معرفی صنایع دستی یزد بخش مهمی از جاذبه‌های سفر به شهرهای تاریخی و سنتی، بازدید از بازارها و خرید است. وقتی به شهری سفر می‌کنید دوست دارید چیزی را به عنوان یادگاری از آن شهر برای خود داشته باشید. صنایع دستی هر شهر می‌تواند صفحه‌ای از شناسنامه آن دیار باشد و هر زمان که به آن بنگرید یاد خاطرات سفر خود بیفتید. هر شهر با توجه به نوع اقلیم و سبک زندگی مردم، صنایع دستی متفاوت و منحصر به خود دارد. هنرهای دستی استان یزد با توجه به پیشینه تاریخی درخشانش، قدمتی چند هزار ساله دارند. قالی بافی
صنعت فرش‌های دست‌بافت، اصلی‌ترین صنعت دستی مردم یزد است. یزد سالانه حدود پنج متر مربع به ازای هر بافنده تولید فرش دارد. حدود ۵۰ درصد از تولیدات فرش دست‌بافت استان یزد در بازارهای خارج از ایران به فروش می‌رسند.
این فرش‌ها با نقشه‌های اصیل فرش یزد بافته می‌شوند. نقوش اصیل و معروف یزدی عبارتند از: گل و ماهی، هراتی، کرمانی و سردار جنگل.
زیلو کف‌پوشی از جنس پنبه است. برای مناطق کویری زیلو جزء کف‌پوش‌های بادوام و مناسب است. شهرستان میبد مرکز اصلی زیلوبافی در استان یزد است. تا چند سال گذشته صدها خانواده به صنعت زیلوبافی مشغول بوده‌اند. قدیمی‌ترین زیلوی میبد دارای قدمتی بسیار طولانی است. این زیلو در مسجد جامع میبد می‌باشد. قدمت زیلوبافی در میبد را به دوران پیش از اسلام نسبت داده‌اند.
تعداد بافندگان زیلو در گذشته حدود ۱۵۰۰ نفر بوده که امروزه به دلیل کاهش تقاضای بازار، این تعداد نفرات کمتر شده است. طرح‌هایی که در بافت زیلو استفاده می‌شوند بسیار زیبا و قابل توجه هستند. پرت‌توره، زلفک، رکنه دونی، بند رومی، کلید، هشت پر بزرگ و هشت پر کوچک از نقوش معروف زیلو در استان یزد می‌باشند. رنگ غالب در بافت زیلوها سفید، سبز، آبی، نارنجی و قرمز است.
نام «نفتال» که در بازار فروش قالی از آن یاد می‌شود، مخصوص زیلوهای مرغوب و درجه یک است. امروزه تولیدات زیلو بیشتر توسط مساجد و تکیه‌ها مصرف می‌شود.
زیلو در گذشته یکی از مهم‌ترین کالاهای تجاری استان یزد بوده و اکثر مواقع پس از سفارش افراد و بازرگان‌ها بافته می‌شده است.
دارایی بافی یا همان ایکات با استفاده از ابریشم طبیعی به عنوان ماده اولیه و نخ ویسکوز با رنگ‌های مختلف گرم و روشن مانند رنگ‌های سبز، زرد، نارنجی و قرمز تولید می‌شود. رنگ‌های پرحرارتی مانند بنفش، نارنجی و قرمز، حال و هوای کویری را زنده می‌کنند. پس از بافت این پارچه، به اندازه نیاز مشتری از آن برش داده می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. دارایی بافی بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد و در قدیم از آن برای ساخت بقچه، رولحافی و امثال این‌ها استفاده می‌کردند. گفتنی است که واژه « ایکات »، واژه‌ای مالایی مترادف با دارایی بافی می‌باشد و به معنی پیچاندن، گره زدن و بستن است. جالب اینجا است که در صورت پاره شدن تار این پارچه، به جای گره زدن آن، از پودر پنبه و عسل برای چسباندن تار استفاده می‌کردند. لازم به ذکر است که در گذشته این پارچه جزء دارایی‌های گران قیمت به شمار می‌رفت و تنها کسانی که تمکن مالی کافی داشتند می‌توانستند این پارچه را خریداری کنند.
