فعالیت صنعت پتروشیمی در ایران در سال ۱۳۴۲ با بهره‌برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز و به‌دنبال آن، در سال ۱۳۴۳ شرکت ملی صنایع پتروشیمی تأسیس شد و امروز، پتروشیمی ایران در ۵۸سالگی خود به صنعتی تبدیل شده است که تداوم رشد و توسعه در آن می‌تواند تحولی عظیم در اقتصاد کشور ایجاد کند و جایگاه ایران در منطقه را ارتقا دهد. توسعه پایدار و پیوسته صنعت پتروشیمی نیازمند تأمین سرمایه است. تا انتهای سال 1400 به‌منظور تحقق 90 میلیون تن ظرفیت اسمی صنعت، زیرساختهای مورد نیاز از جمله اسکله‌ها، خطوط لوله و طرح‌های در حال اجرای جهش دوم و سوم در مجموع 85 میلیارد دلار سرمایهگذاری شد که نشان از ورود میانگین سالانه ۱.5 میلیارد دلار سرمایه به این صنعت است. بررسی آمار حاکی از آن است که حدود ۱۵ هزار بنگاه فعال در صنایع پایین‌دست صنعت پتروشیمی در کشور مشغول به فعالیت هستند. یکی از مهمترین عوامل رشد و توسعه این بنگاه‌ها، تأمین پایدار خوراک‌های مورد نیاز آنهاست. طی سالهای اخیر صنعت پتروشیمی ۳.5 میلیون تن پلیمر و ۲.3 میلیون تن محصول شیمیایی برای تأمین خوراک مورد نیاز بنگاههای فعال در صنایع پایین‌دست صنعت پتروشیمی عرضه کرده است.
از اینرو گروه توسعه صنایع و معادن شهر جهت تأمین سرمایه مورد نیاز طرح‌های پتروشیمی استفاده از سرمایه‌های عمومی و مردمی، انتشار اوراق و شیوه‌های نوین و منابع خارجی را از راهکارهای تأمین سرمایه این صنعت می داند که بجهت نقش آفرینی بعنوان بازوی صنعتی و اقتصادی کشور در دستور کار خود قرار داده است.
1. واحدهای بالادستی: در پالایشگاه‌های نفت و گاز، هیدروکربن‌های سبک خطی اشباع یا غیراشباع موجود در نفت یا گاز، از بقیه هیدروکربن‌ها جدا و به‌عنوان خوراک برای واحدهای بنیادی فرستاده می‌شوند.
2. واحدهای بنیادی: در واحدهای الفین، آروماتیک و مجتمع‌های شیمیایی مواد اولیه به مواد پایه‌ای همچون اتیلن و پروپیلن برای واحدهای واسطه‌ای تبدیل می‌شوند.
3. واحدهای واسطه‌ای: از مواد پایه، خوراک واحدهای نهایی را تولید می‌کنند.
4. واحدهای نهایی: در این واحدها فرآورده‌های انتهای زنجیره تولید و به بازار عرضه می‌شود.
5.
واحدهای پایین‌دستی: در این واحدها، فرآورده‌های نهایی پتروشیمی به محصولات مصرفی همچون الیاف مصنوعی، پلاستیک، لاستیک و… تبدیل می‌شوند.
محصولات پتروشیمیبه طور کلی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:
1. محصولات بنیادی: شامل اتیلن، پروپیلن، گوگرد، بنزین، آمونیاک و…هستندکه اساس تولید در پتروشیمی را تشکیل می‌دهند.
2. محصولات واسطه: این دسته، محصولات پایه را به خوراک مورد نیاز برای تولید محصولات نهایی تبدیل می‌کند، مانند PVC، اتیلن گلیکول، ملامین و…
3. محصولات نهایی: برای ساختن لوازم و وسائل مورد استفاده صنایع و عموم مردم به کار می‌روند؛ مثل الیاف مصنوعی، لاستیک، وسایل پلاستیکی، کودهای شیمیایی، وسائل پزشکی و…
پلی اتیلن ها به سه دسته ی اصلی تقسیم می شوند : پلی اتیلن سنگین (HDPE)، پلی اتیلن سبک (LDPE)، پلی اتیلن سبک خطی (LLDPE).
