رازک
رازک چیست؟
رازک گیاهی دارویی از خانوادهٔ شاهدانه و با نام علمی (Humulus Lupulus L) است. برگ‌های گیاه رازک متقابل، دندانه‌دار و مرکب از ۳ تا ۵ لوب نامساوی است.
این گیاه هم به‌صورت نَر و هم به‌صورت ماده می‌روید ولی فقط ماده است که اصطلاحاً به آن گیاهی چندساله، بالارونده و دوپایه می‌گویند که غدد ترشح‌کنندهٔ گرد رازک که به رنگ زرد است و برای آبجوسازی اهمیت دارد را درون میوه‌های مخروطی شکل خود جای‌داده، این گرد شامل مهم‌ترین ترکیبات موردنظر ما یعنی رزین حاوی اسیدهای نامحلول و تلخ آلفا و اسیدهای نامحلول بتا، همچنین روغن‌های اساسی حامل عطروطعم رازک است.
اسیدهای آلفا درنتیجهٔ جوشاندن حریره درنهایت، ایزومره و حل می‌شوند ولی اسیدهای بتا درنتیجهٔ جوشاندن حل نمی‌شوند. اسیدهای را بتا بیشتر به‌عنوان عطر و بوی تلخی که به آبجو می‌دهند، مخصوصاً در حالت اکسید شده، می‌شناسند که نقش کمتری به نسبت سایر ترکیبات رزین رازک دارند. این اسیدها اگر در معرض اکسیژن قرار بگیرند به‌مرور اکسید شده و باعث می‌شوند آبجو از بو و طعم اصلی خود خارج شود. پس تازگی رازک و نگهداری درست آن، ضروری است.
تاریخچه گیاه رازک:
گیاه رازک بومیِ نیم‌کره شمالی است، این گیاه برای اولین بار در چین برای اهداف درمانی پرورش داده شد.
تاریخچه گیاه رازک در تولید ماءالشعیر و آبجوسازی به حدود بین 1000 تا 1200 میلادی برای اولین بار در آلمان و به روایتی در جمهوری چک امروزی برمی‌گردد.
رازک علاوه بر خاصیت تلخ کنندگیِ طعم و رایحه‌ای که به ماءالشعیر می‌داد، خاصیت نگه‌دارنده بودن و ضد باکتری بودن آن نیز موجب شد تا در دوران پیش از اختراع سیستم‌های خنک‌کننده به‌سرعت در صنعت آبجوسازی و تولید ماءالشعیر در سراسر دنیا متداول گردد.
بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گیاه رازک، آلمان و آمریکا هستند که تقریباً 60 درصد از کل پرورش رازک در دنیا را به خود اختصاص می‌دهند.
شرایط کشت و نگهداری گیاه رازک:
می‌توان گفت گیاه رازک تقریباً در هر شرایط آب و هوایی قابل کشت است، ریشهٔ این گیاه در اواخر زمستان و اوایل بهار کاشته می‌شود و ظرف مدت کوتاهی گل می‌دهد. معمولاً حتی در مورد گونه‌های دیر رَس هم این زمان بیشتر از 6 ماه نیست و زمان برداشت نیز حدوداً اواسط مرداد تا اواخر شهریور است.
شرایط نگهداری از رازک باید به‌گونه‌ای باشد که دور از نور و در هوای سرد نگهداری شود و حداکثر مدت نگهداری آن یک سال است.
گیاه رازک به دلیل طعم تلخی که دارد عمدتاً در تهیهٔ ماءالشعیر استفاده می‌شود به همین دلیل می‌توان گفت یکی از ترکیبات اصلی ماءالشعیر رازک است که علاوه بر ویژگی‌های خاصی که به این نوشیدنی می‌دهد، مزایای بسیاری از جمله کاهش التهاب، درمان افسردگی و بی‌خوابی نیز دارد.
جالب است بدانید، برخی اوقات اثرات آرام‌بخش در افرادی که در حال چیدن گیاه رازک بودند مشاهده می‌شد و به همین دلیل از گل‌های رازک به‌عنوان مسکن نیز استفاده می‌کردند و گاهی نیز به‌منظور رفع مشکلات عصبی، گل‌های رازک را در بالش می‌گذاشتند.
خواص رازک چیست؟
ترکیبات موجود در گیاه رازک موجب کاهش تورم، جلوگیری از عفونت‌ها، ایجاد خواب‌آلودگی، بهبود اشتها، مُدر بودن، شروع و افزایش جریان شیر مادر می‌شود همچنین از گیاه رازک به‌صورت خوراکی جهت درمان مواردی مانند اختلالات خواب، بی‌قراری، سوءهاضمه، تنش، تحریک‌پذیری، بیش فعالی یا همان ADHA، عصبی بودن، سرطان پروستات، سرطان پستان، سرطان تخمدان، کلسترول بالا، سل، عفونت مثانه و علائم یائسگی استفاده می‌شود.
گیاه رازک علاوه بر ویژگی‌های فوق، مزایای متعددی برای سلامتی دارد که در این مقاله به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1) یکی از خواصی که گیاه رازک به آن مشهور است خاصیت آرامش بخشی است این گیاه به دلیل داشتن ماده لوپولن اثر مسکن دارد.
مکانیسم عملکرد گیاه رازک در درمان بی‌خوابی به‌صورت است که با بالا بردن سطح انتقال‌دهنده عصبی GABA)) که یک انتقال‌دهنده عصبی مهارکننده در سیستم عصبی مرکزی است، باعث ریلکس شدن بدن و به خواب رفتن فرد می‌شود.
2) از مجموعه گل‌های این گیاه در آبجو و تولید ماءالشعیر استفاده می‌شود.
3) مخروط ماده این گیاه مقوی برای معده، آرام‌کننده، ضد تشنج و ضد تب است.
4) مشتقات هیدروژنه موجود در گیاه رازک دارای اثر ضد باکتریال است که مخلوط آن با سنبل‌الطیب، آرام‌بخش و خواب‌آوری ملایمی دارد.
5) شاخه‌های جوان رازک بعد از جوشاندن مانند مارچوبه خوراکی است.
6) عصاره برخی از انواع رازک‌ها به دلیل خاصیت نرم‌کنندگی، در فرآورده‌های پوستی به کار می‌رود.
کلام آخر:
همان‌طور که گفتیم گیاه رازک کاربردهای بسیار زیادی دارد و تاکنون از فواید آن در صنایع غذایی، نوشیدنی، دارویی و آرایشی بهداشتی بسیار بهره‌مند شده‌اند.
خواص گیاه رازک به‌طور چشمگیر به نو یا کهنه بودن آن بستگی دارد، زیرا مواد موجود در آن باگذشت زمان اکسید می‌شود، مثلاً مصرف تازهٔ گل‌های ماده برای رفع بدخوابی بسیار مؤثر است، درصورتی‌که خشک‌شدهٔ گل‌های ماده برای پُر کردن بالش افرادی که دارای بی‌خوابی هستند مناسب است.
این روزها ماءالشعیر به بزرگ‌ترین رقیب نوشابه‌های گازدار تبدیل‌شده و طرفداران زیادی را به خود اختصاص داده بعضی‌ها طرفدار طعم تلخ آن هستند و بعضی‌ها انواع میوه‌ای آن را می‌پسندند.
