تفاوت پروتاگونیست و آنتاگونیست: چرا نباید به شخصیت منفی قهرمان گفت؟

پروتاگونیست و آنتاگونیست دو مفهوم کلیدی در روایت‌شناسی و داستان‌گویی هستند که اغلب در تحلیل شخصیت‌های داستان به کار می‌روند. در ادامه تفاوت و توضیح این دو مفهوم، همراه با مسئله ترجمه و تفاوت با مفهوم هیرو،hero (قهرمان) برسی میکنیم.

بلوط پلتفرم امتیازدهی و رتبه بندی فیلم و سریال ایرانی

پروتاگونیست (Protagonist):

• تعریف: پروتاگونیست شخصیت اصلی داستان است که داستان حول محور او می‌چرخد. او معمولاً کسی است که مخاطب با او همذات‌پنداری می‌کند یا داستان از زاویه دید او روایت می‌شود. پروتاگونیست در مرکز کنش‌ها و تصمیم‌گیری‌های داستان قرار دارد و اغلب درگیر یک هدف، چالش یا درگیری اصلی است.
• ویژگی‌ها:پروتاگونیست لزوماً "خوب" یا "اخلاقی" نیست؛ او صرفاً شخصیت محوری داستان است.
  می‌تواند شخصیتی خاکستری یا حتی منفی باشد (مثل والتر وایت در سریال Breaking Bad).
  هدف اصلی او معمولاً پیشبرد داستان و رسیدن به یک نتیجه (موفقیت یا شکست) است.

مثال‌:

1. پروتاگونیست با نیت خیر: شخصیت: ژان والژان (بینوایان، ویکتور هوگو)
   توضیح: ژان والژان پروتاگونیست رمان است که پس از دزدی نان برای نجات خانواده‌اش، زندگی‌اش تغییر می‌کند. او با نیت خیر برای رستگاری و کمک به دیگران (مثل کوزت) تلاش می‌کند، هرچند گذشته‌اش او را تعقیب می‌کند.
2. پروتاگونیست خاکستری یا شر: شخصیت: راسکولنیکف (جنایت و مکافات، فئودور داستایفسکی)
   توضیح: راسکولنیکف پروتاگونیست رمان است که به دلیل باور به برتری خود، مرتکب قتل می‌شود. اعمالش غیراخلاقی هستند، اما داستان حول مبارزه درونی و رستگاری او می‌چرخد.
   

آنتاگونیست (Antagonist):

• تعریف: آنتاگونیست شخصیت یا نیرویی است که در مقابل پروتاگونیست قرار می‌گیرد و مانع رسیدن او به هدفش می‌شود. آنتاگونیست معمولاً درگیری اصلی داستان را ایجاد می‌کند.
• ویژگی‌ها:آنتاگونیست لزوماً "شرور" یا "بد" نیست؛ ممکن است هدفی منطقی یا حتی اخلاقی داشته باشد که با پروتاگونیست در تضاد است.
  می‌تواند یک شخص، یک گروه، یک نیروی طبیعی (مثل طوفان)، یا حتی یک درگیری درونی (مثل تردید یا ترس پروتاگونیست) باشد.

مثال‌:

1. آنتاگونیست با نیت شر: شخصیت: یاگو (اتللو، ویلیام شکسپیر)
   توضیح: یاگو آنتاگونیست نمایشنامه است که با حسادت و خباثت، اتللو را فریب می‌دهد و باعث نابودی او می‌شود. نیت او کاملاً شرورانه است.
2. آنتاگونیست با نیت غیرشر (خاکستری):شخصیت: ژاور (بینوایان، ویکتور هوگو)
   توضیح: ژاور آنتاگونیست ژان والژان است که او را به دلیل فرار از قانون تعقیب می‌کند. نیت او خیر نیست، اما شرورانه هم نیست؛ او صرفاً به اجرای قانون پایبند است.
   

تفاوت پروتاگونیست و آنتاگونیست:

1. نقش در داستان:پروتاگونیست: شخصیت اصلی که داستان را پیش می‌برد.
   آنتاگونیست: مانع یا نیروی مخالف پروتاگونیست.
2. هدف:پروتاگونیست: رسیدن به یک هدف یا حل یک مشکل.
   آنتاگونیست: جلوگیری از موفقیت پروتاگونیست یا دنبال کردن هدفی متضاد.
3. اخلاقیات:پروتاگونیست و آنتاگونیست لزوماً نماینده خیر و شر نیستند. این بستگی به داستان دارد.
4. تمرکز روایت:پروتاگونیست معمولاً در مرکز توجه مخاطب است، در حالی که آنتاگونیست اغلب نقش مکمل دارد.
   

