در علم پزشکی بررسی تعداد و شکل کروموزوم ها، اهمیت بالایی پیدا کرده که بیشتر با روش هاى استاندارد سيتوژنتيك همانند كاريوتايپ انجام می شود؛ ما در دایا اکسیر می خواهیم به توضیح این روش بپردازیم و بیشتر درباره آن صحبت کنیم.
آشنایی با کاریوتایپ:
همان طور که میدانید سلول های بدن انسان دارای 46 عدد کروموزوم هستند که کم و زیاد شدن و حتی جابه جایی آنها نیز باعث اختلالاتی در فرد می شود. در این هنگام برای بررسی وضعیت و ساختار کروموزوم ها، از روش کاریوتایپ کمک می گیرند. در واقع کاریوتایپ به مجموعه از کروموزوم ها با توجه به شکل، اندازه و محل سانترومرها به صورت منظم گفته می شود.
روش های انجام کاریوتایپ:
روش های مختلفی برای تست کاریوتایپ وجود دارد که میتوان به مواردی چون آزمایش خون، بیوپسی و گرفتن نمونه ای از مایع آمنیوتیک از رحم مادر که آمنیوسنتز نامیده می شود، اشاره کرد.
مراحل تهيه کاريوتايپ:
در ابتدا باید نمونه را از فرد به روش هایی که گفتیم بنا به تشخیص پزشک گرفت چراکه برای انجام کاریوتاپینگ و بررسی کروموزومی ،باید از سلول هایی استفاده شود که قابلیت رشد و تقسیم سریعی دارند؛ به همین خاطر مناسب ترین آنها، سلو لهای سفید خون به ویژه لنفوسیت ها هستند. بعد از آن نمونه را در یک ظرف آزمایشگاهی قرار داده تا سلول ها رشد کنند. سپس با استفاده از سانتریفوژ با سرعت مناسب، سلو لهای سفید خون جدا شده و در محیط کشت مناسب که حاوی ماده تحریک کننده تقسیم سلولیمی باشد به مدت 72 ساعت کشت داده شده و با افزودن یک ماده شیمیایی به نام کلشی سین به محیط کشت ، تقسیم سلولها در مرحله متافاز متوقف می شود چراکه بهترین زمان برای مشاهده کروموزوم ها است. در این مرحله با استفاده از یک محلول هیپوتونیک، غشاء سلولی پاره شده و کروموزوم ها آزادمی شود؛ پس از گسترش دادن آنها، باید توسط یکی از روش های رنگ آمیزی، کروموزوم ها رنگ تا برای مشاهده و بررسی آماده شود که در این قسمت ناهنجاری‌‌های احتمالی تحت بررسی‌های میکروسکوپی قرار می گیرد. اما روش های رنگ آمیزی کروموزوم ها چه هستند؟
روش های رنگ آمیزی کروموزوم ها
جی بندینگ (G بندینگ)
روش کار به اینصورت است که سلول ها را در مرحله متافاز متوقف کرده و با محلول ترپسین، کروموزوم ها را مورد هضم آنزیمی قرار داده و با گیسما رنگ می کنند تا کروموزوم ها، دارای الگوهای نوار بندی تیره G و نوار روشن R شوند. به این نوار در سیتوژنتیک، نواربندی استاندار نامیده می شود.
آر بندینگ (R بندینگ)
در این روش کروموزوم ها را ابتدا حرارت داده و سپس با استفاده از رنگ گیسما (Giemsa) رنگ می کنند. در واقع از این روش بیشتر برای ارائه جزئیات مهم در مناطق غنی ژن که نزدیک تلومرها هستند، استفاده می گردد.
سی بندینگ (C بندینگ)
نحوه کار این روش به این صورت است که کروموزوم هایی که دارای تعداد زیادی DNA غنی از AT موجود در سانترومرها هستند توسط رنگ گیسما، رنگ آمیزی می شوند و بیشتر برای رنگ کردن مناطق هتروکروماتین اجباری یا DNA غیرفعال ژنتیکی استفاده می شود تا اهداف تشخیصی.
کیو بندینگ (Q بندینگ)
این روش که اولین روش رنگ آمیزی کروموزوم ها به حساب می آید از کویناکراین و بررسی آنها در زیر نور UV در رنگ آمیزی کروموزوم ها استفاده می کند. از مهم ترین موارد استفاده از این روش در بررسی جابجایی های کروموزومی به ویژه مواردی مربوط به کروموزوم Y میتوان اشاره کرد.
نر بندینگ (NOR بندینگ)
در این روش برای رنگ کردن مناطق کروموزوم های آکروسانتریک از رنگ نیترات نقره بهره می برند.
· هیبریداسیون درجا فلوروسنت (FISH)
این روش که مخفف Fluorescent In-Situ Hybridization ، می باشد برای تشخیص و تجسم توالی DNA در سلول استفاده می شود. تجزیه و تحلیل FISH یک روش نسبتاً سریع است که وضوح بسیار خوبی را ارائه می دهد زیرا شامل پروب های فلورسنت است که برای تشخیص مناطق خاص ، حذف و جابجایی مشخص شده است. در این روش از پروب هایی نشاندار شده با رنگ های فلورسانس و از جنس DNA و مکمل مناطق خاصی از کروموزوم استفاده می شود. این پروب ها به طور اختصاصی به محل خود چسبیده و نور ساطع شده از آنها با میکروسکوپ فلورسانس مشاهده می شود.
انجام آزمایش کاریوتایپ برای افراد:
به طور کلی انجام این آزمایش برای افرادی که اختلالات کروموزومی در والدین آنها وجود دارد، سندروم هایی چون داون، ادوارد و غیره، وجود اختلال کروموزومی در بستگان درجه یک، افراد نابارور و کسانی که سقط مکرر دارند، بانوانی که قاعدگی های نامنظم دارند، تولد یک فرزند معلول در خانواده بدون علت مشخص، داشتن سابقه بیماری های ژنتیکی در خانواده و افرادی که دارای مشکلاتی از قبیل کوتاهی یا بلندی قد، دست و پا هستند، توصیه می شود.
جمع بندی:
پس دانستیم که مجموعه کروموزوم های موجود در سلول های بدن در یک فرد به کمک روشی به نام کاریوتایپ قابل دیدن است که این روش برای انجام کار خود، از رنگ آمیزی کروموزوم ها استفاده می کند و ما مهم ترین آنها را برای شما عزیزان بیان کردیم.
