ایرانیان باستان هزارانهزار چیز را برای ما ساکنان امروزیِ این فلات به یادگار گذاشتند، آنها که اشیا بودند از دل خاک بیرون کشیده شدند، آنها که کتیبه و کندهکاری بودند، به دست مردم بومیِ بخشی از این سرزمین، به طور اتفاقی دیده شده، کشف و به ثبت رسیدند و در نهایت، اگر بنایی بود، پس از دهها بار عوض شدن سلسلهها تغییراتی نیز در آن ایجاد شد و به دستمان رسید. اما امروز از غاری صحبت میکنیم که از دل خاک سر بر نیاورده، کتیبهای دیواری نبوده و به دست ساکنان تازهاش تغییری نداشته؛ درباره همان غاری حرف میزنیم که به دست خالی بشر در فلات ایران، ایران باستان در دل کوه، کنده شده و به عنوان شاهکار معماریِ «دست کَن» قد برافراشته است؛ غار کرفتو در کردستان.
غار کرفتو در 76 کیلومتری شهر سقز کنده شده است، در میان یک رشته کوه آهکی. شاهکاری از معماری صخرهای که از حدود 7000 سال پیش، در دورههای مختلف محل زندگی انسان بوده است. اثبات این موضوع از آنجا است که آثاری از وجود پناهگاهها، دخمهها و حفرهها در کنار غار دیده شده و همین امر سکونتگاه بودن آن را تایید میکنند. یک غار به دستکنده شدهی متفاوت در دل کوه که گردشگران و مسافران را وامیدارد 220 پله را بپیمایند تا به درون غار برسند.
"غار کرفتو" به معنای غار خورشید است، چراکه در زبان محلی "کرف" به معنی غار و "تو" به معنی خورشید به کار میرود. بزرگترین و طولانیترین غار تاریخی ایران که دو بخش طبیعی و دستساز را در خود جای داده و در 4 طبقه برای سکونت انسان ساخته شده است. هرچند که نتیجه آزمایشات خاک‌شناسی در غار كرفتو نشان می‌دهد به علت یک رشته فعالیت‌ها که در سطح غارها به عمل میآید، غار کرفتو از هزاره چهارم پیش از میلاد، دور از فعالیت‌های انسانی بوده است.
?
اعجاز دست هنرمندی که غار کرفتو را شاید فقط برای نیاز اولیهاش ساخته، برای رهایی از وحوش و بلایای طبیعی، بهقدری خارقالعاده است که همهی سال هزاران گردشگر را برای دیدن این غار میکشاند، شاید تصورش برایتان مشکل باشد که برای این غار پنجرههایی طراحی شده تا نور بیرون به داخل این طونل عظیم بپاشد. همچنین، جالب است بدانید این سازه در چهار طبقه کنده شده، با اتاقهای سقفکمانی، طاقها و نورگیرها که از اهمیت خاصی برخوردار است.
در تحقیقات باستانشناسی، غار کرفتو چهار دوره سكونتی داشته است: پیش از تاریخ، اشكانی، ساسانی و اسلامی. روی سردر ورودی یكی از اطاق‌های طبقه سوم، كتیبه‌ای یونانی وجود دارد كه آن را به دوره سلوکیان نسبت میدهند که البته چندان ثابت شده نیست. روی این کتیبه حک شده:
این خانه هراکلس است، هرکس در آن وارد شود در امان است.
هراکلس یکی از خدایان اسطورهای یونان و روم باستان بود که شاید این طبقه از غار کرفتو معبدی بوده است برای او در دروهی مهرپرستی.
سفر کردن به غار کرفتو پر از هیجان است. جایی را خواهیم دید که شاید بشر اولیه در آن میزیسته، نمیدانیم، اما بهتر است حتماً با راهنما وراد غار شده و ملزومات ابتدایی مانند چراغقوه، آب آشامیدنی و لباس گرم همراهتان باشد.
