شمارۀ 108 | روشهای سنتی و نوین درسخواندن در دنیای آکادمیک | سپهر جوانمجرد
همزمان با تغییر مقطع تحصیلی شما و ورودتان به دانشگاه، تغییر عنوان دانشآموز به دانشجو و مواردی از این قبیل، چه بخواهید و چه نخواهید تغییراتی در نحوۀ مواجهۀ شما با این فضا، بهخصوص دروسی که خواهید داشت، به وجود خواهد آمد. این تغییرات ناشی از تفاوت شیوۀ ارائۀ درسها در دانشگاه و همچنین روش ارزیابی متفاوت آنها در مقایسه با فضای مدرسه و کنکور است. با کمی کندوکاو، شیوههای بسیاری برای درسخواندن در فضای آکادمیک پیدا خواهید کرد، این نوشته روشهای مفید در مطالعۀ دروس دانشگاهی را بهاختصار بیان میکند.
روش «Problem Based Learning»
یا بهاختصار «PBL»
در حالت معمول، ممکن است برای یادگیری یک درس ابتدا به سراغ منابع مطالعاتی آن رفته و پس از خواندن منابع بهقدر کافی، به حل مسئله بپردازید؛ این روش، بالعکس حل مسئله را بهانهای برای یادگیری در نظر میگیرد و شما را به این سوق میدهد که برای حل یک مسئله، چه مواردی را باید مطالعه کنم؟ به عبارت دیگر شما در این روش با مواجهۀ زودهنگام با مسائل، علامتهای سؤالی در ذهن خود ایجاد میکنید و در روند مطالعه درصدد پاسخی مناسب برای علامت سؤالهای مطرحشده هستید. این روش با ایجاد سؤالات جدید، شما را وادار به مطالعۀ فعال و افزایش انگیزۀ مطالعه در شما میشود؛ گویی با جستوجو و مطالعه در نهایت از حل مسئلۀ مذکور لذت برده، نکات کلیدی و کارآمد را مطالعه کرده و از همه مهمتر شما توانایی لازم برای حل یک نوع مسئله از درستان را کسب کردهاید. چندین پژوهشگر نشان دادند کسانی که فرایند یادگیری را با تمرکز بر یک مسئله آغاز میکنند، موفقیتی برابر یا حتی بیشتر از کسانی دارند که ابتدا اصول نظری را یاد گرفته و سپس آنها را در حل مسئله به کار میگیرند. برای کسب اطلاعات بیشتر از این روش، مطالعۀ این مقاله را پیشنهاد میکنیم.
روش «نقشۀ ذهنی»
یا «Mind Mapping»
همۀ دروس در دانشگاه مسئلهمحور نیستند. برخی دروس ذات خواندنی و حفظی دارند؛ ازاینرو مسئلۀ خاصی در آن مطرح نمیشود و مطالعۀ منبع درسی کفایت میکند. در این نوع از دروس میتوانید از روشهای خلاصهنویسی بهره بگیرید؛ یکی از این روشها استفاده از نقشۀ ذهنی است. این روش با ایدهگرفتن از نمودارهای درختی، موضوع اصلی را تنۀ درخت و موضوعات پیرامونی آن را شاخههای آن در نظر میگیرد که برای پرکردن رأس شاخهها، از کلیدواژهها بهره میگیریم. با رسم اشکال، علاوهبر استفاده از محتوای درس، حافظۀ تصویری شما فعال میگردد و راه آسودهتری برای حفظ مطالب دارید. بهطور مشخص بهترین زمان برای استفاده از این روش، حداقل یک بار پس از خواندن درس است. برای کسب اطلاعات بیشتر و همچنین نحوۀ رسم، میتوانید این مقاله را مطالعه کنید.
روش «یادگیری مشارکتی»
یا «Cooperative Learning»
یکی از تفاوتها در فضای آکادمیک در قیاس با فضای رقابتیمحور کنکور، توانایی بهرهمندی از بحثها و نظرات، بهاشتراکگذاری مطالعات و حل مسئلۀ جمعی در فضای دانشگاه است. شما با این کار، علاوهبر تقویت مهارتهای اجتماعی و ارتباطی خود، با طرز فکرهای دیگر در مورد یک مسئلۀ خاص آشنا میشوید. نقطهضعف شما در یک موضوع میتواند نقطهقوت فرد دیگر و در موضوعی دیگر بالعکس باشد. زمانی که گروهی از افراد هدفی مشترک دارند، همکاری مؤثرشان سبب یک پیشرفت جمعی خواهد شد؛ بنابراین یکی از شرایط همچین روشی، پیداکردن افرادی با انگیزه و هدف یکسان با شماست. طبق مطالعات، بهترین راه برای یادگیری و درک یک مطلب، توضیحدادن آن به دیگران است؛ بنابراین در مطالعۀ گروهی با توضیح مفاهیم به سایر افراد، درک عمیقتری از مطالب و مباحث دروس به دست خواهید آورد. هرچند که باید توجه کرد این روش ممکن است معایبی نیز داشته باشد؛ بهطور مثال میتواند در مواقعی باعث اتلاف وقت و عدمتمرکز کافی شود. وابستگی به این روش بهدلیل مهیانبودن شرایط آن در همهحال توصیه نمیگردد. این مباحثه در جمع دوستان خود، کمکگرفتن از سالبالاییها و نیز کلاس درس میتواند تعریف شود.
