صنایع دستی ایران، روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر کشور است ودر روزگاران کهن، بعنوان صنعت تمام عیار عهد خویش حضور داشته است. صنایع دستی، سفیران فرهنگی یک قوم و قبیله اند که هیچ گاه از گزارش پیام خود دست نمیکشند.
صنایع دستی، تجلی گاه بخش قابل ملاحظه اي از هنر وخلاقیت اقوامی است که با این صنایع سر و کار دارند. صنایع دستی، در گذشته، بیش و کم، روایتگر زیبایی و حقیقتی بوده که آدمی همواره در جست و جوی آن است.
توجه به این صنعت در حال حاضر، نه تنها ما رابا گذشته مردمان در هر منطقه پیوند می‌دهد، بلکه در حد مقدور میتواند ما را در همان جوّ و محیطی قرار دهد که انسانِ خودرو زده امروز ازآن جدا مانده است.
اشتغال به هنرهای دستی، در تعداد زیادی از بیماران روحی، سبب شده که آنان از یکنواختی، روزمرگی و فکر و خیال هاي پوچی که بیشتر به بیماری شان دامن می‌زند، دست بکشند و با سرگرم شدن، روحیه اي شاداب و سرزنده به دست آورند.در واقع لطافت بخشی این هنرها، موجب اینکار میشود.
لطافت، از معقولات درک کردنی است، نه وصف کردنی، و هیچ هنری هم چون هنر صنایع دستی، نمی‌تواند عشق به خدا، میهن دوستی، حفظ ارزش هاي اخلاقی، شور و شوق زندگی، و وارستگی و کمال انسان را انتقال دهد و تداوم بخشد.در حقیقت صنایع دستی، دمیدن روح زیبایی و طراوت به زندگی انسان هاست.روز جهانی صنایع دستی بر شما هنرمند صنعت گر مبارک باشد
خرید صنایع دستی
هنر اسلامی، جایگاه والایی در جهان هنر دارد و گروه تعداد زیادی از علاقه مندان را به سوی خود کشیده است. در تمامی هنرهای اسلامی، به نحوی روح عرفانی و جنبه هاي مذهبی متجلی است که همین امر باعث شگفتی صدچندان میشود.
صنعت گران اروپایی، از دیرباز به هنر و صنعت اسلامی علاقه مند بوده اند، ولی بتازگی برای الهام گرفتن از هنرهای اسلامی و یادگیری روشهای مورد استفاده آن، تلاش بسیاری انجام داده اند. همین شیفتگی و کنجکاوی در مورد هنرهای اسلامی، سبب شده است که بگویند صنایع دستی ایران، تبلوری است از اعتقادات، باورهای دینی، سنت ها و آداب و رسوم، که مشابه و هم سنگ آن در هیچ کجای این کره خاکی وجود ندارد.
انواع صنایع دستی عبارتند از فرش بافی، منجوق دوزی، منبت کاری، خاتم کاری، فلزکاری، سوزن دوزی، عدد دوزی، گلدوزی، لحاف دوزی، چهل تکه دوزی، قلاب بافی، حاشیه دوزی، سرامیک و سفال سازی، خیاطی، ریسندگی، عروسک سازی، شیشه کاری رنگی، نجاری، کوزه گری، گلیم بافی و جاجیم بافی.
صنایع دستی، پیوند هنر و معنویت ضربه هاي پی در پی چکش بر بدن بی روح آهن و نقش هاي حکاکی شده بر روی آن، یا حرکات سریع دستان گلی سفالگر و خلق کوزه هاي مسی به نام اللّه ، پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام ، گوشه هایي از پیوند مبارک هنر و معنویت است.
معنویت، همواره در قبای دین، مذهب، پرستش، نیایش و…، تعالی بخش روح هاي جست و جوگر بشر بوده و هنر در مسیری متفاوت، ولی هم جهت با معنویت، سیراب کننده اندیشه و خیالات تشنه انسان است. دراین نوع هنر، هنرمند می کوشد با الگوگیری از مضامین معنوی، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، ادامه دهنده راهی باشد که خداوند از سوی پیامبران یا در کتاب هاي رهایی بخش، برای سعادت و خوشبختی انسان، پیش روی او قرار داده است.