بلوط پلتفرم امتیازدهی و رتبه بندی فیلم و سریال ایرانی

مسئله ترجمه در فارسی (قهرمان و ضدقهرمان):

در ترجمه فارسی، پروتاگونیست و آنتاگونیست گاهی به ترتیب به قهرمان و ضدقهرمان ترجمه شده‌اند، اما این ترجمه‌ها می‌توانند گمراه‌کننده باشند:

• پروتاگونیست ≠ هیرو (Hero):هیرو (قهرمان): به شخصیتی گفته می‌شود که ویژگی‌های اخلاقی مثبت، شجاعت، فداکاری یا خیرخواهی دارد. هیرو معمولاً نماینده ارزش‌های مثبت است.
  پروتاگونیست: صرفاً شخصیت اصلی داستان است و ممکن است اصلاً ویژگی‌های یک هیرو را نداشته باشد. مثلاً مکبث در نمایشنامه مکبث شکسپیر یک پروتاگونیست است، اما به دلیل اعمال شرورانه‌اش هیرو نیست.
  

چرا ترجمه "قهرمان" و "ضدقهرمان" مشکل‌ساز است؟

• ابهام در مفهوم هیرو (hero): کلمه "قهرمان" در فارسی بار معنایی مثبت و اخلاقی دارد، در حالی که پروتاگونیست می‌تواند شخصیتی منفی یا خاکستری باشد. این باعث می‌شود خوانندگان پروتاگونیست را با هیرو(hero) اشتباه بگیرند.
• پیشنهاد ترجمه بهتر: برای جلوگیری از ابهام، می‌توان از عباراتی مثل شخصیت اصلی برای پروتاگونیست و نیروی مخالف یا شخصیت مقابل برای آنتاگونیست استفاده کرد. این عبارات خنثی‌تر هستند و بار معنایی "خیر و شر" را منتقل نمی‌کنند.

فرض کنیم فیلمی درباره یک شخصیت منفی تاریخی ساخته شده، مثلاً یک جنایتکار یا دیکتاتور. این شخصیت پروتاگونیست است، چون داستان حول محور او، تصمیماتش و دیدگاهش روایت می‌شود. آنتاگونیست هم نیروی مخالف اوست، مثل یک فرد، گروه یا حتی مفهومی مثل عدالت که مانع هدف پروتاگونیست می‌شود.

پروتاگونیست بودن صرفاً به معنای شخصیت اصلی بودن است، نه خوب یا بد بودن. اما اگر به این شخصیت منفی "قهرمان" بگوییم، مشکل ایجاد می‌شود، چون "قهرمان" در فرهنگ عامه به کسی گفته می‌شود که خیرخواه، شجاع و اخلاقی است. این کلمه بار معنایی مثبت دارد و استفاده از آن برای یک شخصیت منفی می‌تواند باعث سوءتفاهم شود.

مخاطب ممکن است فکر کند فیلم در حال ستایش یا توجیه اعمال شرورانه پروتاگونیست است، در حالی که هدف فیلم شاید فقط نشان دادن پیچیدگی شخصیت یا روایت یک داستان باشد. این سردرگمی به‌خصوص در فرهنگ‌هایی مثل ایران که "قهرمان" معنای قوی و مثبتی دارد، بیشتر است.

برای جلوگیری از این مشکل، باید از اصطلاحات خنثی مثل "شخصیت اصلی" یا "پروتاگونیست" استفاده کرد. این کلمات بدون قضاوت اخلاقی، فقط نقش شخصیت در داستان را نشان می‌دهند. همچنین، روشن کردن تفاوت پروتاگونیست (شخصیت اصلی) و قهرمان (شخصیت خیرخواه) در تحلیل داستان به مخاطب کمک می‌کند تا بدون پیش‌داوری داستان را بفهمد.

جمع‌بندی:

• پروتاگونیست شخصیت اصلی داستان است که داستان حول او می‌چرخد، در حالی که آنتاگونیست نیروی مخالف اوست.
• پروتاگونیست لزوماً هیرو (قهرمان اخلاقی) نیست و آنتاگونیست لزوماً شرور یا ضدقهرمان نیست.
• ترجمه پروتاگونیست به "قهرمان" و آنتاگونیست به "ضدقهرمان" در فارسی گمراه‌کننده است، چون این مفاهیم با هیرو و ضدقهرمان تفاوت دارند.
• برای وضوح بیشتر، بهتر است از عبارات خنثی مثل "شخصیت اصلی" و "نیروی مخالف" استفاده شود تا از سردرگمی جلوگیری شود.