احتمالا تابحال ستونهای بلند شبیه به این تصویر را دیده اید.من هم چندین ستون این شکلی در شهرهای مختلف دیده بودم.فقط میدونستم که به آنها ابلیسک Obelisk میگن.در مورد این فرم معماری کنجکاو شدم و تحقیق کردم، در اینجا در موردشون میگم.
ابلیسک یک فرم معماریه که مال مصر باستانه. برمیگرده به 2300 سال پیش از میلاد. ابلیسک یک بنای یادبوده که به شکل ستون ساحته میشهدر واقع یک ستون بلند و نازکه که چهار وجه داره. که در بالا شکل هرم به خودش میگیره. . مصریهای باستان آنها را به صورت دوقلو در ورودی معابد قرار می دادند. بهش میگفتن Tekhenu تخنیو. کلمه "ابلیسک" که امروزه در انگلیسی استفاده می شود، ریشه یونانی دارد. یونانیها بهش گفتن Obeliskos کمه یعنی سیخ. سیخ کباب مثلا.
مصریها چهار طرف ستون رو با خط هیروگلیف مینوشتن و اراسته میکردن. موضوع نوشته ها مذهبی بوده. مثلا توضیح میدادن که این ابلیسک وقف فلان حداست و البته معمولا ابلیسک رو وقف خدای خورشید میکردن که اسمش بود را Ra. اما ابلیسک فقط یک بنای وقفی نبوده. کاربردها و سمبلهایی هم داشته. مثلا اینکه از ابلیسک بعنوان ساعت خورشیدی استفاده میکردن. بسته به موقعیت سایه زمان روز مشخص میشد.
خورشید پرستی یکی از ادیان اولیه در مصر باستان بود. برای همین هم به موقعیت خورشید اهمیت میدادن و گفتم که خدای خورشید به اسم را داشتن. phallic symbolism یا سمبلیسم آلت تناسلی هم از چیزهایی بود که در آثار مصر باستان پرکاربرد بوده. و خیلیها شکل ابلیسک رو هم سمبلی از رجولیت میدونن. مصریها یک خدایی داشتن به اسم Geb که خدای زمین بود و مذکر بود. بعد یک الهه داشتن به اسم نات که خدای اسمان بود. عقیده داشتن خدای زمنین و خدای اسمان که زن و مرد هستن با هم ارتباط جنسی دارن و برای همین زندگی در جریانه.
حالا با این پیش زمینه ابلیسک سمبلی از آلت تناسلی حدای زمین بود. البته کلی سمبلیسم دیگه هم در مورد ابلیسک وحود داره. اون رو سمبل قدرت نظامی میدونن. میگن شبیه به تیرهست. تیرو و کمان. سمبل جاودانگی هست. تیریه که از زمین به بهشت فرستاده میشه. مردگان رو به زندگی برمیگردونه و غیره.
30 ابلیسک مصری در دنیا وحود داره که فقط 12 تاش در خود مصر باقی مونده و بقیه اش به کشورهای دیکه برده شده. بیتشر این جابجاییها دوهزار سال پیش اتفاق افتاده. چند تاش هم در دو قرن گذشته بوده. غیر از مصر و ایتالیا این ابلیسکها به شهرهای دیگه دنیا هم رفتن. مثلا واتیکان، نیویورک، پاریس، لندن، بیروت، استانبول، فلورانس، دورهام و غیره. در خود مصر هم که گفتم 12تا هست. از جمله مثلا یکی اش در وسط میدان تحریر قاهره هست.
حالا میخوام راجع به چند تا از معروفترین ابلیسکهای مصری دنیا صحبت کنم.
