جشن کریسمس یا آن طور که در زبان فرانسوی رایج است، نوئل (Noël) یکی از جشن های مذهبی مسیحیان است که هر ساله به یاد تولد حضرت عیسی (ع) برگزار می شود. فرقه های مختلف مسیحیت، در تاریخ های متفاوتی این جشن را برگزار می کنند. اعضای کلیسای کاتولیک روم و پیروان آیین پروتستان و ارتدوکس معمولا این روز را در 25 دسامبر (برابر با 4 دی) یا شامگاه 24 دسامبر جشن می گیرند، در حالیکه پیروان ارتدوکسِ شرقی یعنی اکثر سرزمین های اروپای شرقی، 7 ژانویه (17 دی ماه) را مصادف با کریسمس می دانند. جشن کریسمس از روز تولد حضرت عیسی آغاز می شود و تا 12 روز به طول می انجامد و در ادامه آن، جشن خاج شویان (1) برگزار می شود.
جشن کریسمس هیچگاه یک جشن کاملا مذهبی نبوده است. در زمان های بسیار دور این روز را یک فستیوال خیابانی می دانستند که با مِی خوارگی و بی بندوباری بسیاری همراه بود. اما این روزها این جشن، به یک مناسبت خانوادگی تبدیل شده است. خانواده ها برای فرا رسیدن کریسمس درخت کاج یا نراد را مزین می کنند، غذاهای مخصوصی برای این روز تدارک می بینند و برای یکدیگر کادو می خرند. در ادامه آداب و رسوم ویژه کریسمس آشنا می کنیم و به چندی از مهمترین نمادهای این مراسم اشاره می کنیم. ما را در آشنایی با این جشن تماشایی همراهی کنید.
مردم هر سرزمینی آداب مخصوص به خود را برای برگزاری کریسمس دارند که به فرهنگ و تاریخ شان وابسته است؛ حتی همانطور که بالاتر اشاره کردیم، در تاریخ برگزاری این مراسم نیز اختلافاتی وجود دارد. اما با این حال، بعضی رسوم کریسمس از چنان اهمیتی برخوردار هستند که به نوعی نماد کریسمس شمرده می شوند و تمامی مسیحیان به آن ها توجه ویژه ای دارند.
در ادامه به همین آداب مشترک میان تمام مسیحیان جهان می پردازیم و اگر مورد جذاب و قابل ذکری در برخی سرزمین ها نیز وجود داشت، از توضیح شان غافل نمی شویم. اما باید اشاره کنیم که بسیاری از این رسوم ریشه ای تاریخی دارند و به داستان تولد عیسی مسیح مرتبط هستند. به همین خاطر به شما توصیه می کنیم حتما روایت کارناوال از تاریخچه کریسمس را بخوانید.
مطلب مرتبط : آیا می دانید بلک فرایدی چه روز مهمی است؟
بسیاری از مسیحیان، از هفته ها قبل از فرا رسیدن کریسمس، خودشان را برای این رویداد سالانه آماده می کنند. مردم مسیحی، از 4 هفته و 4 یکشنبه قبل تر، به پیشواز کریسمس می روند و در کلیسا آداب خاصی را برای پیش از فرا رسیدن تولد عیسی مسیح به جا می آورند. در این زمان، کلیساها نیز خودشان را برای پذیرایی از مردم آماده می کنند، مثلا موسیقی مخصوص جشن ظهور اجرا می شود و تزیینات خاصی را به این روزها اختصاص می دهند.
روزه گرفتن
در این میان، پیروان کلیسای ارتدکس شرقی که بیشتر در کشورهای اروپای شرقی مانند روسیه سکونت دارند، جشن ظهور را کمی سختگیرانه تر انجام می دهند. برای این افراد، جشن از تاریخ 15 نوامبر (24 آبان) آغاز می شود و تا 40 روز ادامه دارد. آن ها 15 نوامبر را روزه تولد عیسی مسیح (Nativity Fast) می نامند و از آن زمان تا فرا رسیدن کریسمس روزه می گیرند. ارتدکس ها معمولا در این زمان، گوشت و لبنیات نمی خورند. همچنین در بعضی روزها، روغن زیتون، شراب و ماهی نیز از رژیم غذایی شان خط می خورد.
