شمارهٔ ۹۳ | ملیکا آبانگاه
در ایران باستان هر روزِ ماه، نام مشخصی داشته و هرگاه نام ماه و نام روز برابر می‌شد، آن روز را جشن می‌گرفتند. دهمین روز از هر ماه را «آبان» نامیده‌اند و به‌طورویژه، آبان‌روز از آبان‌ماه را به «جشن آبانگان» اختصاص می‌دادند که به دلیل تغییرات تقویم شمسی به چهار آبان امروزی تبدیل شده‌است. کلمهٔ آبان، جمع کلمهٔ آب و به معنی فرشتهٔ موکل آب است که در جای‌جای اوستا موردستایش قرار گرفته‌است. آبان در کنار آناهیتا (الههٔ باروری و پاسبان بزرگ آب‌ها) از جانب اهورامزدا بر نگهداری و فرمانروایی آب‌ها گمارده شده‌بود.
با آمدن زرتشت که پاک نگه‌داشتن آب جزو نکات مهم آموزه‌هایش بود، مردم ایران بیش‌از‌پیش به پاکی آب و ایزد آب (آناهیتا) و آبان اهمیت می‌دادند. همچنین به گفتۀ مورخان یونانی، ایرانیان باستان احترام زیادی برای آب و رود منظور داشته‌اند. آن‌ها در روز 10 آبان لباس سپید نو می‌پوشیدند و به کنار دریا، جویبارها و دریاچه‌ها می‌رفتند و با خواندن «آبان‌یشت» سپاسگزاری می‌کردند و درخواست برکت و فراوانی آب و حفظ آن را داشتند. بیشتر بندهای آبان‌یشت به ستایش آناهیتا می‌پردازد و ویژگی‌های او و توجه اهورامزدا به او را یادآوری می‌کند. یکی از تاریخ‌نگاران یونان باستان می‌گوید: «ایرانیان هنگام پرستش آناهیتا این جملات را تکرار می‌کردند: می‌ستایم آب را که آفریدۀ اهورامزدا است و می‌ستایم همۀ آب‌های پاک را که دادۀ اهورامزدا است. ستایشگرم آبِ پاکِ سود‌رسانِ زندگی‌ساز را. ستایشگرم آن اردویسور اناهیته (نام کامل آناهیتا) را؛ آن نگهبان شایستۀ آب‌های نیالودۀ گیتی را. همهٔ آب‌های ناآلود و پاک که از ابرها سرازیر شده و بر سینۀ زمین همچون رودها، چشمه‌سارها، دریاها و دریاچه‌ها آرام یافته‌اند. آرام در زمین‌های هفت کشور و می‌پیمایند زندگی بالنده را.»
از بحث گرامیداشت آب که بگذریم، چند واقعهٔ مهم باعث شده که جشن آبانگان مهم تلقی شود. روایت‌های مختلفی در توضیح این جشن وجود دارد. نخستین روایت می‌گوید چیره‌شدن فریدون بر ضحاک، در بندکردن او و بازگشت‌دادن زندگی به مردمی که زیر سایهٔ ظلم ضحاک تازی بودند، به احتمال زیاد همین روز اتفاق افتاده‌است که این بایستی یکی از ارزشمندترین رویدادهایی باشد که ایرانیان به‌خاطر آن جشن برگزار می‌نمودند. البته خوب است بدانیم که بیشتر مورخان، روز مهرگان را زمان روی‌دادن این واقعه و شکست ضحاک دانسته‌اند.
دومین روایت این است که بین ایران و توران جنگ‌های طولانی بود و در جنگ‌ها افراسیاب دستور داده‌بود تا نهرها را ویران کنند. پس از پایان جنگ، «زو» پسر طهماسب، دستور داد نهرها و کاریزها را لایروبی کنند و پس از لایروبی، آب در کاریزها روان گردید. ایرانیان جاری‌شدن آب را جشن گرفتند و این جشن به نام جشن آبانگان در تاریخ ماندگار شد.
سومین روایت حاکی از آن است که در ایران قدیم، اولین روز بارش باران پس از هشت سال خشکسالی را جشن گرفتند و آن را «جشن آبانگان» گذاشتند.
«بیرونی» درمورد جشن آبان گفته‌است: «روز دهم آبان عید است. در این روز زوطهماسب به پادشاهی رسید و مردمان را به کندن رودها و بازسازی آن‌ها فرمان داد و فریدون با اسیرکردن ضحاک (بیوراسب)، خانه و کاشانهٔ ازدست‌رفته و زندگی مردم ایران را به آن‌ها برگرداند و خودش هم خانواده‌اش را پیدا کرد و سامان گرفت. گفته‌اند در این جشن، خوراکی‌هایی بر پشت‌بام‌ها می‌گذاشتند برای پذیرایی از فره‌وهرها (نماد اهورامزدا) که این مورد نیز رنگ مذهبی به این مراسم داده‌است.»
جشن‌های باستانی اغلب با اهداف ارزشمندی همراه بوده و به نیت برکت‌بخشیدن و ستایش نعمات برگزار می‌شده. اکنون با وجود گذشت سالیان دراز از آن زمان، آن عقاید به ما ارث رسیده‌است و ردپاهایی از آن در زندگی روزمره‌مان حس می‌شود؛ مثلاً هنوز هم آب را پربرکت می‌دانیم و پشت سر کسی که به سفر می‌رود، به امید سلامتی و بازگشت او آب می‌ریزیم و ... .