شاید بشه گفت معروفترین ابلیسک دنیا، ستونی هست که در مرکز میدان سن پیتر واتیکان نصب شده. یعنی در مرکز میدانی که محل برگزاری مهمترین گردهماییهای واتیکان هست. این ابلیسک طرفهای سال 50 پیش از میلاد در مصر ساخته شده بود و ظاهراا قرار بوه که در شهرباستانی Heliopolis مصر نصب بشه. برای همین هم از معدود ابلیسکهایی هست که نوشته ای به خط هیروگلیف روش نداره. در همون زمانها امپراتوری روم مصر رو فتح میکنه و دیگه نشد که اون رو در مصر نصب کنن. بعدها Caligula امپراتور وقت روم این ابلیسک رو در سال 37 بعد از میلاد به رم میبره. ابلیسکی که 25.5 متر طول و 326 تن وزن داره. تصور کنید چنین جابجایی ای رو. دوهزار سال پیش از مصر بردن به رم. اول این ستون رو در یک مکان دیگه ای در رم نصب کرده بودن اما در سال 1585 به موقعیت فعلی اش در میدان سن پیتر بردن و در اونحا نصب شد و موند. یک علامت صلیب هم روش نصب شده.
غیر از این، هفت ابلیسک مصری دیگه هم در شهر رم نصب شده. که ابن یعنی شهری که بیشترین تعداد ایلیسک مصری رو داره شهر رم هست و همه اینها در زمان امپراتوری روم از مصر به این شهر برده شدن. تازه در دوره امپراتوری بیزانس هم 5 ابلیسک دیگه رو هم خودشون برای شهر رم ساحتن. پس رم کلی ابلیسک تاریخی داره.
اما سه ابلیسک مصری دیگه هستن که شهرت اونها هم خیلی زیاده و سرکذشت جالبی هم دارن. ابلیسکهایی که به سوزنهای کلوپاترا معروف هستن. سوزنهای کلوپاترا الان در شهرهای نیویورک، لندن و پاریس نصب شدن.
اول بگم چرا میگن سورنهای کلوپاترا. این ابللیسکها قدمتشون برمیگرده به 3500 سال پیش. اینها در همون شهر Heliopolis ساحته شده بودن اما بعدها به اسکندریه برده شدن. ملکه کلوپاترا آخرین حکمران مصر بود که در سال 30 قبل از میلاد با حمله رومیها سلطنتش تموم شد. چند ابلیسک در همون شهر اسکندریه که محل حکمرانی کلوپاترا بود باقی موند. از جمله دو ابلیسک دوقلو و شبیه به هم. برای همین هم اونها معروف شدن به سوزنهای کلوپاترا. حالا چرا بهشون میگن سوزن؟ مردم مصر به ابلیسک میگن مسلا masala کهع در عربی یعنی سوزن. برای همین هم به این ابلیسکها میگفتن سوزنهای کلوپاترا.
حالا ببینیم چی شد که سوزنهای کلوپاترا که قدمتی 3500 ساله دارن به شهرهایی برده شدن که قدمتشون از این ابلیسها کمتره.
یکی از این ابلیسکهای دوقلو در سال 1819 توسط محمدعلی پاشا، نائب السطلنه مصر به بریتانیا هدیه داده شد. مال بریتنیا شد اما در اسکندریه موند تا امکانش پیش بیاد که بتونن خملش کنن. آخه سکه نییست که بذاری توی جیبت و با خودت بیاریش. یه ستون 21 متریه. نزدیک 250 تن وزنشه. 58 سال در اسکندریه موند تا اینکه بالاخره بودجه ای تحخصی دادن و برنامه ریزی کردن که این جابجایی صورت بگیره. حالا بماند که در مسیر رفتن به انگلستان، دریا طوفانی شد و شش نفر خدمه گشتی در حالیکه تلاش میکردن ابلیسک رو نجات بدندر دریا غرق شدن. نهایتا ابلیسک به خاک برتاینا رسید. دوره دوره ملکه ویکتوریا بود. برای همین هم جایی که ابلیسک نصب شد رو گدذاشتن خاکریز ویکتوریا. این از این.
