سنگ کلیه یک مشکل شایع است، به طوری که از هر ده نفر، یک نفر در مقطعی از زندگی دچار این عارضه می شود. یک بار که سنگ کلیه بگیرید شانس ابتلای مجدد افزایش می یابد. هر چه هم سنگ بزرگ تر باشد، درد هم بیش تر است. دفع سنگ کلیه بزرگ و دفع سنگ کلیه از لوله حالب یکی از مشکل ترین موارد دفع سنگ کلیه است.
سنگ های کلیه ممکن است اندازه ی یک نقطه ی کوچک، یا به بزرگی یک توپ گلف باشند، البته سنگی به این بزرگی نادر است و اغلب سنگ ها اندازه ی یک نخود هستند. جدا از اندازه ی سنگ ها، اصولاً سنگ های کلیه وقتی به وجود می آید که یک ماده ی کریستالی خاص در ادرار شما جمع شود.
گاهی اوقات این ماده می تواند اوریک اسید باشد، یا یک ماده ی معدنی مثل کلسیم، اگزالات یا فسفر. وقتی تجمع این مواد زیاد باشد جریان ادرار شما دیگر نمی تواند این غلظت را رقیق کند و همین هم باعث ایجاد سنگ و سنگریزه در کلیه ها می شود.
برای رهایی از سنگ های بزرگ ممکن است نیاز به روش هایی با کم ترین تهاجم، و گاهی نیاز به جراحی سنگ کلیه باشد. برای از بین بردن سنگ های قسمت پایینی دستگاه ادراری، اورولوژیست یک لوله ی ویژه (سیستوسکوپ) را که یک دوربین کوچک در سرش دارد وارد میزراه می کند (لوله ای که ادرار را از مثانه به بیرون بدن انتقال می دهد).
برای سنگ های خارج از مثانه، مثلاً درون حالب یا کلیه ها، پزشکان از یک یورتروسکوپ استفاده می کنند. برای سنگ های بزرگ تر بالای دستگاه ادراری، یک برش کوچک روی کمر شما داده می شود و لوله ی مخصوص مستقیماً به کلیه ها وارد شده و سنگ از طریق لوله مکیده می شود. سنگ های بزرگ تر را ممکن است اول با ابزار یا با لیزر بشکنند.
نقش لوله حالب انتقال ادرار از کلیه به مثانه است. همین موضوع گیر کردن سنگ در لوله حالب درد ایجاد می کند. نام علمی این درد، کولیک کلیه است. درد ممکن است در کمر، پهلوها، پایین شکم یا کشاله ی ران حس شود. این درد حالت موجی دارد و می آید و می رود.
سنگ های کلیوی می توانند در یکی یا هر دو کلیه تشکیل شوند. سپس ممکن است به حالب، لوله ای که کلیه را به مثانه متصل می کند، هدایت شوند.
سنگ کلیه های کوچکتر اغلب بدون هیچ گونه علائمی دفع می شوند. سنگ های بزرگتر ممکن است در حالب گیر کنند و باعث ایجاد احساس درد شوند. در صورت دفع نشدن سنگ کلیه، عوارضی از جمله عفونت کلیه می تواند به وجود آید.
در اینجا دو عامل مهم برای تخمین زمان دفع سنگ کلیه وجود دارد: اندازه و محل سنگ
اندازه سنگ کلیه نقش مهمی در زمان دفع سنگ کلیه از بدن دارد. به طور کلی، سنگ های کوچکتر سریع تر و با درد کمتری دفع می شوند.
در زیر یک جدول زمانی برای سنگ های کلیه با اندازه های مختلف آورده شده است:
محل سنگ کلیه نقش مهمی در اینکه آیا بیمار توانایی دفع سنگ کلیه به صورت طبیعی را دارد یا خیر بازی می کند. بعضی از سنگ ها در خود کلیه شکل می گیرند در حالیکه بقیه سنگ ها در حالب تشکیل می شوند.
۴۸% سنگ های کلیه که در نزدیکی کلیه تشکیل می شوند، بدون نیاز به درمان های دیگر و به صورت طبیعی دفع می شوند. این مقدار برای سنگ هایی که نزدیک به مثانه تشکیل می شوند به ۷۹% می رسد.
در طی سالیان طولانی، یکی از پر کاربردترین روش های جراحی سنگ کلیه، عمل سنگ کلیه در حالب بوده است. امروزه حدوداً ۵۰ درصد از بیماران کاندید عمل سنگ کلیه، به منظور درمان سنگ کلیه گیر کرده در لوله حالب به پزشک اورولوژ مراجعه می کنند.
یکی از متداول ترین روش ها در اورولوژی همین روش است اما در سال های گذشته ناپدید شده است، با وجود این حقیقت تقریبا ۵۰ درصد از تمام بیمارانی که برای درمان سنگ کلیه که در قسمت فوقانی دستگاه ادراری وجود دارد، با سنگی که در حالب گیر کرده است مراجعه میکنند.
به صورت مشخص، توسعه سمیگرید ادراری و یورتروسکوپ های قابل انعطاف به همراه لیزر موثر، الکتروهیدرولیک، یا یورترولیتوتومی لیتوتریپسی پرتابی لاپاراسکوپی، و نسل سوم لیتوتریپورت ها به همراه اولتراسونیک و تعیین محل فلوروسکوپی سنگ و مناطق کانونی کوچک، چیزی که میتواند حتی برای سنگ های کلیه نوزادان نیز به آن اشاره کرد، آخرین شکاف در طیف درمان های خیلی کم تهاجم در رده ادراری را بسته اند.
