صنایع دستی ایران را می توانیم به انواع و اقسام مختلفی طبقه بندی نماییم. صنایع دستی فلزی عموما به صنایعی گفته می شود که مواد اولیه ی آن فلز است و با کمک انواع ابزار مختلف، می توانند با تغییر شکل بر روی فلز، آن را ب یک وسیله یا چیز دیگری تبدیل نماید.
این هنر را می توانیم یک هنر دستی فلزی بنامیم که در گذشته عموما بر روی ظروف نقره، مس و طلا انجام می شد. قلم زنی یکی از هنرهای دستی کاربردی و تزئینی در هنر دستی ایران است که طی آن هنرهای مختلفی بر روی یک ظرف از جنس فلزهای مختلف انجام می شود.
این روزها عموما هنر قلم زنی را می توانیم بر روی فلزاتی مانند مس و برنز مشاهده کنیم. هنر قلم زنی از پیشینه ی خیلی طولانی و قوی ای در ایران برخوردار است. این هنر به حدی مرسوم و ارزشمند بود که هنرمندان، خودشان ظرف و یا وسیله ای که می خواستند قلم زنی را بر روی آن انجام دهند درست می کردند.
اما امروزه این طور نیست و عموما کارگاه های مختلف مسگری، انواع ظرف ها و اشکال مسی را آماده می کنند و روی آن ها قلم زنی می کنند. مگر اینکه یک هنرمند تاکید خاصی بر روی دست ساز بودن، یک اثر هنری مسی داشته باشد. در این صورت مانند گذشته، خودش برای ساختن چنین اثری اقدام می نماید.
برای قلم زنی شما به ابزاری مانند دستگاه خم کاری، سندان، موتور فرچه، کوره برقی و چکش، دستگاه قیرآب کنی، پرگار، چکش و انواع قلم آهنی نیاز دارید. البته سری اول ابزار برای زمانی است که وسیله قرار است به دست خود هنرمند ساخته شود نه در کارگاه. تحقیقات حاکی از این است که هنر قلم زنی در دوره ی ساسانیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است.
برای معرفی شیوه ی کار قلم زنی، ابتدا نیاز است که با استفاده از قیر آب شده، دور ظرف را قیر کاری کنند تا ضربات وارد شده بر روی ظرف، باعث خمودگی کلی ظرف نشود. همچنین از آنجایی که قلم زنی عموما دارای تن صدای بالا است، قیر اندود کردن ظرف باعث می شود تا صدای کمتری از این کار بالا بیاید. قلم زنی بر روی فلزات دارای مراحل مختلف و ریزه کاری های بسیار زیادی است و عموما تمامی افرادی که به سمت این کار می روند از دقت خاصی در به ثمر رساندن هنرشان، بهره می گیرند.
مشبک فلز نیز یکی دیگر از صنایع دستی فلزی، ایرانی می باشد. این هنر در دره ی سلجوقیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. وسیله هایی که با هنر مشبک فلزی ساخته می شوند هم قابلیت کاربردی دارند و هم قابلیت تزئینی، از این رو می توانید از انواع ظروف مشبک فلزی برای موارد مختلف استفاده نمایید.
در گذشته جای شمعی ها و جای عودی ها از جمله مهم ترین و پرطرفدارترین ظروفی بودند که تحت هنر مشبک فلزی قرار میگیرند. هنرمندان این هنر، این ظروف را به صورت حیوانات مختلف در می آوردند.
این هنر به عنوان یکی از هنرهای صنایع دستی فلزی ایران، بر روی انواع ظروف مسی و و نقره انجام می شود. در این هنر، صفحه ای طرح بر روی آن پیاده شده را دقیق می برند و برای صاف کردن طرح، از چکش های چوبی استفاده می نمایند. برای درآوردن طرح مورد نظر عموما از اره مویی استفاده می شود.
این هنر را بیشتر می توانید در اصفهان مشاهده نمایید. در هنر مشبک فلزی، تمام قسمت های پرتی که در صفحه زیر کار وجود دارد از کل طرح جدا می شود و تمرکز کار تماما بر روی طرح نهایی و بلد شدن آن گذاشته خواهد شد. اصلا به همین دلیل است که این هنر را هنر مشبک فلز می نامند.
چرا که در طرح نهایی شما می توانید شاهد، ترسیم های مشبک مانندی بر روی یک ظرف و یا هر صفحه ی گود و تخت دیگری باشید. علاوه بر اصفهان که معدن این هر است، شما می توانید انواع زیور آلات ساخته با این روش و یا انواع اسماء متبرکه مشبک فلزی را در استان آذربایجان شرقی نیز مشاهده نمایید.
هنر آخری که می خواهیم به عنوان یکی از معروف ترین هنرهای صنایع فلزی دستی ایران به آن اشاره کنیم، هنر حکاکی بر روی فلز است. ابزاری که در این هنر استفاده می شود، یک قلم به نام منقاش است.
حکاکی بر روی فلز معمولا بر روی زمینه های مسی انجام می شود. تفاوت هنر حکاکی بر روی فلز با سایر هنرهای نام برده در این است که در این هنر عموما تمامی نقش ها به صورت برجسته بر روی طرح نمایان می شود و شما هیچ فرورفتگی را نخواهید دید. در واقع در این هنر، اطراف طرح اصلی بر روی ظرف مورد نظر، برداشته و خالی می شود تا طرح نهایی حاصل شود.
یکی از فعال ترین استان هایی که در زمینه ی هنر حکاکی رو فلز، بسیار معروف است، استان آذربایجان شرقی می باشد. حکاکی روی فلز در این استان به صورت اصولی انجام می شود و همین موضوع سبب شد تا یکی از هنرمندان فعال در این هنر، بتواند نشان مهر اصالت یونسکو را در رشته حکاکی روی نقره دریافت نماید. لازم است بدانید که حکاکی بر روی فلز عمدتا بر روی شمعدان ها و یا آینه ها انجام می شود و ظروف تحت این هنر، عموما بیشتر قابلیت تزئینی دارند.