شمع های جشن ظهور
یکی دیگر از رسوم جالب در این روزها، مربوط به شمع هاست. بسیاری از مردم در حین جشن ظهور، شمعی روشن می کنند که تا زمان فرا رسیدن کریسمس بسوزد. در ابتدا شاید این شمع ها معمولی به نظر برسند؛ اما باید بدانید بر روی این ها، خطوطی به تعدادِ 4 یکشنبه قبل از روز کریسمس مشخص می کنند. هر روز، شمع را تا خطی که برای آن روز تعیین شده است می سوزانند؛ تا زمانی که کریسمس برسد و در نهایت هر آن چه از شمع باقی ماند، در روز کریسمس سوزانده می شود.
نوع دیگری هم از سوزاندن شمع وجود دارد که معمولا در کلیساها رایج است. این نوع چیدمان شمع Advent wreath نام دارد که در واژه "حلقه گلِ جشن ظهور" معنا می شود. در این نوع خاص، معمولا حلقه ای از برگ های سبز درست می کنند و در کناره هایش چهار شمع می گذارند و یک شمع دیگر هم در وسط قرار می دهند. بعضی اوقات هم شمع ها را در شمعدان چند شاخه می گذارند. یکی از شمع ها را در یکشنبه اولِ جشن ظهور می سوزانند و به ترتیب شمع های دیگر را نیز در یکشنبه های بعدی، در نهایت شمع پنجم که در وسط قرار دارد را در روز کریسمس می سوزانند. گفته می شود که هرکدام از این شمع ها، به مساله خاصی اشاره دارد و برای آن سوزانده می شود؛ مثلا:
رنگ های تزیینی کلیسا در زمان جشن ظهور
در بسیاری از کلیساها، در طول روزهای جشن ظهور، تزیینات کلیسا را به رنگ بنفش تغییر می دهند.به باور برخی مسیحیان، آبی، رنگ امید است و در این روزها به تزیینات اضافه می شود. برخی کلیساها نیز برای یکشنبه سوم که آیین مذهبی به یاد حضرت مریم برگزار می شود، کلیسا را با رنگ سرخ گلی (رنگی میان سرخ و سرخابی) تزیین می کنند. در ایام روزه داری برخی کلیساها به استفاده از رنگ سرخ هم روی می آورند و رنگ طلایی نیز دیده می شود.
2- تزیینات و دکوراسیون
مطمئنا تزیینات کریسمس یکی از مهم ترین و جذاب ترین ویژگی های کریسمس هستند. از هفته ها پیش از آغاز این جشن همه در تب و تابند تا دکور مغازه ها و خانه شان را به چشمگیرترین تزیینات مزین کنند. همچنین شهرداری ها نیز به تکاپو می افتند تا شهر را با نمادهای کریسمسی زیبا و تماشایی سازند. اگر کمی به تصاویر این جشن نگاه کنید تا حدودی به نوع تزیینات این جشن خاص آشنا می شوید. شهرها با چراغ های ریز و درشت تزیین می شوند، درخت های کریسمسی در گوشه و کنار شهر به چشم می خورند و مردم پشت در خانه های شان حلقه ای از گیاهان همیشه سبز نصب می کنند.
بیشتر تزیینات کریسمسی به رنگ های قرمز، سبز و طلایی هستند؛ البته استفاده از این سه رنگ تنها برای زیبایی نیست و هدف خاصی را دنبال می کند: رنگ سبز و به ویژه گیاهان همیشه سبزی که در این بازه زمانی استفاده می شوند، بیانگر زندگی جاودانه هستند. قرمز هم نماد خون پاک حضرت مسیح است که بر صلیب ریخته شد و بسیاری از افراد رنگ طلایی را نمادی از ثروت، و پادشاهی حضرت عیسی بر روی زمین می دانند.