محمد علی پاشا جکومت طولانی ای داشت، بزرگوار انگار دست به هدیه دانش خوب بود. دستش به کم نمیرقت. در سال 1819 که یک ابلیسک به بریتانیا هدیه داده بود. 7 سال بعدش در سال 1826، یک ابلیسک از معبد Luxor را هم به فرانسه هدیه داد. همونطور که در ایران اون زمانها بریتانیا و روسیه حضور فعال داشتن . در مصر هم فرانسه و برتیانیا حضور داشتن و امتیاز میکرفتن. من توی اپیزود 45 پادکست داکس در مورد داستان ساحت کانال سوئز در مورد همه اینها صحبت کردم. لینک ویدئوش رو هم براتون میذارم که اگه علاقمندید ببینید. معبد لاکسور هم در همون شهر Heliopolis واقع شده و در ورودی این معبد دو ابلیسک دوقلو وحود داشتن. که فرانسویها یکی که برچیدنش راحتتر بود رو انتحاب کردن و با تمام سختیهایی که داشت این جابجایی رو انجام دادن. خونه های اطراف ابلیسک رو باید خراب میکردن. کلی ادم در حین کار وبا گرفتن از دنیا رفتن. و با چه سحتی خلاصه ابلیسک در سال 1833 به فرانسه منتقل شد. و پادشاه وقت فرانسه لوئی فیلیپ آن را در میدان کنکورد در مرکز پاریس، جایی که گیوتین در آن نصب شده بود، برپا کرد. که هنوز هم همونجا مونده. میدان کنکورد در نزدیکی موزه لوور هست. و در واقع در انتهای خیایان معروف شانزه لیزه قرار گرفته. این هم از ابلیسکی که نصیب فرانسه شد.
و اما در سال 1869، برای بزرگداشت افتتاح کانال سوئز، خدیو مصر، اسماعیل پاشا،دوقلوی اون ابلیسک لندن را به ایالات متحده اینبار هدیه داد. انتقال این ابلیسک از مصر به نیویورک هم کار دشواری بود. برای خودش پروژه ای بود. باید کشتی مخصوص انتحاب میکدرن. گاری مخصوص و جاده مخصوص میساحتن. و بعد هم 32 اسب باید اون گاری عظبم رو میکشیدن. خلاصه اینکه کار خیلی سختی بود. امریکاییها این ستون باستانی 3500 ساله رو در وسط سنترال پارک نیویورک نصب کردن. و ابلیسکی که چندهزار سال در هوای مصر سالم مونده بود الان که 140 سال از نصبش در امریکا میگذره در نقاطیش دچار آسیب شده. و دلیلش هم اینه که آب و هوای قاهره و نیویورک حیلی با هم متفاوت هستن.
این از داستان سه ایلیسکی که به سوزنهای کلوپاترا معروفن. حالا بریم به استانبول. که اونجا هم یک ابلیسک مصری داره.
ابلیسک استانبول هم در قرن چهارم بعد ازمیلاد از مصر به اونجا منتقل شد. در اون زمان به استابول میگفتن کنستانتیونوپول یا قسطنطنیه. این اتفاق در زمان Theodosius امپراتور رومی افتاد. برای همین بهش میگن ابلیسک Theodosius که در میدان سلطان احمد استانبول واقع شده.
بیشتر ابلیسکهای مصری از شهر باستانی Heliopolis جمع اوری شدن. هلیوپولیس هم یعنی شهر خورشید. باز میبنیدید چقدر به خورشید مهم بوده براشون. یکی از مهمترین ابلیسکهایی که در این شهر هست ابلیسک معبد خدای خورشید هست. معبدی که اسمش هست اتم. در واقع دو حدای خورشید بوده. اتم و را. معتقد بودن که اتم سازنده جهان بوده. برای همین هم کلمه اتم که در فیزیک استفاده میشه هم از همین خدای باستانی مصری میاد.
خب اینهایی که گفتم چند تا از مهمترین ابلیسکهای مصری بودن که چند هزار سال پیش در مصر ساحته شده بودن و به جاهای دیگه دنیا منتقل شدن. اما بعد از اینکه این ابلیسکها در دنیا پخش شدن حیلی از کشورهاخودشون شروع به ساخحت ابلیسک کردن. مثلا در امریکا شاید دهها ابلیسک با مصالح مدرن ساحته شده. در کشورهای دیگه هم. شاید معروفترین ابلیسک مدرن Washington Monument هست که در سال 1884 ساختش تموم شده. این بلندترین ابلیسک جهان هست. 169 متر ارتفاعشه. و اون رو برای یادبود جرج واشینگتن اولین رییس جمهور امریکا که اون رو پدر ملت امریکا مبدونن ساختن.
در ویدئوی ابلیسک در مورد ابلیسک و معروفترین ابلیسکها توضیح دادم.
https://www.youtube.com/watch?v=c8ydPmsyWcs&t=2s