اصلی‌ترین کاربرد این کامپاندها در زمینه تولید لوله‌های آبرسانی معطوف می‌شود. سایر کاربردهای این ماده عبارتند از:
1. تولید فیلم‌های پلی اتیلن
2. تولید قطعات تزریقی
3. تولید ورق‌های ژئوممبران
4. تولید لوله‌های تحت فشار
5. تولید لوله‌های آبیاری قطره‌ای
6. تولید کارتن پلاست‌ها
قیمت کامپاند پلی اتیلن در مقایسه با پلی اتیلن خالص بسیار پایینتر است و در بسیاری از کشورهای جهان در حال حاضر استفاده می‌شود. اگر درصد کمی پودر میکرونیزه معدنی به کامپاند پلی اتیلن افزوده شود، در کاهش قیمت این محصول تاثیر بسیار زیادی دارد و به همین دلیل در سالهای اخیر توجهات زیادی به سمت تولید این محصول معطوف شده است.
ایران در سال 1399 با ۳۰ میلیون تن ظرفیت تولید محصولات پایه از نظر کمی پس از عربستان در رتبه دوم منطقه قرار گرفته و سهم سه و نیم درصدی را در دنیا به خود اختصاص داده است.
همچنین ظرفیت تولید محصولات پایه در سال ۲۰۲۰ در چین و آمریکا و عربستان صعودی به ترتیب ۲۶۰، ۱۰۴ و ۴۴ میلیون تن در سال بوده است.
همچنین ظرفیت تولید محصولات پایه ایران در سال ۲۰۲۰ در پنج محصول اساسی ۲۹.۹۶۹ هزار تن در سال ۲۰۲۰ بوده که این عدد در عربستان ۴۴.۱۵۲ هزار تن در امارات ۷.۲۱۱ هزار تن در کویت ۳.۲۲۸ هزار تن در قطر ۷.۷۴۶ هزار تن، در ترکیه ۲.۰۶۲ هزار تن و درعمان معادل ۶.۳۵۰ هزار تن بوده است.
سهم محصولات اصلی با تناژ تولید بالا در ۳۲ نوع کالا در خاورمیانه ۱۰ درصد و در سایر کشورها ۹۰ درصد بوده و همچنین سهم ظرفیت محصولات عمده پتروشیمی در خاورمیانه نیز بدین شرح است که ایران ۲۷ درصد، عربستان ۴۴ درصد، ترکیه ۳ درصد، قطر ۹ درصد، عمارات ۸ درصد، عمان ۶ درصد و کویت ۳ درصد است.
صنعت پتروشیمی با ۶۲.۵ میلیون متر مکعب در روز، مصرف گاز طبیعی به عنوان خوراک و سوخت، سهم ۸.۷ درصدی را در اختیار دارد، افزایش سهم صنعت پتروشیمی از مصرف منابع نفت و گاز نشان از تحقق گذر از خام فروشی و تولید ثروت و اشتغال در کشور است. طی سالهای آتی سهم خوراک و سوخت تخصیص داده شده به صنعت پتروشیمی از ۹۹۲ هزار بشکه در روز معادل نفت خام به ۲ میلیون بشکه در روز معادل نفت خام افزایش پیدا خواهد کرد. این مدل نتیجه تحقق کلیه طرح‌های در دست اجرای جهش دوم و جهش سوم صنعت پتروشیمی در دو مقطع زمانی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۴ خواهد بود.
از جمله پتروشیمی های تولید کننده‌ی پلی اتیلن در انواع گریدهای سنگین، سبک و سایر گریدها، پتروشیمی بندر امام، مارون، امیرکبیر، جم، پتروشیمی میاندوآب، آریا ساسول، پتروشیمی کرمانشاه و شازند اراک می باشد.
پتروشیمی های فوق الذکر تولید کننده ی انواع پلی اتیلن ها در انواع گریدها از سنگین تا سبک می باشند. تولید کنندگان پلی اتیلن سنگین در ایران پتروشیمی های مارون، باختر و شازند اراک هستند. صادرات پلی اتیلن سنگین توسط پتروشیمی های مختلفی که نام برده شد به کشورهایی مانند هند، ترکیه، آسیای میانه و کشورهای اروپایی صورت می گیرد که فقط پتروشیمی شازند صادراتی در حدود 300 میلیون دلار به کشورهای نام برده شده داشته است.۲۶ میلیون تن پلی‌اتیلن سنگین در ۱۳ شرکت بزرگ تولیدکننده تولید می‌شود.
پالت‌های محصولات جامد پتروشیمی بدلیل مقاصد صادراتی و یا فروش داخلی، بازار قابل اطمینان و فروش تضمین شده محصول را در بر خواهد داشت و از طرفی طی برآوردهای صورت گرفته، پیش بینی می‌شود نوسانات قیمت در حوزه های نفت، گاز و پتروشیمی در سال 2023 سبب رونق چشمگیری در بازار خرید و فروش مواد اولیه شود. طی بررسی‌های صورت گرفته اینگونه برآورد می شود؛ تازمانیکه شرکت های پتروشیمی تولید دارند، نیاز بازار داخل وجود دارد و همچنین صادرات محصولات تولیدی امکانپذیر است.