یکی از خصوصیات صنایع دستی این است که این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی کشورهاست که به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی کشورها به روحیه مردم آن کشورها می‌توان پی برد، بنابر این صنایع دستی تنها یک کالا برای مبادله نیست بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی هاي اقوام از طریق صنایع دستی مبادله میشود و نوعی ارتباط را ایجاد می کند.
از مجموعه تعاریف صنایع دستی، بنظر میرسد تعریف زیر كه توسط گروهی از كارشناسان سازمان صنایع دستی ایران ارائه گردیده، دقیق تر و جامع تر باشد؛ چرا كه با وضعیت فعلی این صنعت و هنر ارزنده انطباق بیشتری دارد:
صنایع دستی به مجموعه اي از هنرها و صنایع اطلاق میشود كه بطور عمده با استفاده از مواد اولیه ي بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به كمک دست و ابزار دستی محصولاتی ساخته میشود كه در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فكری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل، وجه تمایز اصلی اینگونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و كارخانه اي می باشد.
فروش عمده صنایع دستی
ویژگی ها
با توجه به تعریف فوق و سایر تعاریفی كه برای صنایع دستی ارائه شد، می‌توان ویژگی هاي زیر را برای محصولات دست ساخته قایل شد:
1- انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، توسط دست و ابزار و وسایل دستی، برای تولید هر یک از فراورده هاي دستی مراحل متعددی طی میشود ولی انجام كلیه ي این مراحل به وسیله ي دست و ابزار و وسایل دستی الزامی نبوده و چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولید شده با توجه به مواردی كه در تعریف ذكر شد، صنایع دستی محسوب میگردد.
2- حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید و شكل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امكان ایجاد تنوع و پیاده كردن طرح هاي مختلف در مرحله ي ساخت اینگونه فراورده ها.
3- تامین قسمت عمده ي مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی.
4- داشتن بار فرهنگی «استفاده از طرح هاي اصیل، بومی و سنتی».
5- عدم همانندی و تشابه فراورده هاي تولیدی با یكدیگر.
6- عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر رشته هاي صنعت.
7- دارا بودن ارزش افزوده ي زیاد در مقایسه با صنایع دیگر.
8- قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف «شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری».
9- قابلیت انتقال تجارب، رموز و فنون تولیدی، سینه به سینه و یا مطابق روش استاد و شاگردی
طبقه بندی
در زمینه ي طبقه بندی صنایع دستی نیز باید گفت كه این طبقه بندی به صورت هاي مختلف از جمله براساس مواد اولیه ي مصرفی یا شیوه و روش ساخت آن میتواند صورت پذیرد. در این جا طبقه بندی انجام شده توسط كارشناسان سازمان صنایع دستی ایران كه بطور عمده بر مبنای روش و تكنیك ساخت اینگونه محصولات به عمل آمده است، ذكر میگردد
- بافته هاي داری: محصولاتی كه به كمك دارهای افقی یا عمودی مستقر در زمین در زمان بافت، تولید میشود، بافته هاي داری محسوب می‌گردند مثل قالی، گلیم، زیلو و نظایر آن.
2- دستبافی:«نساجی سنتی»: فراورده هایي كه به كمك دستگاه هاي ساده و سنتی بافندگی «دستگاه ویژه ي بافت جاجیم، دستگاه دووَردی، دستگاه چهاروردی و ژاكار دستی» تولید میگردد، دستبافی محسوب میشود، نظیرجاجیم، زری،ترمه، شال و …
مقاله انواع صنایع دستی ایران
از جمله خصوصیات این رشته از صنایع دستی، این است كهاولاًكلیه مراحل سه گانه بافندگی، ایجاد دهنه كار، پودگذاری و دفتین زدن آلتی است فلزی، دارای دسته اي شبیه شانه كه نساجان هنگام بافتن پارچه آنرا در دست گیرند و لای تارها زنند تا انچه بافته شده به هم پیوسته و محكم گردد.
با حركات دست و پا انجام میشود، در ثانی، امكان استفاده از پودهای رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت با دراختیار داشتن كنترل حركات وردها میسر میگردد كه این امر نشانگر حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید است.
