چند روز پیش یکی از دوستانم یک پست اینستاگرامی برایم ارسال کرد. محتوای پست پر از ادعاهایی بود که در نگاه اول چندان منطقی به نظر نمی‌رسید. با بررسی موضوع و ارائه مستنداتی، به دوستم گفتم که اطلاعات ارائه شده در پست اشتباه است و بهتر است بیشتر تحقیق کند. اما پاسخ او چیزی نبود که انتظارش را داشتم: سکوت. نه پاسخی داد و نه حتی بحثی را ادامه داد. این سکوت مرا به فکر فرو برد. چرا برخی افراد حتی وقتی با شواهد واضح مواجه می‌شوند، ترجیح می‌دهند واکنشی نشان ندهند؟ این بسیار تکان دهنده است. این فرد با دیدن این پست اینستاگرام مطمئنا برای یک هدف خاصی آن را برای من یا برای سایرین منتشر کرده است. دوست من بسیار مذهبیست و احتمالا انتشار محتوای خلاف واقع را بایستی دارای کراهت بداند. اما چرا زمانی که به صورت مستند خطوطی جهت بررسی برای او فرستادم سکوت کرد. این که او به صورت عمدی قصد گمراه کردن مخاطبان را در ذیل یک ماموریت داشته باشد بسیار هالیوودی است. بنابر این دست به دامان اینترنت شدم و آسیب های این رفتار او بر خودش، من و جامعه را بررسی کردم. در ادامه به این آسیبها خواهم پرداخت.
نمونه دیگر: پرنده ای (عروس هلندی) که قرآن میخواند. یک پست اینستاگرامی که در اولین نگاه متوجه جعلی بودن آن خواهید شد. اما یک مادر آن را باور کرده بود و برای بسیاری از افراد ارسال نموده بود.
این رفتار دوستم، یکی از نمونه‌های رایج پدیده‌ای روان‌شناختی به نام "اثر تأیید" (Confirmation Bias) است. اثر تأیید یعنی ما تمایل داریم اطلاعاتی را بپذیریم که باورهای قبلی ما را تأیید می‌کنند و اطلاعاتی که خلاف باورهای ما هستند را نادیده بگیریم یا رد کنیم. این پدیده می‌تواند تأثیر عمیقی بر رفتارها و تصمیم‌گیری‌های ما داشته باشد، به خصوص در بحث‌ها و گفت‌وگوهای حساس.
وقتی افراد با اطلاعاتی روبه‌رو می‌شوند که باورهایشان را به چالش می‌کشد، ممکن است واکنش‌های زیر را نشان دهند:
تفکر انتقادی به ما کمک می‌کند تا اطلاعات را بدون تعصب و بر اساس شواهد تحلیل کنیم. در مواجهه با پدیده اثر تأیید، تفکر انتقادی می‌تواند به ما یاری رساند:
وقتی اثر تأیید در جامعه‌ای رواج پیدا کند، تعاملات سازنده جای خود را به جدل‌های بی‌حاصل می‌دهند. افراد به جای یادگیری از یکدیگر، در دایره باورهای خود اسیر می‌شوند و فرصت‌های رشد فردی و اجتماعی از دست می‌رود. در چنین فضایی، آموزش تفکر انتقادی و مهارت‌های گفت‌وگو (Dialogue Skills) ضروری است.
سکوت دوستم به من نشان داد که تغییر باورها فرآیندی پیچیده است و همیشه نمی‌توان انتظار داشت که با یک بحث یا ارائه مدرک، دیگران قانع شوند. اما هر گفت‌وگو، هرچند کوچک، می‌تواند بذر تفکر را در ذهن دیگران بکارد. به یاد داشته باشیم که هدف از بحث و گفت‌وگو، یافتن حقیقت (Seeking Truth) و یادگیری است، نه اثبات برتری.
