زیبایی ظاهری نقش بسیار مهمی را در ساخت و ساز ایفا می کند، مال خا و ساختمان سازان به این موضوع اهمیت زیادی میدهند. طراحی نمای ساختمان از سال ها دور در حال انجام است و مهندسان ایرانی هم دارای ار باسابقه ترنی ها در این حوزه میباشند.
در گذشته از متریال هایی مثل گچ و آهک برای طراحی نما استفاده می شد، هنوز هم میتوان آثار این نوع طراحی ها را در مسجد ها، عمارت های قدیمی ،ساختمان های تاریخی ، کاخ های به جا مانده از دوران پادشاهان و ... پیداکرد. این زیبایی های به جا مانده نشانه قدمت طراحی نمای ساختمان در ایران است.
به طور کلی نمای ساختمان قسمت بیرونی یک ساختمان است که با استفاده از متریال های مختلف پوشانده میشود و طراحان سعی بر این دارند که با ترکیب متریال های نوین ساختمانی ، زیباترین نما را خلق کنند. لازم به ذکر است که بسیاری از معماران پس از فونداسیون بندی و پی ریزی، نمای ساختمان را مهم ترین جزء هر ساختمان می دانند.
از وظایف نما میتوان به پوشش ساختمان، محافظت از انسان در برابر خطرات محیط پیرامونی و همچنین شرایط اقلیمی و جوی می باشد. انسان های اولیه برای حفاظت از جان خود در برابر شرایط آب و هوایی، حیوانات درنده ، حریم شخص و دوری از انسان های دیگر سازه هایی را به عنوان خانه ایجاد کردند. چون هدف ساخت این ساره ها فقط به عنوان سرپناه بود، عملا نمای خارجی ساختمان اهمیتی برای ساکنین نداشت.
خانه ها ساخته میشدند ، بدون هیچ پنجره و روزنه ای . نیازی که باری نور ایجاد شد باعث به وجود امدن پنجره ها شد. نمای ساختمان در آن دوران به معنای امروزیخود نبود . انسان ها مجبور شدند که یک پوسته دیگر روی ساختمان خود ایجاد کنند تا مشکلات نور و ورودی های کوچک برطرف شود.
برای این منظور انسان دیواری دور تا دور خانه و آبادی خود کشید. این دیوار گسترش فضاهای مسکونی در داخل بدون پنجره به فضای عمومی را به دنبال داشت. همچنین افزایش تعداد واحدهای مسکونی به تراکم در داخل باروری شهر یا روستا انجامید.
در اواخر قرن نوزدهم تحولات زیادی در علم و صنعت ساختمان پدید آمد، همین امر باعث شد که نیاز به طراحی نما و زیباساز بیشتر شود. در این دوره طراحان زیادی شروع به الگوبرداری از سبک طراحی نمای غربی کردند و از نماهایی ساده در ایجاد نمای خانه ها استفاده کردند.
تاریخچه نمای ساختمان تا به امروز دچار تغییرات چشمگیری داشته است. امروزه نیز با توجه به اهمیت فضاهای عمومی و زندگی شهری، نمای بنا ها دارای ارزش ویژه ای می باشد. نما در عمل محیط درون و بیرون خانه را از هم جدا کرده و ذوق و عقیده ی طراح، معمار و مالک بنا را مشخص می کند. بنابراین نمای بنا علاوه بر جنبه ی اجتماعی نمود شخصیت ساکنان می باشد.
همچنین جلوگیری از عواملی مانند حمله حشرات موذی را می توان از سایر کاربردهای نمای ساختمانی دانست.
اگر چه نما تنها به منظور زیبا سازی خانه استفاده نمی شود و اهداف دیگری را نیز دنبال می کند اما زیبا سازی ساختمان تأثیر قابل توجهی بر خرید و فروش خانه می گذارد.
زمان سلطنت قاجارها ، اشراف زاده های ایرانی سفر های زیادی به کشور های اروپایی داشتند . دست اورد این سفر کپی برداری از معماری اروپایی ها بود . این امر باعث تغییرات زیادی در سبک معماری ایرانی ها شد.
قبل از این دوره ، ساختمان های ایرانی به شکل تو در تو و سقف های هشتی و نماهایی ساده بودند. با تقلید از معماری اروپایی ، نماهای سنتی ایرانی با نمای مدرن اروپایی ترکیب شد. در ایران تا اواخر قرن ۱۹ ارتباط خانه‌ها با نمای بیرون از طریق حیاط مرکزی صورت می‌گرفت و توجه بیشتر به نمای داخلی ساختمان بوده است. برای همین است که شما از دیدن فضای داخلی خانه‌های اشرافی به جا مانده از دوره قاجار بیشتر لذت میبرید تا نمای بیرونی.