3- بافتنی:انواع مصنوعاتی كه با كمك میل، قلاب و نظیر آن و با الیاف طبیعی تولید میشود، جزء بافتنی ها به حساب می‌آید نظیر دستكش، جوراب، كلاه، شال گردن و …
4- روكاری:«رودوزی»: كلیه ي مصنوعاتی كه از طریق دوختن نقوش سنتی بر روی پارچه هاي بدون نقش و یا كشیدن قسمتی از نخ هاي تار و پود به وجود می‌آید، در گروه « رودوزی» و یا «روكاری» جای دارد. نظیرسوزن دوزی،قلاب دوزی،ملیله دوزی،خوس دوزی،گلابتون دوزی،پته دوزیو …
5- چاپ هاي سنتی: كلیه پارچه هایي كه به وسیله قلم مو، مهر و نظایر آن رنگ آمیزی شده و نقشمی پذیرد جزء چاپ هاي سنتی به حساب می‌آید مانند چاپقلمكار وچاپكلاقه اي «باتیک».
6- نمدمالی: انواع مصنوعاتی كه بر اثر درگیری و متراكم نمودن پشم و كرك در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می‌شوند، جزء گروهنمدمالی می باشند. نظیر كلاه نمدی، پالتوی نمدی، نمد زیرانداز و نمد پادری.
7- سفالگری و سرامیك سازی :به محصولاتی كه با استفاده از گل رس و همچنین گل حاصله از سنگ كوارتز و خاک كائولن، به كمك دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته میشود، سفال و سرامیك اطلاق میشود.
برای تكمیل اشیاء ساخته شده، برحسب سنت و رسوم، روی آن ها نقاشی، كنده كاری و یا نقوش برجسته ایجاد می كنند و از لعاب مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده میگردد. محصولات تولید شده ي این گروه شاملانواع پارچ و لیوان ظروف غذاخوری، گلدان و …می‌باشد.
8- شیشه گری:محصولاتی را كه از طریق شكل دادن موادمعدنی ذوب شده نظیر سیلیس و خرده شیشه كه با تركیبی از این دو و با استفاده از روش دمیدن توسط لوله ي مخصوص و با به كارگیری ابزار دستی شامل انبر، قیچی و غیره حاصل میشود،شیشه دست ساز مینامند كه شامل مراحل تكمیلی و تزئینی، نظیر نقاشی و تراش هم میگردد.
9- تولید فراورده هاي پوست و چرم: محصولاتی كه با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید میگردد، نظیر پوستین، كلاه پوستی،چاروق، محصولات تكمیلی چرمی «نظیر تلفیق چرم با محصولات دستباف» جزء این گروه هستند.
10-ساخت محصولات فلزی وآلیاژ: فراورده هایي كه به شیوه سنتی و با استفاده از ابزار دستی و انواع فلزات «مس، نقره، طلا و آهن» و انواع آلیاژها «برنج و ورشو» تولید میگردد نظیر انواع ظروف خانگی، چاقو، قندشكن، قلم تراش، قفل و … جزء این گروه می باشند.
11- قلمزنی، مشبك كاری، حكاكی روی فلزات و آلیاژها:هنر– صنعتی است كه طی آن طرح ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چكش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده از فلز با آلیاژ شكل میگیرد.
12- سنگتراشی ، حكاكی روی سنگ و معرق سنگ: شامل مصنوعاتی میگردد كه مواد اولیه اصلی آنرا انواع سنگ ها نظیر فیروزه، مرمر، یشم، سنگ سیاه، سنگ سفید«آلاباستر» و … تشكیل می‌دهد و به كمک ابزار و وسایل مختلف تراشیده یا حكاكی میشود نظیر انواع ظروف، پایه ي چراغ، قاب عكس، انواع نگین و …
13- خراطی چوب:خراطی، شیوه اي از تولید محصولات چوبی است كه طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و بطور عمده به وسیله دستگاه خراطی، اشیائی نظیر انواع قلیان، گهواره، پایه آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته میشود.