بازگشت همه بهسوی اوست
روشهای ذکرشده سه روش کلیتر در دنیای روشهای درسخواندن در این فضا به شمار میروند. در کل توجه داشته باشید که این روشها مباحث مستقلی نیستند؛ در مواردی با یکدیگر همپوشانی داشته و در مواردی دیگر زیرمجموعهای از هم محسوب میشوند. نکتۀ قابلتوجه همگی آنها سوق دانشجو به یک یادگیری فعال (Active Learning) است. زمانی که با حل یک مسئله در ابتدای کار مواجه میشوید، نقشههای ذهنی متعدد برای یادگیری خود رسم میکنید و نیز از دوستان خود و اساتید یا حتی هوش مصنوعی بهرهمند میشوید، بهطور فعال در حال یادگیری چیزی هستید. بهطور کلی استفاده از قلم و کاغذ و یادداشت، سعی در طبقهبندی و ایجاد یک چارچوب و ساختار مشخص و عدمحفظ مطالب بهجای یادگیری مفاهیم، سبب ماندگاری بیشتر مطالب در حافظۀ بلندمدت و توانایی استفادۀ کاربردی آن مطالب در موقعیتهای دیگر خواهد شد.
همۀ این موارد، روشهایی بودند که بسیاری از مقالات علمی مُهر تأیید بر آنها زدهاند؛ مقالات با انتخاب یک نمونۀ آماری و انجام آزمایشهای مکرر با تجمیع برآیند دادهها به یک نتیجۀ خاص میرسند؛ هرچند که ممکن است شما بهعنوان دادههای دورافتاده در این آزمایشها ثبت گردید. همچنین در نهایت منکر دخالت سلیقۀ شخص خود در گزینش و معرفی آنها نخواهم شد؛ درهرحال شما با اختیار خود توانایی آزمایش و سنجش هریک از روشهای مذکور را دارید، بهطور مثال ممکن است فردی باشید که از ارتباطات جمعی با عنوانهای تبادل نظر درسی گریزان باشید و این مسئله باعث بروز اضطراب در شما گردد، ممکن است فردی باشید که از محتوای تصویری بیشتر از محتوای متنی بهره ببرید یا بالعکس. ترمهای اول فرصت مناسبی است تا شناخت کافی از علاقهها، سلایق و خصوصیات خود پیدا کرده و نیز نحوۀ مطلوب مطالعاتی خود برای هر نوع درسی را بیابید و بهاصطلاح «قلق» مطالعۀ هر درس را به دست آورید.
مـیـــــانبُــــــــر
در مسیر آکادمیک، ابزارهایی بهعنوان میانبُر وجود دارند که این مسیر را برای ما هموارتر میکنند و بازدهی کارهایمان را بالاتر میبرند.
اول از همه در این میان تأثیر هوش مصنوعی در زندگی امروزیمان را نباید دستکم بگیریم. همزمان با پیشرفت این علم، روشهای درسخواندن نیز دستخوش تغییر شده است. مواقعی پیش میآید که با سؤالات متعدد و بحث با یک مدل زبانی، میتوانید اطلاعات مفیدی از یک درس را دریافت کنید. هرچند توجه کنید که در همۀ موارد اطلاعات حاصله صحت ندارند. بهطور کلی حواسمان باشد که مدلهای زبانی منابع اصلی و مورد تأیید اساتید نیستند؛ علیایحال کمکگرفتن از آنها در پیداکردن ایدۀ اصلی حل یک مسئله یا بهدستآوردن مطالب که بهخصوص همراه با ذکر منابع معتبر هستند، میتواند مفید باشد.
وجود بسیاری از وبسایتها و برنامههای کاربردی، سهولت گذر از این مسیر را چندبرابر خواهند کرد. بهطور مثال ممکن است تدریس استاد درسی به مذاقتان خوش نیاید یا دوست دارید در کنار پرداختن به دروس دانشگاهی گامی برای تقویت زبان انگلیسی یا زبان برنامهنویسی خود بردارید؛ برای چنین مشکلات و موضوعاتی بسیاری از وبسایتها موجود است که میتوان از آنها استفاده کرد؛ همچنین ورود به دنیای آکادمیک، ورود به دنیای جستوجو، تحقیق و مقالات است و دانستن ابزارهای مورد استفاده در این موضوعات از نان شب نیز برایتان واجبتر است! به همین بهانه، برای دانستن این ابزارها مطالعۀ متنهای «میانبٌر» در شمارههای ۹۲ و ۱۰۰ را توصیه میکنیم.