بعد از قرن ۲۰ با سفر ناصرالدین شاه به فرنگ تصمیم گرفته شد که ایران از نماهای اروپایی الگو برداری کنند.
اولین تغییر این بود که خانه‌ها در حاشیه خیابان‌ها ساخته شدند. خانواده‌های ثروتمند که دیگر نمای ساختمان برایشان اهمیت پیدا کرده بود، حالا سعی می‌کردند چون اروپاییان، خانه‌هایشان را بر خیابان‌ها بسازند. این تغییرات در نمای ساختمان‌های ایرانی باعث شد خانه‌های درون‌گرای ایرانی کم‌کم به بیرون‌گرا تبدیل شوند. یعنی آنچه را تزئین محسوب می‌شد، بیشتر به بیرون از خانه ببرند و حالا نمای ساختمان اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده بود.
دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی که ایرانی‌ها هنوز حریم خانه‌هایشان را با استفاده از پرده‌های نسبتا ضخیم حفظ می‌کردند، نمای خارجی ساختمان به بیشترین تاثیر خود از معماری آن طرف آبها نزدیک و فرهنگ ساختمان‌سازی فرنگی در نمای ساختمان‌های ایرانی بیشتر نمایان شد.
گره خوردن معماری قاجار با معماری اروپا، خلاقیت‌هایی را ایجاد کرد که به گشایش فضاها و سبکی متنوع‌تر در طراحی ایرانی منجر شد. اگر تا آن زمان توجه به نمای ساختمان در معماری ایرانی چندان اهمیتی نداشت اما بعد از آن، نما یکی از مهمترین ارکان ساختمان‌سازی به حساب می‌آمد و فرهنگی را از غرب وارد ساختمان‌سازی ما کرد با نام «نمای کلاسیک» که امروزه به نام طراحی «نمای رومی» معروف است.
بعدها و با روی کار آمدن رضا خان، معماری مدرن راهش را به ایران باز کرد. در معماری مدرن، نما اهمیت ویژه ای دارد.
در سال های اخیر، پس از مطرح شدن دوباره اهمیت فضاهای عمومی و ارزش زندگی شهری، نما اهمیت دوباره‌ای پیدا کرده است. نما در عمل، درون ساختمان را از بیرون جدا میکند. نما باعث می شود ما بفهمیم که طراح و معمار و سازنده هر ساختمان دارای چه عقیده، فرهنگ و ذوقی است. در واقع حالتی است که فرد مالک یا طراح از خود در برابر بیرون دارد. نماهای ساختمان جنبه خصوصی ندارند. نامهایی که به سمت کوچه و بافت شهر دارد جنبه عمومی دارند. بنابراین نمای ساختمان از یک طرف دارای جنبه اجتماعی و از طرف دیگر نمود شخصیت ساکنان است. نما در واقع یک سطح صاف و تخت نیست بلکه سطح انتقالی بین فضای داخلی و خارجی است که با برجستگی های تراس و چیزهای دیگر با فضای داخل ارتباط پیدا می کند.
نمای هر ساختمان در شکل دهی به مجموعه شهری که در آن واقع شده است خیلی مؤثر است. اگر به نمای یک ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان های شهر توجه کنیم می بینیم که یکنواختی نمای شهر در مجموع از بین می رود. نمای هر ساختمان تأثیر مستقیم بر شهری دارد که در آن قرار گرفته و تأثیر آن را در بدنه خیابان ها یا میدان های آن شهر می بینیم. تفاوت بین شهری بودن یا فردی بودن نما در صورتی از بین می رود که ساختمان جزئی از شهر در نظر گرفته شود و ارتباط آن با محیط اطراف خودش چند جانبه باشد.
معماری اسلامی – ایرانی
معماری اسلامی یکی از شناخته شده ترین و معروف ترین سبک ها و زبان های معماری ست که در سراسر جهان وجود دارد. هر چند معماری اسلامی با ساخته شدن عبادت گاه ها و مسجد ها پا گرفت و رشد کرد اما امروزه در هر بنایی می توان از این سبک معماری استفاده کرد.
معماری اسلامی که دارای طراحی داخلی ساختمان و نمای ساختمان بسیار خاص است، نقش مهمی در تاریخ معماری جهان دارد. بسیاری از ارکان و روش های طراحی دکوراسیون این سبک برگرفته از سنت های ایرانیان، رومیان باستان و اهالی سرزمین بین النهرین است.