طی سالهای گذشته شیوع ویروس کرونا سبب افت اقتصاد جهانی شده و تأثیر ناچیزی هم در تولید پلی‌اتیلن سنگین داشته و به کاهش سه درصدی آن منجر شده است.
نحوه قیمت گذاری و عرضه محصولات پتروشیمی در بورس
1- به طور معمول به صورت هفتگی در روز های یکشنبه، نرخ جهانی محصولات پتروشیمی بر حسب دلار اعلام می شود.
2- پس از قیمت گذاری، محصولات پتروشیمی در روزهای دوشنبه و سه شنبه عرضه می شوند که متقضیان می توانند با داشتن کد بهین یاب با توجه به قیمت مواد پتروشیمی در بورس، محصول مورد نیاز را خریداری کنند.
3-
کالاهایی که در بورس کالا رقابتی برای خرید آن ها وجود ندارد، متقضیان می توانند بدون سهمیه بهین یاب، کالا را به صورت آزاد تهیه کنند.
برخی تولید کنندگان کالای پلاستیکی و پالت پتروشیمی در ایران
ایران پلاستیک، شرکت پیشگامان با برند ایران پالت مرکزی، صنایع پلاستیک پیکره، تکین پلاست پاسارگاد، پارس پلاستیک جم، پاسارگاد پلاست نوین، اهتمام جم، ری پلاستیک، سبلان پلاستیک، پرشین صنعت بهارستان، توسعه پلیمر پاسارگاد، شایان اعتماد نگین دشتابی و شرکت صنایع انس.
دستگاه تزریق 2۰۰۰ تنی مورد نیاز
با خرید یک دستگاه تزیریق 2000 تنی و تعویض قالب پرس دستگاه، امکان تولید هرگونه کالای پلاستیکی اعم از سطل های زباله خیابانی، سطل های زباله پدالی بزرگ، گلدان های پلاستیکی در سایز‌های بزرگ و صندلی‌های تمام پلاستیکی بزرگ، قطعات خودرویی بزرگ و قطعات پلاستیکی صنعتی بزرگ نظیر پالت تقریباً ممکن است. دستگاه ها عمدتاً چینی، آلمانی و ایتالیایی هستند که دستگاه های آلمانی و ایتالیایی تقریباً 3 تا 4 برابر دستگاه‌های چینی قیمت دارند. این تجهیزات به علت گران قیمت بودن، کمتر به صورت نو در ایران خرید و فروش می‌گردد. اما تجهیزات تزریق پلاستیک اروپایی دست دوم (کارکرده) به علت قیمت پایینتر، نسبت به دستگاه نو، بیشتر در ایران خرید و فروش می گردد.
از معروفترین و قدیمی ترین برند دستگاه های تزریق پلاستیک ایتالیایی می توان به برند تامسون اشاره نمود. اما امروزه برند میر نیز توانسته است توجه بسیاری از تولید کنندگان محصولات پلاستیکی را به خود جلب کند. علاوه بر شرکت های ماشین ساز آلمانی و ایتالیایی، برند های معروف دیگری را نیز می توان برای دستگاه تزریق پلاستیک برشمرد که به سایر کشورهای اروپایی تعلق دارند. از معروفترین دستگاه تزریق پلاستیک آلمانی می توان به دستگاه تزریق پلاستیک برند کراس مافای اشاره کرد. این دستگاه از تناژ گیره حدود 100 تن به بالا تولید می‌شود. فروماتیک الکترا و بتن فیلد یکی دیگر از دستگاه های تزریق پلاستیک ساخت آلمان هستند که از کیفیت بسیار بالایی برخوردار می باشند و در ایران به صورت دست دوم خرید و فروش می گردند. کشور هایی مثل اتریش، دانمارک، سوئیس و حتی سوئد دستگاه های تزریق پلاستیک بسیار با کیفیتی می‌سازند.
برند هایی نظیر انگل اتریش، نتستال سوئیس، اربورگ دانمارک و … از جمله دستگاه های تزریق پلاستیک معروف اروپایی هستند که خرید آن ها بصورت دست دوم در ایران امکان پذیر می باشد.
تنظیم گیره دستگاه تزریق تاثیر بسیار زیادی بر صحت و سلامت دستگاه دارد. در واقع گیره مهمترین عضو دستگاه تزریق پلاستیک است. برای ساخت گیره از چدن داکتیل به علت افزایش عمر آن استفاده می‌کنند. دستگاه های تزریق پلاستیک آلمانی دارای کیفیت بالا و ابعاد گیره بزرگتر از حد معمول نسبت به دیگر دستگاه ها و سیستم هیدرولیک با راندمان و طول عمر بالا می باشند.
