کربنات پتاسیم خوراکی یا خاکستر مروارید ، یک ماده قلیایی با فرمول شیمیایی K2CO3 است. این ترکیب با شماره افزودنی غذایی E501 در فرآوری غذاها استفاده می شود. کربنات پتاسیم به نامهای پتاس، کربنات پتاس و نمک افسنطین نیز شناخته می‌شود. این ماده سفید، شفاف، بی بو، دانه ای یا کریستالی است که تمایل زیادی به جذب رطوبت هوا دارد. این ترکیب یک ماده قلیایی ملایم است که در طول تاریخ در ساخت صابون و شیشه استفاده شده است. از نظر تاریخی، از خاکستر پخته شده درختان چوب سخت «پتاس» به دست می آمد.
امروزه کربنات پتاسیم برای استفاده تجاری از طریق الکترولیز کلرید پتاسیم تهیه می شود. تخمین زده می شود که سالانه 7 میلیون تن کربنات پتاسیم در ایالات متحده تولید می شود. کربنات پتاسیم در حالی که هنوز در تولید شیشه و مواد شوینده استفاده می شود، در تولید کودها، مواد شیمیایی عکاسی، داروسازی، محصولات غذایی، سیمان و منسوجات نیز استفاده می شود.
بسیار محلول در آب با حلالیت 113.5 گرم در 100 میلی لیتر در دمای 25 درجه سانتیگراد، حلالیت آن بهتر از کربنات سدیم است. هنگامی که در آب حل می شود یک محلول قلیایی قوی تشکیل می دهد و در اتانول نامحلول است.
اولین حق ثبت اختراع صادر شده توسط اداره ثبت اختراع ایالات متحده در سال 1790 به ساموئل هاپکینز برای روش پیشرفته ساخت خاکستر پتاس اعطا شد. در اواخر قرن 18، ایالات متحده و کانادا، قبل از استفاده و کشف بیکینگ پودر، از خاکستر مروارید به عنوان یک عامل خمیر مایه در نان های آماده استفاده می کردند.
کلرید پتاسیم ابتدا با الکترولیز به هیدروکسید پتاسیم (KOH) تبدیل می شود. سپس هیدروکسید پتاسیم با دی اکسید کربن (CO2) تصفیه می شود تا بی کربنات پتاسیم (KHCO 3) به دست آید. در نهایت این ترکیب با حرارت دادن تجزیه می شود، آب، دی اکسید کربن و کربنات پتاسیم تولید می شود.
یکی دیگر از روش های تولیدی فرآیند اصلاح شده Engel-Precht است. مخلوطی از کلرید پتاسیم، کربنات منیزیم یا اکسید منیزیم و دی اکسید کربن تحت 30 اتمسفر فشار ترکیب شده و KHCO 3 · Mg-CO 3 · 4H2Oرا تشکیل می دهند. سپس نمک مضاعف حرارت داده می شود و کربنات پتاسیم را بدست می آید. روش سنتی تهیه پتاس از خاکستر چوب و سبزیجات در حال حاضر منسوخ شده است.
گرید غذایی کربنات پتاسیم عمدتاً به عنوان تنظیم کننده اسیدیته استفاده می شود. سایر موارد مصرف رایج غذایی آن به شرح زیر است:
کاکائو : می توان از آن در تولید کاکائو قلیایی برای کاهش اسیدیته دانه های طبیعی کاکائو و تیره شدن پودر کاکائو استفاده کرد.
نانوایی : معمولاً به عنوان یک ماده خمیر کننده برای پختن نان استفاده می شود اما در سال های اخیر به دلیل داشتن مزه تلخ با بی کربنات سدیم جایگزین شده است. می توان از آن به عنوان جایگزین بی کربنات سدیم در محصولات پخته ای که محتوای سدیم کمی مورد نظر است، استفاده کرد.
نودل : برای بهبود بافت و رنگ استفاده می شود.
مرینت ها : به عنوان یک عامل بافر در مرینت کردن های گوشت استفاده می شود.
پودر شیر : یک تنظیم کننده اسیدیته در شیر و پودرهای خامه است.
کشمش : به عنوان یک عامل خشک کننده برای تبدیل انگور به کشمش به کار برده می شود.
بیشترین مقدار تولید کربنات پتاسیم برای تولید کود استفاده می شد که پتاسیم مورد نیاز گیاهان را برای سالم ماندن و رشد فراهم می کند. پتاسیم یکی از سه عنصر اصلی مورد نیاز گیاهان است. دو عنصر دیگر نیتروژن و فسفر هستند. مقادیر کمتری از کربنات پتاسیم برای توليد صابون مورد استفاده قرار می گیرد.
صابون‌های پتاسیم (ساخته شده از کربنات پتاسیم) دارای برخی ویژگی‌های متفاوت با صابون‌های سدیم معمولی (ساخته شده از کربنات سدیم ) هستند. آنها نرم تر یا حتی مایع هستند و بهتر می توانند در آبی که حاوی غلظت بالایی از مواد معدنی است، کف ایجاد کنند. کربنات پتاسیم همچنین برای ساخت شیشه های مخصوص مانند صفحه نمایش تلویزیون، لوله های پرتو کاتدی و لنزهای نوری استفاده می شود.