با نگاهی به تاریخ این سبک از معماری می توان دریافت که این سرزمین ها دقیقا کشور هایی بودند که مسلمانان آن ها را فتح و تصرف کرده بودند. در واقع معماری اسلامی چیزی بیش از زبان طراحی و ساخت و ساز یک کشور یا یک ملت است. ما در این مقاله می خواهیم معماری اسلامی را دقیق تر بررسی کنیم.
تاریخ معماری ایرانی حداقل به 6000 سال پیش از میلاد می رسد نمونه های شاخصی که در پهنه ی وسیعی از کشورهای آسیایی غربی تا آسیای مرکزی را نیز دربر گرفته است. معماری ایرانی انواع مختلفی از ساختار و زیبایی شناسی از سنت های مختلف از جمله خانه های روستای تا چایخانه ها، و پویون ها تا سازه های بسیار جالب که در دنیا نظیر ندارند را نشان می دهد. معماری ایرانی با تاریخچه ی بسیار طولانی و پیچیده ای ، یکی از زمینه هایی است که بیشترین نقش را در فرهنگ جهانی ایفا کرده است.
این معماری سنتی هر چند که به طور موقت بخاطر سیاست های داخلی یا تهاجم خارجی منحرف شده است ولی با این وجود پیوستگی و تداوم خود را در ارتباط با مسائل گوناگون به ویژه مسائل مذهبی حفظ کرده است ودر عین سادگی به یک سبک بی نظیر دست یافته است که بیانگر عظمت و شکوه معماری ایرانی است .
سبک های معماری سنتی
1- سبک معماری پارسی
نام اين شيوه از تيره (قوم ) پارس برگرفته شده كه در اين روزگاران بر كشور پهناور ايران فرمانروايي مي كردند.
بنياد شيوة پارسي از همان بناهاي ساده كه در مناطق غرب و شمال غرب و ديگر مناطق بوده ، گرفته شده است ، اما مسأله تازه اي كـه بـا قدرت گرفتن حكومت پارسها اتفاق ميافتد ، همكاري هنرمندان مختلف از سرزمينهاي گوناگون است. بـديهي اسـت كـشوري بـا بزرگـي ايران دورة هخامنشي با سرزمينهاي مختلف زير سلطه خود اين كار را بايد انجام دهد.
2- سبک معماری پارتی
دومين شیوه معماري ايراني شیوه پارتي است. قوم پارت يكي از شعب نژاد آريايي ايراني است كه سرزمين آنها ابتدا شمال خراسان بوده است. اين شيوه به معماري گفته ميشود كه بعد از حمله اسكندر در ايران معمول شده و در دوره اشكاني، ساساني صدر اسلام و در بعضي نقاط حتي بعد از اسلام تا قرن سوم و چهارم هجري ادامه داشته است كه متأسفانه آثار كمي از دوره اوليه آن در ايران به جاي مانده است.
3- سبک معماری خراسانی
اولين نمونه هاي هنر و معماري اسلامي ايران در منطقه خراسان شكل گرفت . شيوه خراساني در قرن اول هجري و از ابتداي پذيرش ديـن مبين اسلام ازسوي ايرانيان شروع شد و تازمان آل بويه وديلميان (قرن چهارم هجري) ادامه داشت . گروهي آن را ادامه شيوه پارتي دانسته و در مورد مساجد به نام سبك شبستاني ميشناسند.
4- سبک معماری رازی
سبک رازي اين شيوه چهارمين شيوه معماري ايرانی است كه تمامي ويژگيهاي خوب شيوه هاي قبلي را به بهتـرين صـورت دارا اسـت. در ايـن شـيوه ، تأثيرپذيري از شيوه پارسي و شكوه شيوه پارتي و دقت شيوه
خراسانی دیده می شود. آغاز شيوه رازي هر چند مربوط به شمال ايران است اما در ری رواج می یابد و بهترین آثار در آنجا ساخته می شود.
5- سبک معماری آذری
سبک آذري از زمان ايخانان مغول، شروع شده و تا زمان صفويه ادامه مي‌يابد . سبک آذري داراي دو دوره است: دوره نخست از زمان هولاگـو و پايتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تيمور و پايتختي سمرقند آغاز مي شود . در دوره دوم كه معماران بزرگـي چـون قـوم الـدين شيرازي و پسرش غياث الدين و زين العابدين شيرازي ، در خراسان بزرگ بكار گمارده شدند.