14- ریزه كاری و نازك كاری چوب:روشی از ساخت فراورده هاي چوبی است كه طی آن به وسیله ي وسایل نجاری نظیر ارّه، رنده، سوهان، مُغار و … قطعات كوچك چوبی آماده شده به صورت روكش بر روی بدنه ي چوبی چسبانده و تحت فشار شكل گرفته اند و از این طریق انواع شكلات خوری، زیر سیگاری، قاب عكس و نظایر آن تولید و عرضه میگردد.
15-منبت كاری، كنده كاری و مشبك كاری چوب:شیوه اي دیگر از تولید محصولات چوبی است كه طی آن طرح ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چكش، مغار و سایر ابزار نجاری بر روی چوب هاي مرغوب و بادوام شكل می پذیرد.
16- حصیر بافی:منظور از حصیربافی كه بامبوبافی، مرواربافی، تِركه بافی، چم بافی، سبد بافی و چیغ بافی را نیز شامل میشود، همان بافت رشته هاي حاصل از الیاف سلولزی «گیاهی» به كمك دست و ابزار ساده دستی است كه طی آن محصولات مختلفی نظیر زیرانداز، سفره ي حصیری، انواع سبد، انواع ظروف و … تولید و عرضه میگردد . در مورد چیغ بافی ذكر این نكته ضروری است كه حین بافت، علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرح هاي سنتی استفاده میگردد.
17- خاتم سازی:روشی از تولید فراورده هاي چوبی است كه با استفاده از روكش حاصله از به هم چسباندن قطعات كوچك فلزات، استخوان و انواع چوب در اشكال و طرح هاي سنتی «بیشتر به صورت هندسی» و به كمك ابزار و وسایل مختلف، فراورده هایي نظیر انواع قاب عكس، جاسیگاری، شكلات خوری، میز، صندلی و … ساخته میشود.
18-معرق كاری:ترسیم طرح ها و نقش هاي سنتی بر روی زمینه ي چوبی یا سرامیك و خالی كردن داخل خطوط طرح ها و پركردن فضای خالی شده به وسیله قطعات آماده شده ي چوبی، سرامیك، فلزی، صدفی و سنگی را معرق كاری می‌گویند.
19-كاشی گری:صنعتی است با سابقه كه طی آن انواع كاشی ها با استفاده از طرح ها و نقش هاي سنتی برای استفاده در ابنیه ي مذهبی و تاریخی از طریق قالب گیری گِل رُس و پختن آن در كوره ساخته و پرداخته میشود.
20- ملیله كاری:منظور ساخت اشیاء مختلف نظیر سرویس چایخوری ، تنگ و همچنین عده اي از زینت آلات با استفاده از مفتول هاي نقره، طلا و مس و به كمك ابزار و وسایل ساده فلز كاری نظیر حدیده، انبر، قیچی ، كوره مخصوص و … می‌باشد.
21-میناكاری:در این جا مراد، ساخت بدنه فلزی، لعاب كاری، پخت، نقاشی و پخت مجدد اشیاء در كوره می باشد كه تمامی این مراحل به كمك ابزار و وسایل ساده با استفاده از طرح هاي اصیل و سنتی در مرحله ي نقاشی انجام می پذیرد.
22-ساخت اشیاء مستظرفه و هنری:ساخت اشیاء و وسایل ظریفه اي است كه در انها عامل هنر به مراتب بیش از فنون تولیدی دخالت دارد و شامل مینیاتورسازی، نقاشی روی صدف، نقاشی روی چرم، پاپیه ماشه و تذهیبمی شود.
23- ساخت زیور آلات:ساخت و تولید انواع جواهرات محلی و همچنین انواع زینت آلات با استفاده از طلا، نقره و انواع آلیاژها می باشد.
24- ساخت سایر فراورده هاي دستی منظور ساخت سایر محصولات دستی نظیر فیروزه نشانی «فیروزه كوبی» طلاكوبی روی فولاد، انواع عروسك هاي محلی، تخت كشی گیوه «آجیده و لته يي» و ماسک ، كایت و چترهای تزئینی است كه با ابزار و وسایل دستی و با استفاده از طرح هاي سنتی ساخته و پرداخته میشود. / صنایع دستی ایران
