ورشوسازی یا قلمزنی ورشو، هنر و صنعت تولید اشیای فلزی با استفاده از آلیاژ ورشو است. حرفه ورشوسازی از دوران سلجوقی به بعد در ایران خلق شد. این هنر در دوران قاجار به اوج رونق خود به ویژه در شهر بروجرد رسید. هنرمندان این خطه از آن زمان با مهارت بالای چکش کاری و خم کاری خود به این ورقه های آلیاژی فرمی ویژه می بخشند و آنها را به محصولات کاربردی و نیز تزیینی بدل می کردند و امروزه نیز کارگاه‌های تولید ورشو به صورت محدود در بروجرد و لرستان فعال هستند.
ورشو آلیاژی سفیدفام از نیکل، روی و مس است که از ویژگی های منحصربه فرد آن می توان به درخشش بالا، سختی زیاد، مقاومت بالا، قابلیت چکش خواری و شکلپذیری آسان اشاره کرد.
محصولاتی که با آلیاژ ورشو ساخته می‌شوند را میتوان به دو دسته کاربردی و هنری تقسیم کرد.هنرمندان ورشوکار عمدتاً این دو دسته را با هم می‌آمیزند و اشیای تولید شده علاوه بر کاربردی بودن، دارای ویژگیهای هنری نیز هستند.محصول اصلی هنری ورشوکاری، قلمزنی بر روی ورشو است که منجر به تولید محصولاتی در قالب سینی یا تابلوی فلزی میشود.ورشو فلزی سخت است و حکاکی بر روی آن کار دشواری است.
تولیدات کاربردی ورشوسازی، شامل ظروف گوناگون مانند سرویس چای، شامل سماور زغالی، زیرسماوری، چای دان، قندان، استکان، و نیز سایر اقلام ریزتر چون قاشق و چنگال، سرمهدان، دیس، بشقاب، سینی، کاسه، منقل، آبخوری، گلاب پاش و غیره اشاره کرد که در میان آنها سماور از جایگاهی بس ویژه برخوردار است به گونه ای که خود به شاخه ای فرعی به نام «سماورسازی» شکل داده است.
در واقع، می توان گفت هنرمندان بروجردی با ترکیب قلمزنی و چکش کاری دو عنصر کاربرد و تزیین را در این ظروف درهم آمیخته اند و به محصولاتِ کاربردی وجه های زیباشناسانه نیز بخشیده اند.
این هنر با دیگر رشته های صنایع دستی نظیر مسگری و دواتگری نیز ارتباط بسیار نزدیکی دارد.
که قبلا در خصوص مسگری و کاربرد آن توضیح داده ایم و مقاله‌ی همه چیز درباره ی مسگری می تواند برایتان مفید باشد.
آن زمان فلزی که برای ورشوسازی به کار می‌رفت از چندین کشور وارد می‌شد اما از آنجا که این فلز بیشتر از ورشو پایتخت لهستان می‌آمد، این ورق فلزی به‌نام ورشو معروف شد. و دلیل نام این هنر نیز پایتخت لهستان بوده است.
ورشو علاوه بر بروجرد جز صنایع دستی دزفول نیز محسوب میشود
در اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی هنر ورشوسازی در ایران به اوج خود رسید. سابقه هنر ورشوسازی در ایران مربوط به شهرستان‌های دزفول و بروجرد است.
قلمکاران لرستانی قبل از ورود ورشو به ایران از ورق زرد رنگ برنج برای ساخت ابزار و وسایل مورد نیاز در منازل استفاده می‌کردند.
پس از ورود ورشو به ایران، هنرمندان خوش ذوق دزفول و بروجرد این فلز را در دست گرفته و با دقت و ظرافت خاصی آن را نرم کرده و پس از شکل گیری نهایی به دست استادان قلمکار می سپردند.
استادان قلمکار ورشو نیز با چشمان خوش بین و دستان هنرمند خود بر روی این جسم بی جان، فضایی رویایی را قلمکاری می کردند.
هنر ورشوسازی در ایران اکنون به صورت پایه در شهرستان بروجرد وجود دارد و نام ورشو و ورشوکاران این دیار در همه جای دنیا مشهور شده است.
در زمان حاضر سماورهای ورشویی در همه نقاط ایران مختص استادان ورشو سازی بروجرد است.
اسناد و مدارک فرهنگی برجای مانده از گذشته به ویژه ابزار و ظروف بیانگر آن است که بروجرد نیز از لحاظ تولید صنایع دستی سابقه‌ای دیرینه دارد .
ورشو سازی عبارتست از ساخت و تهیه انواع ظروف از جنس ورشو که خود آلیاژی از جنس 20% نیکل، 35% روی ، 45% مس است.
نوآوران و استادان صنایع‌دستی در بروجرد همواره به موازات آفرینش‌های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر شهرهای کشور از جمله اصفهان در خلق آثار شگفت انگیز گام برداشته اند .
جایگاه حرفه ای ورشود سازی
ورشوسازی از صنایع دستی مرتبط با فلزات است و با هنر مسگری رابطه و شباهت دارد. بیشتر تفاوت این دو هنر، در جنس ماده اولیه به کار رفته در تولید ظروف است که در مسگری، از فلز مس و در ورشوکاری، از آلیاژ ورشو استفاده میشود. از سوی دیگر، این هنر با حرفه‌های دیگری چون سماور سازی و دواتگری نیز ارتباط دارد.
ورشوسازی در بروجرد
شهر بروجرد، به عنوان مرکز اصلی ورشوسازی و قلمزنی ورشو در ایران شناخته میشود و تنها شهری است که هنوز تعدادی کارگاه، موزه و هنرمندان فعال در این زمینه دارد.
بروجرد را میتوان مهد هنر ورشو در دنیا دانست، چرا که در هیچ کجای دنیا به این اندازه وسایل و ظروف با استفاده از ورق ورشو با دست ساخته نشده است.
در روزگار رونق ورشو خبری از ظروف و لوازم امروزی نبود، اما با روی کار آمدن وسایل جدید دیگر ساخت ظروف ورشو برای هنرمندان مقرون به صرفه نبود و اینگونه این هنر صنعت به مرور رونقش را از دست داد.
سابقه ورشوسازی در بروجرد به دوره قاجار می‌رسد که تا آن زمان، مسگری و قلمزنی روی برنج در این شهر رواج بیشتری داشته است.
با ورود ورق‌های ورشو به ایران و مزایایی که این فلز نسبت به برنج داشت، تولید محصولات ورشوئی در بروجرد گسترش یافت و تعداد زیادی کارگاه ورشوسازی و قلمزنی ورشو در این شهر برپا شد.
از شناخته شده ترین استاد کاران ورشو کار میتوان به این افراد اشاره کرد:
