«نگاهی به المپیاد دانشجویی مهندسی شیمی و جایگاه آن در دانشکده» | شماره ۸۱ | شایان مقدم
وقتی صحبت از «المپیاد» به میان می‌آید، بیش‌تر افراد یاد المپیادهای دانش‌آموزی می‌افتند و کم‌تر کسی المپیاد دانشجویی به خاطر می‌آورد. این در حالی است که دانشگاه ما هر سال حضور فعال و موفقی در این عرصه دارد و هم‌چنین شرکت کردن و مقام‌آوردن در این رقابت دارای مزایای قابل توجهی از سمت اداره استعدادهای درخشان دانشگاه و حتی دانشکده‌ها است. در دانشکده خودمان هم این موضوع کمی مغفول واقع شده و دانشجویان کارشناسی، معمولا اطلاعات کافی از المپیاد و نحوه المپیادی‌شدن را ندارند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا در این یادداشت به توضیح هرآنچه که باید از المپیاد بدانید، بپردازیم. در نگارش این متن از سايت واحد المپياد سازمان سنجش، دفترچه راهنمای کنکور ارشد ۱۴۰۰، مصاحبه اخیر دکتر امینی مدیر استعدادهای درخشان و مطالب عنوان‌شده در جلسه آشنایی با المپیاد گروه کیمیا که در اسفندماه سال گذشته برگزار شد نیز کمک گرفته شده است.
اولین دوره المپیاد دانشجویی ایران در سال ۱۳۷۵ توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد که مسئولیت برگزاری آزمون‌ها را سازمان سنجش آموزش کشور برعهده داشت. در ابتدا، المپیاد تنها شامل شش رشته که دوتای آن‌ها مهندسی بودند (مهندسی عمران و مهندسی برق) می‌شد. پس از آن، روند برگزاری آزمون‌های المپیاد تداوم پیدا کرد و در طی زمان رشته‌های جدیدی به آن اضافه شد؛ به طوری که در المپیاد پیش‌رو که دوره بیست‌وششم المپیاد دانشجویی به حساب می‌آید، ۲۴ رشته شامل علوم محض، رشته‌های مهندسی، علوم زیستی، علوم انسانی و هنر مورد آزمون قرار می‌گیرند. رشته مهندسی شیمی هم از سال ۱۳۸۴ و از دهمین دوره المپیاد دانشجویی به سبد رشته‌های آن اضافه گردید.
دانشگاه صنعتی شریف در طول ۲۵ سال برگزاری المپیاد دانشجویی، حضور پررنگی در آن داشته است. به طوری که در سه سال اخیر به طور میانگین ۱۵ مدال در هر سال بدست آورده است. سهم دانشکده مهندسی شیمی از مدال‌های شریف در سه سال اخیر، یک نقره و یک برنز است که در مقایسه با دیگر دانشکده‌ها مقدار پایینی است.
المپیاد دانشجویی مهندسی شیمی هر سال در دو مرحله برگزار می‌شود. دانشجویان از دو طریقِ آزمون غیرمتمرکز و متمرکز می‌توانند مرحله اول را طی کنند. نفرات برگزیده این دو آزمون، در مرحله دوم به رقابت با یکدیگر می‌پردازند و پس از آن رتبه‌بندی نهایی انجام می‌گیرد. دروسی که در آزمون المپیاد مهندسی شیمی مورد امتحان قرار می‌گیرند شامل موازنه مواد و انرژی، مکانیک سیالات ۱ و ۲، ترمودینامیک ۱ و ۲، انتقال حرارت و انتقال جرم است.
روش اول برای ورود به مسیر المپیاد به این صورت است که ابتدا دانشکده‌های مهندسی شیمی در دانشگاه‌های دولتی سطح کشور، تعدادی (به طور متوسط ۵ نفر) از دانشجویان مقطع کارشناسی سال سوم و چهارم خودشان را به عنوان دانشجوی ممتاز به سازمان سنجش معرفی می‌نمایند. معیار سنجش دانشکده‌ها برای معرفی دانشجویان ممتاز می‌تواند متفاوت باشد؛ اما در دانشکده ما معیار انتخاب، معدل دروس اختصاصی رشته (درس‌هایی که جزء موارد امتحانی المپیاد هستند) می‌باشد. سهمیه هر دانشکده برای معرفی دانشجو متغیر است و هر سال از طریق سازمان سنجش اعلام می‌شود. طبق صحبت دکتر وفا، حدود ۴۰ درصد دانشجویان معرفی‌شده از طرف دانشکده به سازمان سنجش، سال سومی و ۶۰ درصد سال چهارمی هستند.
در قدم بعدی، افراد معرفی‌شده از سمت دانشکده‌ها در یک آزمون با یکدیگر رقابت می‌کنند. هرکدام از دانشکده‌ها در قطب مربوط به خودشان از میان ۱۰ قطب موجود شرکت می‌کنند؛ برای مثال قطب ۱ شامل تهران و حومه می‌شود. در شرایط عادی و غیرکرونایی، این آزمون در اواخر فروردین‌ماه هر سال برگزار می‌شد؛ اما برای این دوره به دلیل شرایط خاص این آزمون هنوز برگزار نشده است. در نهایت، ۱۰ نفر اول هر قطب، به مرحله دوم المپیاد راه می‌یابند که این هم در شرایط عادی، اواسط شهریورماه هر سال برگزار می‌شود.
مطابق گفته‌های دکتر سعادتمند، علاوه بر مقایسه معدل کسب شده در دروس امتحانی، انگیزه و اشتیاق دانشجو برای طی‌کردن این مسیر نیز از موارد تاثیرگذار در انتخاب افراد است؛ در واقع اولویت اول معدل درس‌های اصلی و اولویت بعدی، علاقه و انگیزه دانشجو است. نکته مهم دیگر این است که پاس‌کردن تمامی درس‌های موجود در المپیاد برای انتخاب‌شدن از سوی دانشکده یک عامل مهم است؛ بنابراین بهتر است که دانشجوها درسی مثل سیالات ۲ که ترم مشخصی برای برداشتن ندارد را زودتر بگذرانند تا پاس‌نکردن درس نکته منفی برای آن‌ها تلقی نشود.
در روش دوم، دانشجویان سال سوم و چهارم کارشناسی، از طریق کنکور کارشناسی ارشد برای راه‌یابی به مرحله دوم رقابت می‌کنند. دانشجویان سال سوم باید حداقل ۷۰ واحد درسی را گذرانده باشند و در فرم ثبت‌نامشان مشخص کنند که منحصرا متقاضی شرکت در المپیاد هستند. هم‌چنین این دانشجویان فقط باید به دروس المپیاد (به غیر از درس موازنه که از دروس امتحانی کنکور نیست) در دفترچه کنکور پاسخ بدهند. پس از کنکور، افراد با توجه به درصد اکتسابی در دروس المپیاد رتبه‌بندی می‌شوند و قبولی هر فرد در مرحله اول از طریق سازمان سنجش به او اعلام می‌شود. به طور معمول ۱۵ نفر برتر کنکور کارشناسی ارشد به مرحله دوم راه می‌یابند.
کنکور کارشناسی ارشد امسال نیز با توجه به عقب‌افتادن آن، اوایل مردادماه برگزار می‌گردد. به گفته دکتر سعادتمند، پیشنهاد دانشکده به دانشجویانی که علاقه‌مند به شرکت هستند اما از طریق دانشکده انتخاب نشده‌اند، شرکت از طریق کنکور کارشناسی ارشد است و این امکان همواره برای آن‌ها فراهم است. هم‌چنین توصیه می‌شود که دانشجوهای سال سومی علاقه‌مند، چه از طریق کنکور و چه از طریق معرفی دانشکده، حتما در آزمون مرحله اول شرکت کنند تا هم امکان آزمون مجدد آن‌ها در سال چهارم فراهم باشد و هم تجربه‌ای برای شرکت دوباره در آزمون المپیاد کسب کنند.
نفرات برگزیده در کنکور کارشناسی ارشد، در صورت علاقه‌مندی می‌توانند به جای شرکت در مرحله دوم المپیاد مهندسی شیمی، در المپیاد سلول‌های بنیادی و مهندسی بافت شرکت کنند. این المپیاد از دوره قبلی به جمع رشته‌های دیگر پیوسته است.
زیرکمیته المپیاد دانشکده پس از مشخص‌شدن افراد منتخب، با آن‌ها جلسات هفتگی برای ارائه راهنمایی‌های لازم برای مسیر المپیاد و هم‌چنین گرفتن گزارش عمل‌کرد دانشجویان تشکیل می‌دهد. در این جلسات از دانشجویان المپیادی سال‌های قبل هم دعوت می‌شود تا تجربیاتشان را به اشتراک بگذارند. دانشجوهایی که از طریق کنکور در مرحله اول قبول می‌شوند نیز به این جلسات برای ادامه راه تا آزمون مرحله دوم اضافه می‌شوند. مطابق گفته دکتر وفا و دکتر سعادمند، مهم‌ترین منبع مطالعاتی برای المپیاد مهندسی شیمی، کتاب پدیده‌های انتقال Bird است که اکثر دانشجوها آن را از درس مکانیک سیالات ۱ می‌شناسند. سه بخش اول این کتاب که درباره انتقال حرارت، جرم و مومنتوم است، اصلی‌ترین منابع المپیاد هستند. برای دروسی مثل موازنه و ترمودینامیک معمولا دانشجویان به مشکل خاصی برخورد نمی‌کنند و جزوات استادهای درس و کتب مرجع کفایت می‌کنند. منابع و نمونه‌سوال‌های بیش‌تری هم به دانشجوها در جلسات زیرکمیته المپیاد معرفی می‌شود. طبیعتا این منابع برای آزمون‌های تشریحی المپیاد به کار می‌آیند و اگر از طریق کنکور قصد ورود دارید، بهتر است با منابع کنکور کارشناسی ارشد برای مرحله اول آماده شوید.