الف : پالت های HDPE پرمصرف ترین نوع پالت می باشند.
ب : پالت های PP ( مقاوم تر و البته گران تر از پالت HDPE می باشد )
ج : پالت پلی اتیلن ترفتالات ( PET )
د : پالت پلی الفین
ه : پالت فایبرگلاس ( گران قیمت ولی بادوام می باشند )
و : پالت های ESD ( مناسب محصولات دارویی و بهداشتی و خوراکی )
1- نوع پالت، وزن پالت، کیفیت ساخت، ابعاد پالت، نوع مواد اولیه پالت (به لحاظ درصد مواد اولیه نو و میزان ترکیب با مواد اولیه ضایعاتی و رنگ پالت)، تحمل وزن استاتیکی و دینامیکی پالت، سهمیه دولتی یا آزاد داشتن مواد اولیه پتروشیمی، نوع فروش، تعداد فروش محصول، محل تحویل کالا، حق العملکاری یا فروش مستقیم محصول و غیره از فاکتورهای تاثیرگذار در قیمت هر عدد پالت می باشد.
2- کامپاند پلی اتیلن سبک: با توجه به اینکه چه نوع از افزودنی، چه نوع رنگدانه ای، با چه درصد و چه هدفی قرار است به پلی اتیلن اضافه شود موجب تغییر قیمت می شود. مثلاً در حوزه لوله سازی با توجه به افزودن رنگدانه مشکی و دوده سبب تغییر قیمت می گردد.
3- کاربردهای پلی اتیلن سبک: در فیلم دمشی، ریخته‌گری، گرید اکستروژن پوششی با قالب‌گیری تزریقی است، مضاف بر آن استفاده نهایی این گرید، در تولید انواع مستربچ، کامپاند، پوشش پودری و اکستروژنی، فیلم تک و دو اکسترود جهت بسته‌بندی مایعات، فیلم لایه‌ای حرارت و فشار، فیلم لایه سازی چسبنده و غیره می باشد.
4- پلی اتیلن سنگین: پیوند بین مولکولی در پلی اتیلن سنگین دارای زنجیره‌های شاخه‌دار است. شاخه‌دار بودن زنجیره‌ها باعث می‌شود نتوانند با یکدیگر پیوند درستی برقرار کنند بنابراین برقرار نشدن پیوند درست بین زنجیره‌ها، ضعیف شدن نیروی بین مولکولی و استحکام کششی در این گرانول را در بر خواهد داشت. از ویژگی‌های گرانول سنگین می‌توان به انعطاف‌پذیری و امکان تجزیه شدن آن اشاره کرد. کامپاند PE سنگین همچنین از طریق پلیمریزاسیون رادیکالی نیز تولید می‌شود.
5- صنعت پتروشیمی از آن دسته صنایعی می باشد که جهت برآورد قیمت فروش، مشخصات دقیق ماده تولیدی اهمیت ویژه ای در نرخ گذاری دارد و افزودنی های هر پایه محصول، تاثیر بسزایی بر روی قیمت میگذارد.
بخش صنعت و معدن به دلیل اشتغالزایی بالا، ایجاد ارزش افزوده بیشتر در صادرات و پیشگام بودن در توسعه فناوری، در اقتصاد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است. در ایران نیز اگرچه سهم بخش صنعت و معدن در تولید ناخالص داخلی ایران پایینتر از کشورهای توسعه یافته و در حدود 14 درصد میباشد، اما این بخش نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور ایفاء مینماید و در برنامهریزیهای کلان کشور در اولویت قرار دارد. با توجه به منابع، قابلیتها و زیرساختهای موجود در اقتصاد ایران، یکی از مستعدترین بخشهای اقتصاد ایران برای سرمایهگذاران و ایجاد ارزش افزوده برای بنگاههای اقتصادی به شمار میآید. به دلیل برخورداری ایران از منابع عظیم صنعتی، همواره بخش صنعت و صنایع وابسته در کشور به عنوان یکی از محورهای رشد و توسعه اقتصادی مطرح بوده است. توسعه صادرات این بخش در مقایسه با بخشهای دیگر به راحتی امکان پذیر است و تقاضای روزافزون در داخل و خارج از کشور، این بخش را به یکی از بخشهای جذاب برای سرمایهگذاری در ایران تبدیل نموده است.
گردآوری و تدوین : دکتر حامد کرمانیون