وقتی سنگ از بین برود درد شما هم باید ناپدید شود. بعضی سنگ ها خود به خود و بدون نیاز به کمک دفع می شوند. اما درمان سنگ کلیه های بزرگ تر باید تحت نظر پزشک اتفاق افتد.. اگر استفراغ کرده باشید یا بدن شما کم آب شده باشد نیاز به تزریق وریدی مایعات دارید.
در روش های خانگی سنگ حالب نیز مانند سنگ کلیه، نوشیدن آب حرف اول را می زند. می توان گفت که مایعاتی مانند آب انار و آب کرفس، آب ریحان، آب لیمو و سرکه سیب می توانند به شکستن و خورد کردن سنگ حالب کمک کنند اما از آنجا که حالب قطر کمتری نسبت به کلیه دارد و انسداد آن زودتر اتفاق افتاده و گرفتگی آن بسیار خطرناک است، بنابراین نمی توان به روش های گیاهی زمان بر اعتماد کرد و بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
اگر سنگ دارید، ممکن است به طور مداوم حس کنید ادرار دارید اما فقط مقدار کمی دفع دارید و ادرار کردن ممکن است دردناک باشد. ادرار شما ممکن است کدر یا بدبو باشد. شاید هم خون در ادرار دیده شود که باعث می شود ادرار بنفش، قرمز یا قهوه ای به نظر برسد. ممکن است معده درد یا تب و لرز هم داشته باشید؛ این علائم به سنگ های کلیه اشاره دارد.
اکثر سنگ های کلیه، کلسیمی هستند. با این حال دلیل ایجاد آن ها مصرف غذا یا مایعات پر از کلسیم نیست. استخوان ها و عضلات نیاز به کلسیم دارند. اضافی آن وارد کلیه می شود. حالا وقتی که کلیه ها به طور طبیعی کار نکنند، این مقدار کلسیم اضافی درست دفع نمی شود و با مواد زائد دیگر مثل اگزالات یا فسفات ترکیب می شود و سنگ به وجود می آید.
سطح بالای اوریک اسید در ادرار هم می تواند موجب سنگ های کلیه شود. وقتی که بدن مواد موجود در غذاها و تمام بافت های بدن را می شکند، اوریک اسید ایجاد می شود.
اوریک اسید معمولاً از طریق کلیه ها از بدن دفع می شود، اما اگر مقدار آن در ادرار زیاد باشد تولید سنگ های کلیه می کند. این مشکل با خوردن بیش از حد غذاهایی مثل ماهی، صدف یا گوشت ایجاد می شود و در افراد دچار نقرس هم پیش می آید.
عفونت کلیه یا دستگاه ادراری هم می تواند منجر به سنگ های کلیه شود. وقتی آمونیاکی که توسط باکتری ها تولید می شود با مواد معدنی درون ادرار مخلوط شود، ماده ای به نام استروویت (سنگ عفونی) ایجاد می شود و تبدیل به سنگ های کلیه می شود. این اتفاق خیلی سریع رخ می دهد و این نوع سنگ ها اغلب خیلی بزرگ هستند.
مردان بیش تر از زنان ممکن است دچار سنگ کلیه شوند. در ایالات متحده سفیدپوستان بیش تر از بقیه در معرض این مشکل هستند. داشتن سابقه ی فامیلی سنگ های کلیه ریسک ابتلای شما را هم بالا می برد.
همچنین اگر قبلاً سنگ داشته اید به احتمال بیش تری باز هم دچار آن خواهید شد. مسائل مربوط به سلامتی، مثل بیماری های کلیوی، نقرس و عفونت های مکرر دستگاه ادراری هم ریسک ابتلا را افزایش می دهد.
بهترین روش برای دفع سریع سنگ کلیه نوشیدن آب زیاد است. زیرا ادرار به حرکت سنگ کلیه کمک می کند. روش های زیر می تواند از بزرگ تر شدن سنگ یا تشکیل سنگ جدید جلئوگیری کند:
مرکبات دارای خواصی هستند که به جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه کمک می کنند.
شما می توانید با مراجعه به متخصصان رژیم غذایی یا متخصص کلیه رژیم غذایی مناسب برای عدم تشکیل سنگ کلیه در حالب یا کمک به دفع آن را دریافت کنید.
هیچ راه تضمین شده ای برای جلوگیری از تشکیل سنگ وجود ندارد اما، کارهایی هست که احتمال آن را پایین می آورد. مثلاً، خیلی آب بنوشید، نمک را ترک کنید، پروتئین را از منابع غیر حیوانی تامین کنید و از مکمل های کلسیم بیش از حد استفاده نکنید.
حفظ وزن مناسب هم خیلی مهم است. البته قبل از هر کاری با دکتر مشورت کنید. و اگر قبلاً سنگ های کلیه داشته اید ببینید از چه نوعی بوده است. این به شما و پزشکتان کمک می کند تا در مورد تغییراتی که لازم است، تصمیم گیری کنید.
دکتر کلیه، مرجع درمان بیماری های کلیه و مجاری اداری
زیر نظر متخصص کلیه، دکتر حسین کرمی
