کپوبافی خوزستان که بیشتر با عنوان حصیربافی برای عموم مردم قابل درک است، هنر دیرینه دزفول و یکی از نمونه های پرکاربرد صنایع دستی خوزستان محسوب می شود. وجود نخل در سرتاسر خوزستانِ زیبا، یکی از علت های رواج کپوبافی با قدمتی ۵۰۰ ساله است. در حقیقت با استفاده از هنر و تکنیک پیچشِ برگهای درخت های نخل به دور نی های مردابی، روند بافت کپو صورت می گیرد.
هنر کپوبافی خوزستان اصالتی جنوبی دارد. از همین رو، زنان جنوبی با دستهای جادویی شان و استفاده از متریال کاملا طبیعی و محلی اقدام به طراحی و بافت کپوهای زیبا می کنند.
جالب است بدانید کپو در فرهنگ دزفولی ها به معنای سر یا برخی اجسام کروی است. برای آشنایی بیشتر با این هنر اصیل که درآمد قابل قبولی را برای دزفولی های هنرمند به وجود می آورد، لحظاتی را با مقاله پیش رو همراه باشید.
همان طور که پیش از این اشاره کردیم، این هنر مستقیما با وجود درخت های نخل در خوزستان و اهمیت حضور آن ها ارتباط دارد. کشت خرما در ایران و در نزدیکی شوش قدیم، قدمتی ۶۰۰۰ ساله دارد. ماجرای کشت خرما دقیقا از زمانی آغاز شد که ایلامی ها تمدن شان را برقرار کردند. البته کشت نخل خرما از زمان هخامنشی، بیشتر در ایران متداول بوده است و رفته رفته به یکی از عوامل مهم در حفظ امکان زندگی در مناطق سوزان و شعله ور از گرمای خوزستان، تبدیل شد.
از خوبی های نخل خرما هر چه بگوییم، کم گفته ایم! جدای از همه موارد، محصولات بسیار مهمی مثل سرکه، شربت، کمپوت خرما، شیره خرما و انواع فرآورده های خرمایی، از درخت های نخل حاصل می شوند. بعداز بحث های حیاتی و خوراکی، باید به خاطر داشت که صنایع دستی خوزستان که اغلب با برگ خرما و چوب خلق می شوند، طیف متنوعی را در بر می گیرند. هنرمندان دزفولی برای ساخت انواع سبد و حصیر، همچنین کلاه، سایبان، گهواره اطفال و بسیاری از موارد دیگر از حصیری استفاده می کنند که ثمره حضور درخت های نخل و برگ نخل های خرما در این استان است.
زیر سایه درخت های نخل و کرتک ها (گیاهی خودرو که مانند گندم دارای ساقه ای بلند است)، کپوبافی خوزستان فرصت مناسبی برای امرار معاش زنان زحمت‌کش این استان به وجود آورده است. آنان شبانه روز و در سخت ترین شرایط، هنر دیرینه دیار خود را فرموش نکرده اند و به کسب درآمد از آن افتخار می کنند.
کپوبافان نقش ها، اَشکال و رنگ هارا می شناسند. البته هنرمندان کپوباف منحصرا به بافت مواردی که ذکر شد، نمی پردازند، بلکه هر روز بنا بر نیاز جامعه و تغییر سلیقه ها، بافته های تماشایی تری را خلق می کنند.
خوب است بدانید که نقوش استفاده شده در کپو، بیشتر شامل اشکال لوزی مانند، سه پر و ستاره است. هنرمند بافنده کپو باید روانشناسی رنگ ها را بداند! چون در هنر کپوبافی خوزستان، با تند و تیز شدن رنگ ها، گیرایی اثر هنری بیشتر و تاثیرگذارتر خواهد شد. البته این امر، به کاربردی که کپو در راستای آن خلق شده است نیز بستگی دارد.
برای بافتن کپو، بافندگان بهتر است از برگ های تازه نخل خرما استفاده کنند. این برگ ها هنوز تحت تاثیر خورشید قرار نگرفته و رنگ خودشان را حفظ کرده اند. شاخه درخت خرما در آغاز مثل بادبزن هایی هستند که جمع می شوند. بنابراین، برای بافتن یک کپوی خوش نقش و خوش رنگ، رعایت نکاتی مانند دقت در کم بودن عرض برگها و روشن بودن رنگ شان ضروری است.
به یاد داشته باشید، برگ هایی که اطراف نخل ها هستند مدل های گوناگونی دارند. بعضی از آن ها ضخیم تر و سبز تر از سایرین هستند که دقیقا برگ های مورد نیاز در بافت انواع زنبیل ها محسوب می شوند. برگ هایی با رنگ های روشن تر، مناسب انجام کپوبافی های ظریف تر هستند.
برگ ها باید قبل از اقدام به بافت آماده شوند. به همین جهت، برگ های درخت خرما به محض جدا شدن از نخل، در معرض نور خورشید قرار می گیرند و شروع به خشک شدن می کنند. در نتیجه این فرایند، برگ های درخت خرما شفاف تر می گردند.
قبل از بافت، یک مرحله مهم دیگر وجود دارد و آن هم خیساندن برگ های درخت خرما است. در حقیقت، هنر کپوبافی خوزستان با استفاده از برگ های مرطوب، با بهترین کیفیت، انجام می شود.
انواع مختلف کپو به شکل های متفاوت خمره، دایره، بیضی و مسطح بافته می شوند. این اشکال بنابر ظاهر، برای کاربردهای مختلفی را خلق می شوند. کیفیت کپو هم به شدت بستگی به تبحر در بافت دارد. به طوری که بافت ظریف و ریز، زیبایی محصول نهایی را دوچندان می کند.
هنرمندان رشته هنری کپوبافی خوزستان محصولات متنوعی را خلق می کنند که عمدتا نقش تزئینی دارند. آنها کپوها را بیشتر در اشکال دایره ای و بیضی می سازند. محصول نهایی کار آنها شامل جا دستمالی، زیرقوری، گلدان، سبدهای نان، و جای پیاز و سیب زمینی می شود.
از کاربردهای دیگر این رشته هنری، تهیه جای لوازم خیاطی و ساخت سینی های رنگارنگ است. البته باید در نظر داشته باشید که با وجود برتری مقاومت کپو نسبت به سایر حصیرها، نگهداری آن ها در جای بدون رطوبت و خشک، منطقی تر به نظر می آید. بهتر است مغر کپوها که از جنس همان کرتک است، خیس نشود و در صورت شست و شو، در سریع ترین زمان ممکن خشک شود تا آسیب های احتمالی، این هنر اصیل و زیبا را تهدید نکند.
همان طور که در روند مقاله مرور شد، این هنر دستی مردمان جنوب ایران به عنوان یکی از صنایع دستی بسیار جذاب از دید گردشگران داخلی و خارجی تحسین شده است. بهترین آژانس های مسافرتی ایران توصیه می کنند در بازدید از مناطق جنوبی، حتی اگر گردشگران دغدغه خرید صنایع دستی را ندارند، زمانی را جهت تماشای چگونگی بافت کپو اختصاص دهند.
“دستی بر ایران” توصیه می کند اگر قصد سفر به خوزستان را دارید، در کنار کپوبافی خوزستان، به صنایع دستی دیگر این خطه، مانند گلیم بافی، بافت قالی های محلی، گیوه بافی و نساجی سنتی نیز توجه کنید. لذت خرید صنایع دستی، که در پیوند با تار و پود اصالت جنوب و برگ درختهای خرما خلق شده است، لذتی است که می تواند برای همیشه در خانه تان معجزه بیافریند.