از دیگر وسایل تزیینی در ایام کریسمس می توان به تندیس های مذهبی اشاره کرد، بسیاری از مسیحیان سبدهایی در جلوی خانه شان می گذارند که در آن گهواره حضرت عیسی و تندیس تمام افرادی به چشم می خورد که در آن شب خاص، برای تولد ایشان حضور داشتند. شکلات های رنگارنگ، عروسک بابانوئل و گوزن هایش، اشیایی به شکل بلور برفی، آدم برفی، جوراب های قرمز رنگ که معمولا کنار شومینه آویزان می شوند، شمع های روشن در اماکن مذهبی و ... نیز در این روزها زیاد دیده می شوند.
* حلقه های گیاهان سبز پشت در خانه ها
با فرا رسیدن کریسمس، بسیاری از مسیحیان، حلقه ای از گیاهان همیشه سبز مانند کاکتوس عید پاک، میسلتو (Mistletoe)، گیاه خاس (Holly) و ... درست می کنند و آن را پشت در خانه های شان می آویزند. گفته می شود تاریخچه این رسم به قرن 15 در انگلستان می رسد. این حلقه ها را نمادی از تاج حضرت عیسی می دانند و باور دارند که ایشان زمان به صلیب کشیده شدن، تاجی بر سر داشته است. همچنین مسیحیان حلقه سبز را نماد "زندگی بی پایان" می پندارند. معمولا این حلقه با میوه های کوچک قرمز مثل گیلاس و یا گل هایی همچون آماریلیس قرمز تزیین می شود. برخی هم رُبان سرخی بر روی حلقه شان می چسبانند که نشانگر خون ریخته شده حضرت عیسی (ع) است.
* جوراب های کریسمس
یکی دیگر از تزیینات مهم این روزها، جوراب های کریسمسی هستند که بر روی شومینه ها آویزان می شوند. با فرا رسیدن کریسمس، خانواده ها به فرزندان شان می گویند که اگر بچه خوبی باشند، بابانوئل برای شان کادو می آورد و این کادوها را در جوراب های آویزان کنار شومینه می گذارد. البته این تنها یک داستان سرگرم کننده برای هیجان انگیز کردن کریسمسِ کودکان است و پدر و مادرها، شب از فرصت استفاده می کنند و خودشان دور از چشم فرزندان شان، جوراب های کنار شومینه را با کادوهای کریسمسی پر می کنند.
یکی از نمادهای مهم کریسمس، درختان همیشه سبزی همچون کاج و نراد با تزیینات کریسمسی است. مدت ها پیش از ظهور مسیحیت، گیاهان و درختان سبز در فصل زمستان مورد توجه مردم بودند؛ اما اینکه اولین بار چه کسی و کجا این درختان را به عنوان "نماد کریسمس" استفاده کرد به طور دقیق مشخص نیست.
این روزها خانواده ها به همراه فرزندان شان درخت همیشه سبزی برای کریسمس می گیرند و آن را با وسایل کریسمسی که بالاتر اشاره کردیم همچون آبنبات های عصایی، چراغ های ریز و درشت، ربان های قرمز و ... تزیین می کنند. بالای این درخت هم ستاره یا فرشته ای قرار می دهند. فرشته یادآور حضرت جبرئیل است که پیام تولد عیسی مسیح را به زمین رساند و ستاره، همان ستاره ای ست که در زمان تولد پیامبر، در آسمان درخشید و اینگونه، منجمان را از آمدن عیسی (ع) خبردار کرد.
