فیروزه کوبی، از سختی سنگ تا ظرافت و زیبایی؛ سنگ فیروزه یکی از زیباترین سنگ‌های موجود در جهان است. رنگ جذاب و آبی این سنگ به دلیل وجود عنصر مس در آن است. این سنگ در کشورهایی هم‌چون مصر، مکزیک، آمریکا و ایران یافت می‌شود. اما بهترین و مرغوب‌ترین نوع این سنگ مربوط به کشور ایران است. که از کهن‌ترین و بزرگترین معدن فیروزه جهان که در نیشابور است استخراج می‌شود. این سنگ زیبا در برخی از نماهای سنگی مساجد قدیمی قابل مشاهده است. همچنین در طلا و جواهر سازی، ساخت زیورآلات به عنوان نگین انگشتر، دستبند و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. ناگفته نماند که هنرپروران اصفهانی از این سنگ و زیبایی‌های آن بی‌بهره نمانده‌اند. آنها آثار زیبایی را بر روی مس با این سنگ خلق نموده اند که به فیروزه‌کوبی شهرت دارد. هنر فیروزه‌کوبی به‌دلیل وجود معدن فیروزه‌ی نیشابور ابتدا در نیشابور و سپس در مشهد رواج پیدا کرد. بعد از گذشت حدود بیست سال، این هنر به اصفهان هم وارد شد. فیروزه کوبی یکی از زیباترین صنایع دستی ایران است. آموزش این هنر را در اینجا بخوانید.
در تقسیم‌بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و رنگ، این سنگ به دو نوع فیروزه‌ی گچی–سفید و فیروزه‌ی سنگی-آبی، سبز تقسیم می‌شود. فیروزه‌های آبی، سبز خود به دو دسته متوسط و مرغوب تقسیم می‌شوند. نوعی که بیشتر در فیروزه‌کوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد فیروزه‌های سنگی- آبی و سبز است. در واقع فیروزه‌ای که در کار فیروزه‌کوبی استفاده می‌شود باید قابلیت تحمل گرما و فشار زیاد را داشته باشد. چرا که طی عملیاتی که شامل مراحل فشار و گرمای زیاد است فیروزه به‌وسیله‌ی لاک بر رو شی مسی چسبانده می‌شود.
از ملاک های ارزش گذاری فیروزه کوبی در درجه اول سنگ فیروزه به کار برده شده در تولید آن است. فیروزه نیشابور به‌عنوان مرغوب‌ترین و ارزشمندترین سنگ فیروزه در سطح جهان شناخته شده است. به گونه‌ای که ملاک ارزش گذاری بر روی سنگ‌های فیروزه به دست آمده از معادن فیروزه جهان، فیروزه نیشابور است. به همین دلیل کیفیت و مرغوبیت سنگ فیروزه به کار برده شده در ظروف صنایع دستی اهمیت فراوانی دارد. این موجب بالا رفتن ارزش مادی و هنری آن می‌شود. فلز مس به کار رفته در تولید ظرف و همچنین ضخامت آن بسیار مهم است. میزان خلوص و مرغوبیت فلز مس نیز در ساخت ظروف فیروزه کوبی ارزشمند مؤثر است.
امروزه اصفهان به عنوان پایتخت فیروزه کوبی ایران شناخته می‌شود. تولیدات انبوه ظروف فیروزه کوبی در طرح‌ها و مدل‌های مختلف به شهرهای دیگر و خارج از مرزهای ایران نیز صادر می‌شود. در شهرهای دیگر ایران مانند تهران و شیراز نیز فیروزه کوبی انجام می‌شود. اما شهر اصفهان مرکز تولید این صنایع دستی نفیس شناخته شده است. برندهای معتبر فیروزه کوبی متعددی در اصفهان مشغول به کار هستند. تولیدات بسیاری از آنها شهرت جهانی دارند. به همین دلیل سالانه مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی فراوانی برای بازدید و خرید صنایع دستی فیروزه کوبی به این شهر سفر می‌کنند. علاوه بر مرغوبیت و کیفیت سنگ فیروزه مورد استفاده در تولید این صنایع دستی، شیوه چینش قطعات سنگ نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. هرچقدر این قطعات از نظر شکل ظاهری هم اندازه تر باشند و نزدیک‌تر به هم چیده شوند، بهتر است. چرا که باعث می شود ارزش مادی و هنری ظروف فیروزه کوبی تولید شده بالاتر برود. آموزش این هنر را در اینجا بخوانید.
یکی از راه‌های تشخیص سنگ فیروزه اصلی ایجاد خراش است. روی سطح سنگ فیروزه را با سوزن به آرامی خراشی ایجاد کنید. اگر خراش بر روی سنگ فیروزه ایجاد شد، آن سنگ از جنس پلاستیک بوده و فیروزه نیست. خراش ایجاد شده بر روی سنگ نشانه نامرغوب بودن آن سنگ است، چرا که سنگ اصلی خراش بر نمی‌دارد.
سنگ‌های فیروزه سختی و مقاومت بیشتری نسبت به شیشه دارند و می‌توانند روی شیشه خراش ایجاد کنند. سعی کنید توسط سنگ فیروزه خراشی روی شیشه بیاندازید، اگر بر روی شیشه خراش ایجاد شد، نشان می‌دهد که سنگ فیروزه شما اصل می‌باشد.
هرچه قرارگیری فیروزه در ظروف فیروزه‌کوبی با دقت و ظرافت بیشتری انجام شده باشد، ارزشمندتر و مرغوب‌تر است. این مساله نمادی بر اصیل بودن آن می‌باشد. به عنوان مثال هر چه تعداد سنگ‌هایی که در ظرف به کار رفته با نظم و ترتیب بیشتری کنار هم قرار گرفته باشند، کیفیت آن بالاتر خواهد بود.
می توانید مقداری پلی استر را بر روی سنگ فیروزه‌ای که در ظروف فیروزه کوبی موجود است قرار دهید. اگر تغییری ایجاد نشد سنگ فیروزه اصل است. اما اگر سنگ بکار رفته در آن ظرف خراش گرفت و متوجه شدید که کیفیت کافی را ندارد، مطمئن باشید آن سنگ فیروزه اصل نیست.
از دیگر روش‌های تشخیص سنگ فیروزه از سنگ‌های تقلبی و پلاستیک فشرده این است که آنها را دقایقی در معرض نور مستقیم آفتاب قرار دهید. اگر سنگ مورد نظر شما در برابر نور خورشید تغییر رنگ پیدا نکرد، این اطمینان را داشته باشید که آن سنگ فیروزه اصل است. چرا که سنگ‌های فیروزه با نور آفتاب تغییر رنگ پیدا نمی‌کنند و رنگشان ثابت باقی می‌ماند. اما اگر از پلاستیک فشرده به جای فیروزه استفاده شود، با قرار گرفتن در مقابل آفتاب رنگ خود را از دست داده و بی‌رنگ می‌شود.
یکی دیگر از راه‌های تشخیص سنگ فیروزه اصل از تقلبی قرار دادن آن در مقابل شعله آتش است. اگر سنگ فیروزه در مقابل آتش تغییری نکرد، یعنی فیروزه شما اصل است. اگر مقابل آتش تغییر رنگ داده یعنی سنگ فیروزه تقلبی بوده است. آموزش این هنر را در اینجا بخوانید.