به گفته دکتر امینی، مدیر استعدادهای درخشان دانشگاه، دانشگاه مزایایی را برای رتبه‌های برتر المپیاد دانشجویی در نظر دارد؛ برای مثال رتبه‌های ۱ تا ۷ هر رشته می‌توانند بدون کنکور وارد مقطع کارشناسی ارشد بشوند. هم‌چنین جوایز نقدی برای مدال‌آوران نیز در نظر گرفته شده است که امسال مبلغ جایزه برای مدال طلا ۸ میلیون، نقره ۵ میلیون و برنز ۳ میلیون تومان در نظر گرفته شد. جدای از دانشگاه، بنیاد نخبگان نیز برای نفرات برگزیده مزایا و تسهیلاتی را در نظر می‌گیرد.
در ادامه جلسه معرفی المپیاد نیز، دکتر وفا به بیان پیشنهادهایی که از طرف زیرکمیته المپیاد دانشجویی دانشکده برای حمایت و تشویق رتبه‌های برتر المپیاد دانشجویی مطرح گردیده است، پرداخت. به طور کلی تا رتبه پانزدهم المپیاد، به نسبتِ رتبه از مزایایی بهره‌مند خواهند شد.
برای رتبه‌های اول تا سوم، تعداد توصیه‌نامه (ریکامندیشن) از طرف استادان دانشکده محدودیتی ندارد. هم‌چنین برای رتبه‌های ۴ تا ۱۵ مرحله نهایی المپیاد هم امکان صدور تا سقف ۱۰ مورد توصیه‌نامه وجود دارد. بنابراین اگر قصد اپلای دارید، شرکت در المپیاد و محک‌زدن خودتان گزینه خوبی به نظر می‌رسد. هم‌چنین اگر دانشجوی سال سوم یا دو رشته‌ای باشید، در صورت اخذ رتبه ۱ تا ۵ می‌توانید هم توصیه‌نامه بگیرید و هم به کردیت فکر کنید؛ در واقع از این قاعده که اگر توصیه‌نامه بگیرید، دیگر نمی‌توانید کردیت کنید مستثنی می‌شوید.
دانشجوهایی که رتبه ۱ تا ۱۵ را در مرحله نهایی المپیاد اخذ می‌کنند و در دوره کارشناسی ارشد هم در همین دانشکده حضور دارند، برای همکاری با استادان به عنوان دستیار آموزشی یا همان TA در اولویت هستند. هم‌چنین دانشجوهای سال سومی که رتبه ۱ تا ۱۰ را کسب می‌کنند، می‌توانند در همان مقطع کارشناسی با نظر استاد درس، به طور رسمی به عنوان TA درس فعالیت کنند. لازم به ذکر است که فعالیت رسمی به عنوان دستیار آموزشی بر اساس قوانین آموزشی دانشگاه، تنها برای دانشجوهای تحصیلات تکمیلی ممکن است و با دانشجویان کارشناسی در صورت فعالیت، قرارداد مالی بسته نمی‌شود.
همان‌طور که در بخش قبل گفته شد، مرحله دوم المپیاد در شرایط عادی در تابستان هر سال برگزار می‌شد. این در حالی است که اغلب دانشجویان سال سومی در تابستان مشغول گذراندن دوره کارآموزی هستند و زمان کمتری برای مطالعه در تابستان دارند. برای این مورد هم دانشکده می‌تواند هماهنگی‌هایی را با محل کارآموزی انجام دهد تا دانشجو بتواند یک هفته کامل را برای مطالعه داشته باشد. هم‌چنین امکان این که جلسه دفاع پروژه کارشناسی (در نیم‌سال دوم) و تحویل پروژه برای دروس پروژه‌دار برای دانشجویان شرکت‌کننده در مرحله اول و دوم المپیاد با هماهنگی دانشکده به تاخیر بیفتد نیز وجود دارد.
در نهایت هم مشکل ظرفیت دروس (اصلی، اختیاری و آزمایشگاهی) و هم‌چنین ظرفیت تعریف پروژه استادان، برای رتبه‌های برتر حل می‌شود و دانشکده برای اضافه‌شدن این افراد مازاد بر ظرفیت درس یا استاد همکاری می‌کند. برای رتبه‌های ۱ تا ۳ نیز ظرفیت گرایش (برای کردیت) و ظرفیت تعریف پروژه توسط استاد می‌تواند تغییر کند.