در گذشته درخت کریسمس را با شمع تزیین می کردند تا نشانی باشد از تولد حضرت مسیح و روشن شدن دنیا با حضور او؛ اما با پیشرفت تکنولوژی و حوادث آتش سوزی که بر اثر روشن کردن شمع ها به وقوع پیوست، چراغ های ال ای دی جای شمع ها را گرفتند. امروزه به دلیل سخت بودن حمل و نقل درختان طبیعی در شهرهای پر جمعیت، بسیاری از افراد از درخت مصنوعی استفاده می کنند. این درخت ها با پی‌وی‌سی ساخته می شوند.
میسلتو نوعی گیاه انگلی ست که بر روی درختان به ویژه درخت سیب و سپیدار رشد می کند. این گیاه در بسیاری از داستان های فولکلور اروپایی نقش دارد و بخشی از تزیینات کریسمس نیز شمرده می شود. بسیاری از مردم این گیاه را در خانه های شان آویزان می کنند و باوری هست که می گوید هرکس در زیر این گیاه بایستد بوسیده می شود.
مغاره یا تابلوی ولادت یک نمایشگاه دینی که ویژه ایام کریسمس است که در آن عناصر مختلف صحنه ولادت عیسی را بازسازی می کنند. در بعضی نواحی همچون لبنان، بازسازی صحنه ولادت حتی از درخت کریسمس هم مهم تر و ضروری تر بوده است و نوعی رقابت در میان افراد برای تزئین و برپایی آن وجود دارد. در ایام کریسمس بسیاری از خانواده های مسیحی تلاش می کنند تا تابلوی ولادت زیبایی با استفاده از اشیایی مثل عروسک در منزل خود بچینند. در تابلوی ولادت، افرادی که در لحظه تولد حضور داشته اند مانند حضرت مریم، جوزف، سه فرزانه و عیسی در گهواره به چشم می خورند. (1)
سرودهای متعددی درباره کریسمس وجود دارد که قدمت کهن ترین آن ها به زمان رومی ها و قرن چهارم میلادی باز می گردد. در حال حاضر ترانه های مدرنی هم برای این جشن می سرایند؛ اما سرودهای کهن را اسقفان اعظم نوشته اند و هنوز هم خوانده می شوند.
از جمله محبوب ترین و معروفترین سرودهای جشن کریسمس می توان به سرود جینگل بلز (Jingle Bells) اشاره کرد که شاید بیش از هر سرود دیگری در سراسر دنیا خوانده می شود. عبارت جینگل بلز ، "زنگ های جرینگ جرینگ کنان" معنی می دهد. جالب آن که این سرود در اصل برای روز شکرگزاری سروده شده بود؛ اما این روزها محبوبیت کریسمسی پیدا کرده است.
از دیگر سرودهای این زمان از سال می توان به ونی ردمپتور جنتیوم یا "من نجات دهنده شدم" (Veni redemptor gentium) و کود ناتوس اکس پرنتیس یا "تولد یافته از قلب خانواده" (Corde natus ex Parentis) اشاره کرد که توسط یک شاعر اسپانیایی نوشته شده و هنوز هم در بعضی کلیساها خوانده می شود.
با گسترش سرزمین های مسیحی نشین سرودهای محلی مختلفی به عنوان شعر کریسمس مطرح شدند و حالا هم در کشورهای گوناگون به زبان های متعددی خوانده می شوند. سروده های مختلفی به زبان فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی وجود دارند که از محبوبیت بسیاری برخوردار هستند.
با مدرن شدن جشن کریسمس سرودها از حالت رسمی خود خارج شده اند و حالا برای گوش سپردن به آن ها نباید حتما به کلیسا رفت. کافیست مردم در ایام کریسمس در شهرها قدم بزنند تا گروه های مختلف و خواننده های خیابانی را در حال خواندن سرودهای معروف کریسمسی ببینند. خواننده های مطرح نیز در این زمان از سال، دست روی دست نمی گذارند و آهنگ های جدیدشان را روانه بازار می کنند تا حال و هوای کریسمسی را بیش از پیش در شهرها پراکنده کنند.
