنجیره تولید-توزیع-مصرف براساس ارزشی مبادله ای کالا اخذ می‌شود.
این نوع مالیات در هر بخش از این زنجیره به بهای کالا یا خدمات افزوده‌شده و توسط خریدار پرداخت و به فروشنده که دریافت‌کننده آن محسوب می‌شود پرداخت می‌شود. دریافت‌کننده نیز مکلف است آن را به سازمان امور مالیاتی یا همان دولت پرداخت نماید.
ارزش افزوده به زبان ساده یعنی ارزشی که در هر مرحله به کالا یا خدمات افزوده می‌شود. همان‌طور که مشخص است و پیش‌تر نیز گفته شد، ارزش افزوده مربوط به کالا یا خدماتی است که زنجیره‌ای چندمرحله‌ای از تولید تا مصرف دارند. طبعاً در هر مرحله از این زنجیره، به دلیل کاری که روی کالا انجام می‌شود، ارزشی به آن افزوده می‌شود.
قانون مالیات ارزش افزوده اولین بار، در دهه ۶۰ خورشیدی به صورت لایحه به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. نمایندگان وقت مجلس پس از چند جلسه بررسی این لایحه، با توجه به قرارگیری کشور در شرایط وخیم اقتصادی ناشی از جنگ، تصویب این لایحه را به صلاح ندانستند و به همین دلیل دولت این لایحه را از مجلس پس گرفت.
تصویب قانون مالیات ارزش افزوده چندین سال راکد ماند تا اینکه در اواخر دهه ۷۰، بار دیگر لایحه قانون مالیات بر ارزش افزوده شروع به تدوین شد و درنهایت این لایحه در سال ۱۳۸۰ تقدیم دولت شد. دولت نیز در سال ۱۳۸۱ ضمن تصویب این لایحه آن را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد.
فرایند بررسی و تصویب این لایحه پروسه‌ای ۵ ساله را طی کرد. در این مدت تعداد زیادی از کارشناسان، صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه و دانشگاهیان، نمایندگان مجلس و دولت و نمایندگانی از بخش خصوصی به بررسی دقیق و جزءبه‌جزء این قانون پرداختند تا درنهایت در مهرماه ۱۳۸۶ این لایحه جمع بندی شده و به شورای نگهبان ارسال شد.
شورای نگهبان پس از بررسی این لایحه ایراداتی به آن وارد کرد که این ایرادات در سه مرحله توسط کمیسیون اقتصادی مجلس بررسی و مرتفع شد. در نهایت در خردادماه ۱۳۸۷ شورای نگهبان این لایحه را تائید کرده و درتیرماه همان سال قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط رئیس‌جمهور به وزارت امور اقتصادی و دارایی ابلاغ شد.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران به روش «صورتحسابی» یا به اصطلاح تخصصی آن روش «تفریقی غیرمستقیم» است. در این روش خریدار هنگام خرید محصول علاوه بر بهای کالا، باید مالیات ارزش افزوده آن که شامل ضریب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای کالا است را به فروشنده پرداخت کند. فروشنده نیز موظف به دریافت این مبلغ بوده تا در پایان هر دوره مالیاتی آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند.
طبیعی است فروشنده واسطه، خود یک بار این کالا را خریداری کرده و در آن زمان مالیات ارزش افزوده پرداخت کرده است. میزان مالیات بر ارزش افزوده پرداختی توسط فروشنده واسطه به سازمان امور مالیاتی، در واقع مابه‌التفاوت مالیات ارزش افزوده دریافتی و پرداختی او می شود.
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران ۹ درصد است. از این ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده، ۳ درصد عوارض سهم شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، ۱ درصد سهم حوزه سلامت و ۲۷ صدم درصد سهم توسعه ورزش همگانی در کشور است. نرخ ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده دائمی نبوده و به فراخور شرایط اقتصادی کشور ممکن است توسط قانون گذاران افزایش یا کاهش یابد.
همان‌طور که گفته شد، مالیات بر ارزش افزوده به‌صورت دوره‌های ۳ ماهه یا فصلی محاسبه و پرداخت می‌شود. به‌طور مثال یک فروشنده باید هر ۳ ماه یک بار مالیات ارزش افزوده‌ای که از خریداران خود دریافت کرده است را با سازمان امور مالیاتی تسویه کند.
مهلت تسویه‌حساب مالیات بر ارزش افزوده تا ۱۵ روز پس از دوره است؛ یعنی به‌طور مثال مالیات فصل بهار باید تا ۱۵ تیرماه همان سال تسویه شود. بدیهی است که در صورت عدم تسویه‌حساب تا مهلت مقرر، برای افراد خاطی مطابق قانون جرائمی در نظر گرفته می‌شود.
افرادی که مشمول دریافت مالیات ارزش افزوده از مشتریان خود هستند باید ضمن دریافت گواهی ثبت‌نام مالیات بر ارزش افزوده، در موعد مقرر و از طریق سامانه مالیات ارزش افزوده به نشانی evat.ir، اظهارنامه مالیاتی مالیات ارزش افزوده خود را تکمیل و به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.
در نگاه اول باید گفت که مالیات بر ارزش افزوده، شامل تمامی مشاغلی می‌شود که به‌نوعی به خریدوفروش کالا و خدمات می‌پردازند. در زیر لیستی از مشاغلی را می‌بینید که بر اساس قانون ، موظف به پرداخت آن هستند.
مطابق اصل ۵۱ قانون اساسی، هیچ نوع مالیاتی وضع نمی‌شود، مگر اینکه به‌موجب قانون معافیت‌ها و بخشودگی‌های آن مشخص‌شده باشد. مالیات بر ارزش افزوده نیز از این قانون مستثنا نیست و در خود معافیت‌هایی درنظر گرفته است. برای اینکه فشار مالیات از دوش اقشار کم‌درآمد کاسته شود، قانون مالیات ارزش افزوده معافیت‌هایی را برای برخی کالاها و خدمات در نظر گرفته است. در کنار این‌ها، برخی معافیت‌ها نیز جنبه فرهنگی و ملی دارند.
جدول کالاها و خدمات معاف از مالیات ارزش افزوده
برای گفتگو با مشاوران امور مالی روی لینک زیر کلیک کنید:
