زمان‌گویه‌ها | قسمت هفتم | پارسا جلوانی
خب خب! وقت آن رسیده که ادامهٔ خاطرات اینشوشیناک را بیان کنیم. در قسمت پیشین گفتیم که ایلامیان سرزمین خود را چه می‌نامیدند و از چه روی دارای اهمیت هستند. امروز در دریای تاریخ عظیم ایلام خواهیم‌پرید.
اولین بخش از تاریخ ایلام را «دورهٔ ایلامی آغازین» می‌نامند که متعلق به بازهٔ ۳۱٠٠ تا ۲۷٠٠ پیش‌از‌میلاد است. دراین‌دوره ایلام ترکیبی از شهرهای مختلف مانند شوش، انشان محبوبمان، اوان و... را شامل می‌شده‌است؛ اما ابتدا باید دربارهٔ لفظ «ایلامی آغازین» کمی بیشتر دقیق شویم. درواقع خطی به‌این‌نام داریم که هم‌زمان با «میخی اولیه» در سومر، در ایران حضور داشته‌است. شاید با خودتان فکر کنید که در بیش‌ترین حالت، مردم در خوزستان و بخشی از فارس امروزی که معمولاً نقاط بارز تمدن ایلامی هستند، از این خط بهره می‌بردند؛ اما نمونه‌های الواح گلی به این خط از شوشِ خوزستان و انشانِ فارس تا سیلکِ کاشان، جیرفت، تپه یحییِ کرمان و حتی شهر سوختهٔ سیستان هم یافت شده‌اند. اگر جغرافیای ایران را بلد باشید، می‌بینید که این ناحیه کوچک نیست. هنوز به‌طورقطع نمی‌دانیم که دلیل این پراکندگی بالا چیست. برخی می‌گویند که حتی ممکن است ریشهٔ این نوشتار، به مناطقی غیرایلامی مانند جیرفت برگردد که بعدها ایلامی‌ها از آنها یاد گرفته‌اند.
هنوز رمزگشایی موفقی انجام نشده‌است؛ یعنی از محتوای این الواح همچنان بی‌خبریم و حتی نمی‌دانیم که زبان به‌کاررَفته با این خط در همه‌جا یکسان بوده یا در هرجا زبان خاص خود را با آن می‌نوشته‌اند.
ازآنجاکه خط ایلامی آغازین رمزگشایی نشده، آنچه از تاریخش نوشته شده‌است را باید در نوشته‌های همسایگانش جست؛ اما حتی آنها هم مربوط‌به دوره‌های بعدی هستند. تنها وسایل و ابزار یافت‌شده توسط باستان‌شناسان است که دورهٔ ایلامی آغازین، و ارتباطات مناطق مختلف ایران آن دوره را به ما نشان می‌دهند.
اولین اشارهٔ متنی به ایلام، در نوشته‌هایی سومری است که دربارهٔ فتح ایلام به دست یکی از شاهان سومر است. از این دوره، یعنی از حدود ۲۷٠٠ پ.م تا ۱۵٠٠ پ.م را «دورهٔ ایلامی کهن» می‌نامیم. در این دوره‌ها تأثیر ایلام در سیاست‌های منطقه بیشتر می‌شود و در همین دوره است که همسایگان ایلام نام سلسله‌های آن را ضبط کرده‌اند. نخستینِ این سلسله‌ها، سلسلهٔ اَوان است. سومری‌ها در نوشته‌های خود اشاره به سه‌شاه اوانی می‌کنند که نفوذ و قدرت زیادی در سومر داشته‌اند. نوشته‌ای از آن دوران به‌دست‌آمده که نشان می‌دهد سومری‌ها قلع خود را به ایلام می‌فرستاده‌اند تا ایلامی‌ها آن را به فرم مفرغ (برنز) درآورند. این برتری ایلامیان در فناوری مفرغ، احتمالا به هنر مفرغ لرستان بی‌ارتباط نباشد.
اوانی‌ها با یکی از نخستین فاتحان تاریخ یعنی سارگون اکد مواجه شده‌اند. چندین نسل از اکدی‌ها به این همسایهٔ شرقی خود حمله کردند و درنَهایت دولتی خراج‌گزار در ایلام، به مرکزیت شوش پدید آوردند.
اما این پایان کار اوانی‌ها نبود. در قسمت بعد خواهیم‌دید که مشهورترین شاه ایلام کهن، چگونه به حکومت اکدی‌ها پایان خواهدداد؛ همچنین به دو خط دیگر ایلامی‌ها اشاره خواهیم‌کرد که یکی از آنها، تا دورهٔ هخامنشی ادامه پیدا کرده‌است.
تا قسمت بعدی، شما ساکنین اوان را بدرود.