ترمه پارچه زیبایی است که مصارف مختلفی در تولید دیگر صنایع دستی استان یزد دارد. تارهای این پارچه از ابریشم طبیعی می‌باشد و پودش ترکیبی از نخ، ابریشم، پشم و کرک الوان است.
ترمه در گذشته با انگشتان دست بافته می‌شده و از همین رو به انگشت باف نیز معروف بوده است. تولید ترمه هم اکنون به صورت نیمه دستی می‌باشد.
ترمه انواع گوناگونی دارد که عبارتند از: شال یزدی، شال امیری، شال رضایی، شال چارقدی، شال محرمات، شال بندی، شال اتابکی، شال راه راه و شال کشمیری.
نقوش استفاده شده در این پارچه بته جقه، گل شاه عباسی و شاخ گوزنی است.
صنعت ترمه در ایران حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد. زرتشتیان نخستین کسانی هستند که از ترمه برای لباس مخصوص مجالس شادی استفاده می‌کردند.
در شهر یزد، اردکان و زارچ دست‌بافته‌هایی تولید می‌شوند که چادرشب نام دارند. چادر شب پارچه‌ای رنگارنگ است که طرح‌هایی چهارخانه دارد. جنس این پارچه از پنبه و یا ابریشم است و در دو نوع بافته می‌شود. یک نوع آن نازک است و معروف به چادرشب رختخواب پیچ است و نوع دیگرش که ضخیم‌تر می‌باشد، چادرشب صحرایی نام دارد. چادرشب صحرایی بیشتر جهت حمل محصولات کشاورزی استفاده می‌شود و طرح راه راه دارد. چادرشب‌ها بیشتر در ابعاد ۹۰ در ۹۰ تولید می‌شوند. در برخی موارد به عنوان سفره نیز می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
زری بافی که قدمتش به دوران هخامنشی باز می‌گردد، به بافت پارچه‌هایی گفته می‌شود که بسیار ظریف و گران‌بها هستند. تار این پارچه از جنس ابریشم خالص است و پودهایش ابریشم رنگی و نخ گلابتون می‌باشد.
در گذشته از این پارچه‌ها برای تزئین کاخ سلاطین استفاده می‌شده و جزء نفیس‌ترین منسوجات ایرانی بوده است. حدود ۲۰۰۰ سال پیش تولیدات ابریشمی ایران در بین مردم آسیا و اروپا شهرت چشمگیری داشته و بهترین پارچه‌های زری در دنیا، به دست هنرمندان ایرانی بافته می‌شده است.
شمد نوعی پارچه نازک است که بیشتر در تابستان به عنوان رو انداز استفاده می‌شود. این پارچه اغلب در رنگ‌های روشن و طرح‌های ساده چهارخانه یا راه راه است. جنس آن از نخ پنبه و یا ابریشم مصنوعی است.
اولین صنعت ساخت دست بشر از خاک، سفال بوده است. هنری که قدمتی بالغ بر ۸۰۰۰ سال دارد و از همان ابتدا تا کنون همواره مورد توجه مردم جهان قرار گرفته است.
مهم‌ترین مرکز سفال و سرامیک استان یزد، شهرستان میبد است. مردم یزد به تولیدات سفالی «کواره» می‌گویند. با توجه به این که منابع گل رس در این استان به وفور یافت می‌شود، تولید ظروف سرامیکی و سفالی در تمامی دوره‌ها از رونق خاصی برخوردار بوده است . بازارهای داخلی و خارجی طالب این ظروف زیبا و سنتی هستند. گرچه نقوش روی سفال‌ها بسیار متنوع است اما نقش مرغ و ماهی و خورشید خانم از نقوش اصلی این هنر کهن می‌باشند.
گیوه بافی هنر زنان روستایی استان یزد است. گیوه نوعی پاپوش تابستانی است که دوام زیادی دارد و می‌توان با آن راهپیمایی‌های طولانی انجام داد. جنس گیوه‌ها از نخ پنبه‌ای است و پس از بافت به قسمتی به نام تخت دوخته می‌شوند.
در هنر کاشی سازی، یزدی‌ها از طرح‌های سنتی و اصیل ایرانی استفاده می‌کنند و کاشی‌هایی زیبا تولید می‌کنند که در معماری بناها جلوه‌ای ویژه دارد. قدمت این هنر در یزد به حدود ۷۰۰ سال می‌رسد. هنرمندان صنعت کاشی سازی شکل‌های مورد نظر را آماده می‌کنند و سپس طرح را روی کاشی نقاشی و لعاب و پخت انجام می‌دهند. انواع کاشی‌های یزدی عبارتند از: کاشی کمک، کاشی یزدی، کاشی شش گوش، کاشی شبکه، کاشی حاشیه، کاشی هفت رنگ، کاشی جوک و کاشی کمند.
کندن نقوش مختلف بر روی اشیا فلزی مانند مس، طلا، نقره و برنج را قلم زنی می‌گویند. نقوش انتخاب شده به وسیله قلم و با ضربه چکش بر روی اشیا فلزی حک می‌شود. قلم زنی عمری چندین هزار ساله دارد و از دوران هخامنشیان ظروفی که بر روی آن‌ها قلم‌زنی انجام شده به دست آمده است. در بازارهای یزد ظروف قلم زنی شده با طرح‌ها و در اندازه‌های مختلف وجود دارد که برای مسافران از جذابیت بالایی برخوردار است.
نمد تنها زیراندازی است که بافته نمی‌شود! ابزار نمدمالی آب داغ، پشم یا کرک و زور بازو است. از اسمش پیداست که نمدهای موجود در بازار بر اثر مالیدن شکل و انسجام گرفته‌اند. نمد یکی از گرم‌ترین پوشاک و زیراندازها است و متأسفانه این روزها در حال فراموش شدن می‌باشد.
پ.ن اول: شهر یزد شهری سراسر زیبایی و جذابیت است. شهری بزرگ و وسیع که اقشار و ادیان مختلف را در بر گرفته است. همین تنوع سبب شده که دیدنی‌های تماشایی و منحصر به فردی چه در حوزۀ ابنیۀ تاریخی و چه در حوزۀ صنایع دستی یا حتی انواع و اقسام طعم‌های مختلف غذایی یا شیرینی‌های متنوع در این شهر رواج پیدا کنند. در شهر یزد حتی لحظه‌ای احساس کسالت نخواهید کرد. چون در هر گوشه و زاویۀ این شهر دلبرانه زیبایی و جلوۀ تازه‌ای در انتظار کشف‌شدن خواهد بود. میزبون پیشنهاد می‌کند برای سفر به شهر اصیل یزد زمان بیشتری را در نظر بگیرید تا بتوانید تمام پیچ و خم این شهر دل‌نواز را بگردید و از زیبایی‌های نابش بهره ببرید. اگر به شهر یزد رفتید حتماً سراغ کوچه‌های آشتی‌کنان را بگیرید؛ حتماً به محلۀ زردشتی‌ها سری بزنید؛ حتماً به عبادت‌گاه‌های باستانی زردشتی بروید؛ حتماً دخمه‌های به یادگار باقی مانده از عهد ایران باستان را از نزدیک ببینید. شهر یزد مهد تمدن ایران باستان است. برای این زیبایی بی‌مثال می‌شود هزاران روز زمان در نظر گرفت چون تاریخ هزاران سال را در پیچ و خم‌های کوچه‌هایش پنهان کرده است.
